T.C. BALIKESĐR ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANABĐLĐM DALI YÜKSEKÖĞRETĐMDE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ve ALAN ARAŞTIRMASI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Kemal KÖKSAL DANIŞMAN Prof.Dr. Edip ÖRÜCÜ Balıkesir 2007 T.C. BALIKESĐR ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANABĐLĐM DALI YÜKSEKÖĞRETĐMDE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ve ALAN ARAŞTIRMASI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Kemal KÖKSAL DANIŞMAN Prof.Dr. Edip ÖRÜCÜ Balıkesir 2007 T.C. BALIKESĐR ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLEMTE ANABĐLĐM DALI YÜKSEKÖĞRETĐMDE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ve ALAN ARAŞTIRMASI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Kemal KÖKSAL 200512507003 Balıkesir - 2007 Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ............................................................... Ana Bilim Dalında hazırlanan Yüksek Lisans / Doktora tezi jürimiz tarafından incelenerek, aday ……………………………………………., ..../..../200.... tarihinde tez savunma sınavına alınmış ve yapılan sınav sonucunda sunulan ................................................................................ .......................................................................................................................................................... başlıklı tezin ......................... olduğuna oy .................. ile karar verilmiştir. ÜYE ÜYE ÜYE ÜYE ÜYE ÖZET Yükseköğretimde Örgüt Kültürü ve Alan Araştırması Kemal KÖKSAL Yüksek LisansTezi, Đşletme Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Edip ÖRÜCÜ Ağustos 2007, 125 sayfa Bu çalışmanın amacı, eğitim örgütlerinde varsayımlar, inançlar, değerler, normlar, semboller ve uygulamalardan oluşan örgüt kültürünün önemini vurgulamak ve bir akademik örgütte alt kültür grubu olan öğrencilerin, örgütsel yaşama yönelik algılamalarını belirlemektir. Tarama modeli ile gerçekleştirilen bu araştırmada Erdem ve Đşbaşı (2001) tarafından geliştirilen anket kullanılmıştır. Balıkesir Üniversitesi Đ.Đ.B.F., Necatibey Eğitim Fakültesi ve Fen Edebiyat Fakültesi son sınıf öğrencilerini kapsayan çalışmanın sonuçlarına göre öğrenciler güç mesafesi ve iletişim boyutunda olumlu algılamaya sahiptirler. Örgütsel yapı- etkinlik ve semboller boyutunda ise daha çok olumsuz algılamalar belirlenirken, diğer boyutlarda ise ortak algılamaların oluşmadığı görülmektedir. Bu sonuç, kurumun örgütsel performansı yakından etkileyen örgüt kültürünün ve eğitim süreçlerinin geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler : Örgüt kültürü, eğitim örgütleri, akademik örgütler, öğrenci kültürü ve öğrenci algılamaları iii ABSTRACT Organizational Culture at Higher Educational and An Empirical Research Kemal KÖKSAL Master Thesis, Department of Business Administration Supervisor : Prof. Dr. Edip ÖRÜCÜ August 2007, 125 pages The aim of this study is to emphasize the importance of organizational culture that comprises assumptions, beliefs, values, norms, symbols and practices in the educational institutions and to determine the perceptions of students -a subculture of the academic organizations- about the organizational life. This research aimed at determining perceptions of university students faculty culture is in the scanning model. The scale used in the research was developed by Erdem and Đşbaşı (2001). According to the empirical study conducted on the students of Balıkesir Universty, the students have positive absolute perceptions on two cultural dimensions which power distance and communacation. While the mostly perceptions identified the ineffectiveness of organizational structure and symbols, no common perception was found on other cultural dimensions. This result shows that, the five cultural dimensions which effect to educational proses have to be improved. Keywords : Organizational culture, educational organizations, academic organizations, student subculture, student perceptions. iv ÖNSÖZ Günümüzde küreselleşme olgusu nedeniyle, ulusal ve uluslararası bölgede rekabet edebilmek için örgütler, rekabet güçlerini artırmak durumundadırlar. Rekabet gücünü artırmak ise, çalışanların kendilerini örgütle bütünleştirmelerine, örgüt için kolaylıkla özveride bulunabilmelerine bağlıdır. Bu da örgütlerde ortak bir gücün varlığını gerektirir. En basitinden en ilerisine kadar tüm örgütlerde var olan bu ortak güç “kültür” dür. Kültür, insan topluluklarının geçmişleri, üretim biçimleri ve sosyal ilişkileri ile ilgilidir. Örgüt kültürü, toplum kültürünün bir alt kültürüdür. Dolayısıyla örgüt kültürü, bir örgütün içinde yer alan bireylerin davranışlarını yönlendiren normlar, davranış ve değerler, inançlar ile alışkanlıklar sistemi olarak ifade edilir. Günümüzde örgüt kültürü, kuruluşların rekabet avantajı kazanmalarında önemli bir rol oynamaktadır. Örgüt kültürü, örgüt üyelerine farklı bir kimlik veren ve örgüte bağlanmasına yardımcı olan ve örgüt üyeleri tarafından paylaşılan iç değişkenleri sunmaktadır. Eğitim örgütleri, doğrudan insana yönelik bir hizmet üretirler. Gerçekleştirilen faaliyetler, örgüt üyeleri arasında yoğun bir etkileşime dayanır ve örgüt kültürü bu etkileşim içinde oluşur. Örgüt kültürü analizinde kullanılacak yöntemlerden biri, örgüt üyelerinin örgütsel yaşamla ilgili temel algılamalarını belirlemektir. Bu çalışmanın yapılma gerekçesi, örgüt kültürü konusunu çeşitli yönleri ve özellikleri ile ele almaktır. Örgütlerin başarılı olmasındaki faktörlerden biri de, örgütün iç ve dış çevresiyle etkileşiminden oluşan örgüt kültürü unsurudur. Örgütün amaçlarının gerçekleşmesi için örgüt kültürünün benimsenmesi ve yerleşmesi sağlanmalıdır. Bu noktadan yola çıkarak Balıkesir Üniversitesinin örgüt kültürü ortaya konularak mevcut durumun tespiti yapılmaya ve örgüt kültürüne yönelik öneriler getirilmeye çalışılmıştır. v Akademik örgütlerde kültür, öğretim üyeleri, öğrenci ve yönetim alt kültürünün etkileşimi ile üretilir ve bu örgütlerin kültürel özelliklerinin incelenmesi, kültürün araştırma ve öğrenci yetiştirme süreçlerinin geliştirilmesindeki rolü nedeniyle önemlidir. Bu çalışma, Balıkesir Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi, Necatibey Eğitim Fakültesi ve Fen Edebiyat Fakültesi son sınıf öğrencilerinin fakülte kültürüne ilişkin algılamalarını ve buna bağlı olarak fakülte kültürünün özelliklerini belirlemeye yöneliktir. Balıkesir Üniversitesi öğrenci kültürünün, örgütsel yapı/etkinlik, aidiyet, semboller, güç mesafesi ve iletişim/ilişki boyutlarıyla açıklanmaya çalışılan bu araştırma için tarama modelinden faydalanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olar Erdem ve Đşbaşı (2001) tarafından geliştirilen anket kullanılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde genel olarak kültür kavramının tanımına, unsurlarına ve özelliklerine değinilmiştir. Đkinci bölümünde örgüt kültürü kavramının tanımı yapılmış, örgüt kültürünün temel öğelerine ve örgüt kültürü sınıflamalarına değinilmiştir. Üçüncü bölümünde ise genel olarak okul kültürü ve üniversite kültürüne değinilmiş ve Balıkesir Üniversitesi örgüt kültürü araştırmasına yer verilmiştir. Bu tezin hazırlanmasında yardımlarını benden esirgemeyen başta tez danışmanım Sayın Prof.Dr. Edip ÖRÜCÜ’ye, Yrd.Doç.Dr. Engin ÖZGÜL’e, Dr. Mehmet ERYILMAZ’a ve maddi manevi desteğini esirgemeyen eşim Yeşim KÖKSAL’a teşekkürlerimi borç bilirim. vi ÖZET............................................................................................................................................ĐĐĐ ABSTRACT..................................................................................................................................ĐV ÖNSÖZ..........................................................................................................................................V TABLOLAR VE ŞEKĐLLER LĐSTESĐ..........................................................................................XĐ EKLER LĐSTESĐ..........................................................................................................................XĐĐ BĐRĐNCĐ BÖLÜM KÜLTÜR KAVRAMI 1.1 KÜLTÜR KAVRAMININ TANIMI, UNSURLARI VE ÖZELLĐKLERĐ..............................1 1.1.1 Kültür Kavramının Tanımı......................................................................................1 1.1.2 Kültürün Unsurları...................................................................................................4 1.1.3 Kültürün Özellikleri..................................................................................................5 1.1.3.1 Kültür Öğrenilebilir..........................................................................................5 1.1.3.2 Kültür Tarihi Ve Süreklidir...............................................................................6 1.1.3.3 Kültür Toplumsaldır.........................................................................................6 1.1.3.4 Kültür Değişebilir.............................................................................................6 1.2 KÜLTÜRÜN KAVRAMSAL YAPILARI....................................................................................7 1.2.1 Kültürel Farklılıkları Anlamada Kavramsal Yapıların Rolü.....................................7 1.2.2 Kluckhohn ve Strodtbeck’in Oluşturduğu Kavramsal Yapı.....................................7 1.2.2.1 Çevre ve Đlişki..................................................................................................8 1.2.2.2 Zaman Yönlendirme........................................................................................8 1.2.2.3 Temel Đnsan Doğası........................................................................................9 1.2.2.4 Faaliyet Yönlendirme......................................................................................9 1.2.2.5 Đnsanlar Arası Đlişki........................................................................................10 1.2.2.6 Yer Yönlendirme...........................................................................................10 1.2.3 Trompenaars’ın Oluşturduğu Kavramsal Yapı.....................................................10 1.2.3.1 Evrensellik – Özellik......................................................................................11 1.2.3.2 Bireysellik – Toplumsallık.............................................................................11 1.2.3.3 Tepkisizlik-Duygusallık.................................................................................11 1.2.3.4 Kesinlik-Dağınıklık........................................................................................12 1.2.3.5 Başarmak-Atıfta Bulunmak...........................................................................12 1.2.3.6 Zaman Yönlendirme......................................................................................13 1.2.3.7 Çevreyle Đlişki................................................................................................13 1.2.4 Hall’a Göre Kavramsal Yapı.................................................................................13 vii