James WyllIe, Johnny Acton & DavId Goldblatt Zaman Yolcusunun El Kitabı VEZÜV'ÜN KÜLLERİNE GÖMÜLEN Pompei ŞEHRİNDEN WOODSTOCK FESTİVALİ'NE KADAR TARİHTEN SEÇME HİKAYELER Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 1 30.05.2017 16:38 Maya Kitap: 156, İnceleme: 38 1. Baskı, İstanbul Haziran 2017 ISBN: 978-605-9902-67-0 Orijinal Adı: Time Traveler’s Handbook: 18 Experiences from the Eruption of Vesuvius to Woodstock Copyright © Johnny Acton, David Goldblatt, and James Wyllie, 2015. All rights reserved. Published by Profile Books Ltd., via AnatoliaLit Agency. Telif hakları sahibinin izni olmaksızın, hiçbir yolla çoğaltılamaz, kopyalanamaz ve dağıtılamaz. Yayın Yönetmeni: Tahir Malkoç Editör: Selin Saraçoğlu Mizanpaj: Mehmet Büyükturna Kapak: Gülay Tunç Maya Kitap Sertifika: 14079 Merkez Mah. Kocamansur Sok. No: 6/4 Şişli / İstanbul Tel: 0212 296 97 12 e-posta: [email protected] / www.mayayayinlari.com Kayhan Matbaacılık Sertifika: 12156 Davutpaşa Cad. Güven Sanayi Sitesi C Blok No: 244 Topkapı / İstanbul Tel: 0212 576 01 36 Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 2 30.05.2017 16:38 Zaman Yolcusunun El Kitabı James Wyllie, Johnny Acton & David Goldblatt Çevirmen Hazal Ceren Deniz Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 3 30.05.2017 16:38 GÖRSELLER Bu kitapta kullanılan görsellerin telif hakkı sahiplerini tespit etmek ve bu ki- şilerle irtibata geçmek amacıyla her türlü girişimde bulunulmuştur. Yine de, isimlerinin çalışmamızda yer almaması halinde, telif hakkı sahiplerinin yayıne- vimizle iletişime geçmeleri rica olunur. Francis I (Jean Clouet) (s.22), Louvre Müzesi; Henry VIII at the English Camp (s.24-25), Kraliyet Koleksiyonu/ Kraliçe II. Elizabeth; Henry VIII after Hans Holbein (s.29), Walker Art Sanat Galerisi. V For Victory (s.65), Getty Images; Dancing in the streets (s.70, Görsel12/ UIG/ Getty Images; Picca- dilly Circus (s.73) ve Churchill, Attlee and Bevin (s.76), Keystone/ Getty Images. Michael Lang and Artie Kornfeld (s.81), Bill Eppridge/Life/ Getty Images; Breakfast (s.86), John Dominis/Life/Getty Images; Undress Code (s.91), Silver Screen/Movipix/Getty Images; Swami Satchidananda (s.93), Mark Goff/WikiCommons; Country Joe (s.96), Jason Laure/Woodfin/ Getty Images; Lost girl (s.99), Three Lions/Hulton Arşivi/Getty Images. Charles I (s.107), Fine Art Images/Superstock/Getty Images. Tardivet and Miomandre (s.136), Fransa Milli Kütüphanesi. Berlin Wall ‘Death Strip’ (s.153), Thierry Noir/WikiCommons; Brandenburg Gate (s.158), Sue Ream/WikiCommons; Rostropovich (s.165), L. Emmett Lewis Jr. © Stars and Stripes. Charlie Parker (s.209), Gilles Petard/Getty Images; Lindy Hoppers at The Savoy (s.212), Charles Peterson/Hulton Arşivi/Getty Images; Outside Minton’s Playhouse (s.217), William Gottlieb/Redferns/Getty Images. Fab Five (s.223, Astrid Kirchherr/K&K/Redferns/Getty Images; The Beatles at The Top Ten Club (s.229), Ellen Piel/K&K/Redferns/Getty Images; The Beatles at The Star Club (s.235, Ulf Kruger/K&K/Redferns/Getty Images. Mobutu introduces Foreman and Ali (s.238), George Walker/Liaison/Getty Images; Foreman in training (s.244), Neil Leifer/Sports Illustrated/Getty Images; Ali prepares (s.247), Serbest Gazeteci/AFP/Getty Images; Ali throws the Big One (s.251), The Ring Dergisi/Getty Images. Kublai Khan (s.263), Dea/ Getty Images. Tahitian women (s.284), Time Life Fotoğrafları/Mansell/Life/Getty Images; The Endeavour (s.290), SSPL/Getty Images. Up Pompei! (s.302), Art Media/ Print Collector/Getty Images. John Ball (s.308), Britanya Kütüphanesi İdare Heyeti. Union artillery unit (s.325), Zouave uniform (s.330), Colonel Dixon Miles (s.331), Union attack (s.334), Federal Cavalry at Sudley Springs (s.335), Senators Zachariah Chandler and Benjamin Wade (s. 336), Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi. Çalışmamızda yer alan haritalar Magnetic North tarafından temin edilmiştir. Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 4 30.05.2017 16:38 İçindekiler Önsöz, Şartlar ve Koşullar 7 KUTLAMALAR & FUARLAR 1520 Altın Sırma Meydanı, Calais Yakınları 13 1851 İlk Dünya Fuarı, Londra 36 1945 Zafer Günü, Londra 63 1969 Woodstock Festivali, Bethel Kasabası, New York 79 TARİH YAZAN ANLAR 1649 I. Charles’ın İdamı, Londra 103 1789 Kadınların Versay Sarayı’na Yürüyüşü, Paris 116 1914 Arşidük Ferdinand Suikastı, Saraybosna 139 1989 Berlin Duvarı’nın Yıkılışı, Doğu ve Batı Berlin 152 TARİHTEN SEÇME KÜLTÜR VE SPOR OLAYLARI 161 235. Olimpiyat, Olympia 169 1599 Shakespeare’s Globe Tiyatrosu’nun Açılış Gecesi, Londra 187 1942 Bebop Müziğinin Doğuşu, New York 203 1960–62 The Beatles’ın Hamburg’a Gelişi 220 1974 Muhammed Ali ve Ormanda Dövüş, Kinşasa 237 Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 5 30.05.2017 16:38 EFSANEVİ GEZİLER 1271 Marco Polo ile Shangdu, Çin 255 1768–71 Kaptan Cook’un İlk Destansı Yolculuğu, Pasifik Okyanusu 273 TEHLİKELİ GEZİLER* 79 Vezüv Yanardağı’nın Patlaması, Pompei 295 1381 Büyük Köylü İsyanı, Essex, Kent ve Londra 306 1861 Birinci Bull Run Muharebesi, Virginia 324 *Bu geziler şirketimizin seyahat sigortası tarafından karşılanmamaktır; tehlikeyi göze alıyorsanız şimdi koltuğunuza oturun ve sıradışı yolculuğunuzun keyfini çıkarın. Geçmiş, Günümüz & Gelecekle ilgili Okumalar 338 Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 6 30.05.2017 16:38 WyllIe, Acton ve Goldblatt'in Zaman Yolculuğu Turları “Tarih tekerrürden ibarettir. İlkinde trajedi, ikincisindeyse tatildeymiş gibi yaşanır.” * BAZILARI, TARİHİN UZAK DİYARLARDAKİ YABANCI BİR ÜLKE OLDUĞUNU SÖYLER. Bizse size şunu söylüyoruz: Pasaport- larınızı hazırlayın. Wyllie, Acton ve Goldblatt (WAG) Zaman Yolcu- luğu Turları olarak, sizi tarihin en muhteşem anlarına tanıklık etmek üzere bir yolculuğa davet ediyoruz. Eşsiz Kronovınn™ plazma mekiği teknolojisi sayesinde, size geçmişteki bir zamana en kesin ve doğru şekilde gideceğinizi ve bu yolculu- ğun uzay-zamanda en az karışıklığa yol açacağını garanti ediyoruz. Artık yanlış yüzyıllarda takılı kalmaya, geri döndüğünüzdeyse kendinizi büyük büyük halanı- zın yerinde bulmaya son! WAG şirketi olarak biz, tekerrürden ibaret olsa bile, tarihin ikinci seferinde sadece komedi değil, bir kutlama ya da bir tatil havasındaymış gibi de yaşanabi- leceğine inanıyoruz. Eğer bu, aradığınız ideal tatil konseptine uyuyorsa, o halde size “Kutlama ve Fuarlar” temalı turumuzu seçmenizi öneririz. Feodal dönemin son zamanlarındaki şaşaaya yerinde tanıklık edip İngiliz ve Fransız soylularının altın sırmalarla bezenmiş çadırlarda düzenlenen şölenlerde, Kral VIII. Henry ve Kral I. Francis şerefine kadeh kaldırmalarını izlemek isterseniz, Altın Sırma Mey- danı gezimiz tam size göre. Ziyafetler sırasında sergilenecek mızrak dövüşleri ile çadırlardan kıyafetlere, zırhlardan süslere kadar her biri altın sırmayla süslenmiş detaylar size dönemin ihtişamını hayretle izleme imkânı sunacaktır. Haydi gelin, şimdi de ortaçağdan 1851 tarihine doğru biraz ilerleyelim. 1851 yılında düzenle- nen I. Dünya Fuarı kutlama ve fuar temalı tatil severlere hem Victoria Dönemi’nin Londra’sını yakından tanıma fırsatı veriyor, hem de fuar dolayısıyla özel olarak * Karl Marx’ın “Tarih tekerrürden ibarettir. İlkinde trajedi, ikincisinde komedi olarak yaşanır,” sözüne atıfta bulunulmuştur. (ç.n.) Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 7 30.05.2017 16:38 8 ZAMAN YOLCUSUNUN EL KİTABI inşa edilen Kristal Saray’ı ziyaretçilerin beğenilerine sunuyor. Eğlencesine düş- kün ziyaretçilerimizi ise, 1945 Londra’sında kutlanan Zafer Günü ve 1969 New York taşrasında sahnelenen Woodstock Festivali, ortak paydaları yalnızca toplu halde eğlenme olan, birbirine zıt karakterde iki ayrı deneyim olarak bekliyor. Daha deneyimli zaman yolcuları için önerimiz, tarihin seyrini değiştiren olayların yaşandığı zamanlara yolculuk etmeleridir. Sizin için özenle seçtiğimiz, tarihte yaşanan önemli olaylardan oluşan “Tarih Yazan Anlar” turumuz, size tarihteki değişim rüzgârlarına tanıklık etme olanağı sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda olayların bizzat içindeymişsiniz gibi hissetmenizi de mümkün kılıyor. Fransız Devrimi’yle son bulan ve mutlak krallık rejimi olarak da bilinen ancien régime’in nasıl yıkıldığını yerinde görmek ister miydiniz? Ya da İngiliz İç Sava- şı’nın sonucunda I. Charles’ın İdamı’nın günümüz modern dünyasının ortaya çı- kışına nasıl bir zemin hazırladığını? Belki de kendileri ve aileleri için “ekmek” diye haykıran kadınlarla birlikte Paris sokaklarında dalga dalga büyüyen Kadınların Versay Sarayı’na Yürüyüşü’ne katılmak ve Fransız Devrimi’ne adınızı yazdırmak isterdiniz? Günümüz yakın tarihini daha cazip bulan zaman yolcularımızaysa, 20. yüzyılın iki büyük dönüm noktasını, yani I. Dünya Savaşı’nın başlamasını tetikle- yen Saraybosna’daki, Arşidük Ferdinand Suikastı ile Avrupa’da yaşanan mücade- leyi sonlandıran Berlin Duvarı’nın Yıkılışı gezilerini sunuyoruz. WAG şirketi olarak, “Tarihten Seçme Kültür ve Spor Olayları” turumuzda bu alandaki tarihi hazineleri siz zaman yolcularımızın beğenisine sunuyoruz. Ta- rihten sizin için derlediğimiz spor ve kültür klasikleri, yaşandıkları tarihte tek- rarı bir daha olmayacak gibi görünmüş olsa da, zaman yolculuğumuz sayesin- de tüm görkemiyle yeniden karşınıza çıkacak. Bu turumuzda Antik Olimpiyat Oyunları’ndan, Shakespeare’s Globe Tiyatrosu’nun açılış gecesine; 1940’lar New York’unda ortaya çıkan ve modern cazın başlangıcı olarak da kabul edilen Bebop Müziğinin Doğuşu’ndan, The Beatles’ın Hamburg’a Gelişi’ne, ya da Muhammed Ali’nin George Foreman’la yaptığı Ormanda Dövüş adıyla da bilinen efsanevi boks maçına kadar her zevke göre tarihi bir aktivite bulabilirsiniz. Maceraperest yönleri gelişmiş, dayanıklı yolcularımız için kısa bir süre önce hazırladığımız “Efsanevi Geziler” turumuzda Venedikli gezgin Marco Polo ile Shangdu’da altı ay boyunca 13. yüzyıl Çin’inde seyyahlık yapabilir veya kâşif Kaptan Cook’un İlk Destansı Yolculuğu’nda Avustralya kıyılarına doğru yola çı- kacak gemide üç yıl süren bir maceraya adım atabilirsiniz. Ve son olarak, çelik gibi sinirlere sahip, ne olursa olsun soğukkanlılığını koruyabilen zaman yolcularımız için seçtiğimiz “Tehlikeli Geziler” turumuzu sizlere sunmaktan gurur duyarız. Bu turda sizi bekleyen tarihi geziler arasında, Vezüv Yanardağı Patlaması ve küller altında kalarak yeryüzünden silinen bir şehrin hikâyesi, Londra’yı alevler içinde bırakan bir ortaçağ çılgınlığı örneği Büyük Köylü İsyanı ve turumuza eklenen en Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 8 30.05.2017 16:38 YOLCULUĞUN HÜKÜM VE KOŞULLARI 9 yeni gezimiz, Amerikan İç Savaşı yer alıyor. Birinci Bull Run Muharebesi’ni, hava- da uçuşan mermileri ve çok daha fazlasını en önden izleme şansına sahip olmak isterseniz bu tur sizin için. Hangi turu seçerseniz seçin, Zaman Yolcusunun El Kitabı size bu dünyaların kapısını açan bilgelik anahtarı olarak yanınızda yer alacaktır. Bu rehberi hazırlama aşamasında aslında biz de sizin gideceğiniz yerlere önceden gittik ve ancak gün ağarınca evlerimize geri dönebildik. Sonunda da tecrübelerimizi birleştirerek, sizin adınıza ve sizler için geçmişe yönelik bu yolculuğu hazırladık. Bu tecrübe- ler ışığında sizi gerçekten de doğru zamanda doğru yere götüreceğiz. Hem de her seferinde. Tarihteki önemli dönüm noktalarının altını çizmekle beraber aynı anda size nerede konaklanır, ne yenir, ne içilir, ödeme ne şekilde yapılır ve elbette eve geri nasıl dönülür, hepsini anlatacağız. Düşünür Karl Marx bir zamanlar şöyle de- mişti: “İnsanlar kendi tarihlerini kendileri yazarlar, fakat kendi seçtikleri koşullar içinde değil.” Tarih çoktan yazılmış olduğuna göre, size onu tekrar yaratacağınızı söyleyemeyiz. Fakat bir şeyin garantisini verebiliriz, o da tarihteki olayların içinde yaşandığı koşulları seçmeyi. Öyleyse geçmişe hoş geldiniz! DİKKATLİCE OKUYUNUZ: YOLCULUĞUN HÜKÜM VE KOŞULLARI KIYAFET ZORUNLULUĞU Topluluk içinde dikkat çekmemek çok önemli olduğundan WAG şir- keti tarafından size her yolculuk için uygun bir kıyafet sağlanacaktır. Kendinize ait halihazırda uygun bir kıyafetiniz varsa veya dikiş hünerlerinizi yeni bir kıyafet dikerek test etmek isterseniz, lütfen bununla ilgili maddeleri dikkatle okuyun. Ten rengi veya dış görünüşünüzün yolculuk edeceğiniz zamandaki insanlardan farklı olması sebebiyle yersiz bakışları üzerinize çekme ihtimalinizin de şirketimizin de- neyimli makyaj sanatçıları sayesinde bertaraf edileceğini şimdiden belirtelim. SAĞLIK KONULARI Misafirlerimiz yolculuklarına başlamadan önce sıkı bir sağlık kontro- lünden geçeceklerdir. Zararsız gibi görünen küçük bir virüs bile henüz ona bağışıklık kazanmamış bir toplum için ölümcül sonuçlar doğurabilir. Tam tersi olarak da, yüksek risk taşıyan bölgelere seyahat eden yolcularımızdan geri dönüşlerinde sağlık kontrolünden geçmeleri ve gerekli görülürse karantinada kalmaları istenecektir. Bazı yolculukların diğerlerinden daha yorucu olması muh- temeldir; özellikle de uzun deniz yolculukları ve tehlikeli geziler bölümünde yer alan seyahatlerin. Böyle bir maceraya atılmaya sağlıkları elverişli olmayan misa- firlerimizin zaman yolculuğu taleplerini geri çevirme hakkımızı saklı tutuyoruz. Tüm yolcularımıza geçmiş zamanda da geçerli olacak bir sağlık sigortası yaptır- malarını da tavsiye ederiz. Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 9 30.05.2017 16:38 10 ZAMAN YOLCUSUNUN EL KİTABI İLETİŞİMLE İLGİLİ KONULAR Yolcularımız, yakın zaman yolculukları hariç diğer tüm gezilerde anadillerini yalnızca kısıtlı olarak kullanabileceklerini bilmelidirler. İngilizce konuşabilen yolcularımız hazırlıksız gitmeleri halinde Elizabeth Çağı* Londra’sındaki insanlarla konuşup anlaşmakta güçlük çekebilir. Haliyle WAG şir- keti olarak, gideceğiniz yerde konuşulan dillerle ilgili sizlere temel bilgi vermeyi borç biliriz. Bunun yanı sıra kullanılan vücut dili, davranış biçimleri, ritüeller ve toplumsal âdetlerle ilgili olarak da sizleri bilgilendirmek için yanınızda olacağız. Yolculuklar için belirtilmiş olan fiyatlara hazırlık için iki günlük konaklama ve or- yantasyon programı da dahildir. Lütfen dikkat: Bu program içinde yer alan kurs- lar zorunludur ve tamamlamak için minimum düzeyde yeterlilik gerekmektedir. UZAY-ZAMANLA İLGİLİ KONULAR Turlarımızda yer alan tüm geziler, fazla dikkat çekmeden, gittiğiniz za- mana ayak uydurabilmeniz için özenle seçilmiştir. (Bu sebeptendir ki Ay’a İniş ya da Sezar veya Napolyon ile Gönül Maceraları adı altında turlar düzen- leyemiyoruz.) Fakat yine de, gitmek istediğiniz zamanda yaşanan olaylara müda- hale edecek her türlü davranıştan özellikle kaçınmanız gerekecektir. Uzay-zaman sürekliliği, gideceğiniz yerdeki insanlarla aranızda oluşacak küçük çaplı etkile- şimler ve orada bulunmanız sonucu ortaya çıkan etkilerle başa çıkabilecek ka- dar güçlüdür; fakat daha büyük etkileşimler sorun yaratacaktır. WAG şirketi bu kuralı ihlal ettiği belirlenen zaman yolcularını tazminatsız, anında “bugüne” geri yollama hakkını saklı tutar. Yeme içme gibi günlük aktiviteler ve gideceğiniz top- lumla yapacağınız küçük ölçekli etkileşimler izin verilen sınırlar içerisindedir. Bu tür aktiviteleri yaparken, tarihin gidişatı üzerinde oluşabilecek ufak değişiklikler göz ardı edilebilir. Bu ufak değişikler, zaman yolculuğundan geri döndüğünüz- de, kendinizi caz yerine artık speed metal severken bulmanız ya da sevgilinizin adının Pam yerine Lionel olması şeklinde tezahür edebilir. Bu tür değişiklikleri mesleki risk olarak da kabul edebilirsiniz. Gittiğiniz zamandan küçük bir hatıra olarak getirmek isteyebileceğiniz hediyelik eşyalar, günümüz antika piyasasını altüst edeceğinden buna da izin verilmediğini söylememize gerek yoktur sanırız. Cep telefonu ve kameralar da kesinlikle yasaklı eşyalar arasındadır. Selfieleri ise aklınızdan bile geçirmeyin. WAG şirketi bu kurallara uyulmaması halinde hiçbir sorumluluk kabul etmez. * I. Elizabeth’in 1558 tarihinde tahta çıkmasıyla başlayıp 1603’te ölümüyle sona eren dönemdir. (ç.n.) Zaman Yolcusunun El Kitabı içler.indd 10 30.05.2017 16:38