Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius Apollonius of Tyana in New Testament Kürşat Haldun AKALIN1 Öz Apollonius ile İsa’nın yaşam öykülerinin temel noktaları arasında benzerlik vardır. Tıpkı İsa’nın geleceğini baş meleğin annesine önceden duyurulması gibi, Apollonius’un da dünyaya geleceği doğmadan önce ulak tarafından duyurulmuştur. Apollonius, İsa’nın doğduğu varsayılan yılda (M.Ö. 4) aynı gizemli tarz içinde gerçekten doğmuştur. Her şey Apollonius ile İsa’nın mucizevi güçlerine boyun eğmiştir ve her ikisi de körlerin gözlerini açmıştır. Tıpkı çoğunlukla İsa’nın keskin bir bıçakla vücuda çizikler atarak akan kanın içindeki ruhu dışarı çıkardığı gibi, Apollonius da cin çıkarmıştır. İsa ve Apollonius, topalı yürütmüş, ölmüşü hayata geri döndürmüş, seyircilerinin düşüncelerini okuyabilmiş, bazen mucizevi bir şekilde gözden kaybolmuş, şarap içme alışkanlığından ve kadınlardan uzak durmuşlar, gösteriş için süslenmekten ve tutumsuz bir yaşam sürmekten sakınmışlardır. İsa gibi Apollonius da, asla çalışarak öğrenmediği pek çok lisanı konuşabilmiştir, daha bir bebekken tanrı olduğunun kanıtlarını sunmuştur, çocukluğunda olağanüstü bilgelik göstermiştir, içsel hayatın aynı öğretisini öğretmiştir, ölümden dirilmiştir, ölüp dirildikten sonra havarilerine görünmüştür. Anahtar Kelimeler: Tyanalı Apollonius, İsa, Cin çıkarma, İncil Abstract The essential points of similarity between the biographies of Apollonius and Jesus. Before his birth the coming of Apollonius was preceded by an Annunciation, as Jesus’s coming being announced to his mother by an Archangel. Apollonius was really born in the same mysterious manner in the same year (4 B.C.) when Jesus is supposed to have been born. Everything was subject to their miraculous powers, they performed many miraculous cures and restored sight to the blind. Apollonius cast out devils, which usually cut up flesh by a dagger and chuck out spirit in flowing blood like Jesus. Jesus and Apollonius enabled the lame to walk, reanimated the dead, could read the thoughts of bystanders, sometimes disappeared in a miraculous manner, eschewed love for wine and women, refrained from artificial ornaments and sumptuous living. Apollonius could speak in many languages though he had never learned, exhibited proofs in infancy of being a God, manifested extraordinary wisdom in childhood, taught the sama doctrine of the inner life, rose from the dead, appeared to his disciples after his resurrection as Jesus did. Keywords: Apollonius of Tyana, Jesus, Exorcism, Evangel 1 Doç. Dr. , Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, [email protected] Başvuru Tarihi: 06.04.2015 Yayına Kabul Tarihi: 27.05.2015 Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius Kürşat Haldun AKALIN 1.GİRİŞ İncillerin İsa’sının yaşadığına tanıklık eden ve 50’li yıllar öncesine ait olan hiç bir bilgi veya belgeye rastlanılmaması, yani ikinci asırdan önce ne paganların eserlerinde ve ne de yahudi kaynaklarında İsa’nın adından bile söz edilmemesi; günümüzdeki pek çok araştırmacı, İsa’nın mitos bir kişi olduğu ve gerçekte hiç yaşamadığı içeriğinde görüşleri ileri sürmüşlerdir. Diğer taraftan, Niğde’nin Bor ilçesine bağlı Kemerhisar beldesinde bulunan antik Tyana kentinde M.Ö. 4 yılında doğmuş Apollonius’un, biyografisini ilk yazan Flavius Philostratus’un (175-245) 217 yılından önce yapıtı yazmamış olduğunun kesinleşmesi; Hıristiyanların, İncillerde İsa’yla ilgili yazılanların Apollonius’a uyarlanmış olduğu, ilk kaynağının veya ilk örneğinin İsa veya İnciller olduğu, kopyasının Apollonius olduğu vs içeriğindeki itirazlarına neden olmuştur. Her ne kadar Apollonius’un karakter ile mucizelerini İsa’da tekrarlayan veya İsa’ya özgü kılan, günümüz İncillerinden Markos 70 ve Matta’yla Luka İncilleri de 90 yılından itibaren görülmeye başlamış ve Yuhanna İncili de ancak 170’li yıllarda yazılmış olsa da; otuzdan fazla İncil arasından, hatta yüzlerce farklı İncil bölümleri arasından, bu dört İncil’i piskopos İrenaeus 180 yılında öne çıkartmış olsa da; İncillerin günümüzdeki son şeklini alması veya 325 yılında toplanan İznik konsülünde kararlaştırılan inanç bildirgesine (İsa, tanrı ile aynı özdendir, yaratılmamıştır, olmuştur, tanrıdır; tanrı İsa bedeninde dünyaya gelmiş ve insanlar arasında yaşamıştır; İsa çarmıhta ölmüş, üçüncü gün dirilmiştir vs) göre düzenlenmesi, ancak 397 yılındaki üçüncü Kartaca konsülüyle olmuştur.1 Özellikle 60’lı yıllarda yani İsa’nın öldü denilen 32 yılından yaklaşık 30 yıl sonra, ya da kulaktan kulağa yayılmaya başlayan söylenceleri yalanlayacak bir kimse kalmadıktan sonra, İsa’yla ilgili bir yada iki sayfalık hikayeler hemen her yerde görülmeye başlamış ve halk arasında da büyük rağbet görmüştür. İsa’nın hikayesinin çok farklı hatta birbirine zıt anlatımlarının bir hristiyandan diğerine aktarılması, birkaç yıl sonra, fasiküllerden kitaplara geçişi de sağlamıştır. Otuzdan fazla İncilin yanında İsa’nın hikayesini anlatan yüzlerce fasikülün de ortaya çıkması, tek hristiyanlığın olmadığını göstermektedir. İsa gibi Apollonius da, ıssız bir köşede mistik suskunluğa çekilmiştir, hayvan kurbanlarını kınamıştır, hayvan eti yememiş ve hayvan yününden elbise giyinmemiş, varlığını fakirlere vermiştir, gladyatör gösterileri kınamıştır, aklın peşinden gitmeyi tavsiye etmiştir, eğlenceye ve cinsel zevklere karşı çıkmıştır. Tıpkı İsa gibi Apollonius da bir dinsel asketiktir, günahsız bir bakireden doğmuştur, bir ara şeklini değiştirmiştir, 1 “İsa’nın yaşadığı dönemde hiç bir Yahudi, İncil diye bir sözcük duymamıştı. Bu sözcük 1. İznik Konsilinden sonra o dönemde (4. Yüzyıl) İstanbul’daki kilisenin patriği olan John Chrysostom tarafından icat edilmişti ve Konsil’de sayısı dörde indirilen Gospeller ile Apokrif sayılmayarak Kutsal hale getirilmiş olan diğer metinleri simgeliyordu. İsa ölümünden sonra (eğer gerçekten de böyle biri yaşayıp öldüyse) önce Mesih, sonra Tanrının Biricik Oğlu en sonra da Tanrı yapılmıştır. İsa’nın hayatında söyledikleri ile Grek filozoflarının söyledikleri arasında hiçbir fark yok. İsa’nın söylediklerini pagan filozoflar ondan yıldan önce söylüyorlardı. Luke için bile, yazdığı metine göre İsa, gerçekte, Grek filozofların söylediklerini tekrarlamaktan öteye bir iş yapmamıştı. Özgün hiç bir sözü, hiçbir eylemi yoktu. Her 10-15 yılda bir Ekümenik Konsil toplanmış, kiliseyi yeryüzünde egemen kılacak değişiklikler bu metinlere yerleştirilmiştir. Neilos’a göre bakire Meryem’e de Theotokos (Tanrının Annesi) denilmesi gülünçtü. Neilos, kilisenin kabul ettiği İncilden değil, 325’deki İznik Konsili’nde yasaklanmış olan ve Apokirif diye bilinen İncillerden atıflar yapılıyordu. Hikmet=Wisdom, hıristiyan öğretisinin synoptic denilen 325 yılında toplanan İznik Konsil’inde kabul edilen ilk üç Gospel’inde hiç geçmemektedir. Dördüncü Gospel’i yazdığı varsayılan John adlı kişinin kimliği de meçhuldür. Bu kişinin İsa’nın öğrencilerinden biri olması da pek olası değildir. John'’n Gospel'’ gerçekte, 1. yüzyılda Anadolu'da egemen olan ve Tyanalı Apollonius’un da yaydığı Hermetik Gizli Öğretiyle büyük ölçüde örtüşen bir metindi. Apollonius, bilge kişilerden ve bunların yüzyıllardır sürdüregeldikleri ‘Büyü ve Sihir Kardeşliği’ merkezlerinden eğitim almıştır. İncil’de İsa’ya atfedilmiş olan mucizelerin tamamına yakını, gerçekte, Anadolu’lu Asklepios, Herakles ve Dionysos’a dayanmaktaydı. İsa Mesih’in gerçekten de yaşayıp yaşamadığı, İncil’deki o sözleri söyleyip söylemediği bile belli değildir. Tersine tüm belgeler onun hiç var olmadığını ve tüm İsa Mesih öyküsünün Kilise Babaları ve aziz Paul tarafından uydurulduğunu göstermektedir.” (Altındal, 2006; 16) 221 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 7 Sayı:12 2015 Bahar tanrının oğlu olarak çağrılmıştır ve aynı zamanda da peygamber tarzındadır, daima huzur içinde bir sükunettedir ve kesinlikle öfkelenmemektedir, geleceği gören gerçek bir elçidir ve gelecekte olacak pek çok olayı anlatmıştır, tanrısal gücün görüntüsü olarak iki suçlunun ortasında infaz olmuştur. İsa gibi Apollonius da, ezeli ve ebedi babanın bedensel görünümü ve somut örneğidir (putudur); İskenderiye’ye girerken büyük kalabalıkların Apollonius’u izlediği gibi, Kudüs’e girerken büyük kalabalıklar İsa’nın peşinden gitmiştir. İsa’nın tanrı dogmasında olduğu gibi Apollonius’un dininde de ruhanilik yüceltilmiş, evlilik yasaklanmıştır. Marcion, Thomas, Philip, Peter, Hakikat, Yahuda gibi aykırı bulunarak Yeni Ahit’e alınmamış olan İncillerin kodeksine ulaşılmış olmasına rağmen; Kutsal Kitap’ın Yunanca yazılmış dört İncilinden hiç birinin kodeksine ulaşılamamış veya bunların Aramice yazılmış orijinal metni bulunamamıştır. Orijinal metinleri olmayan bu dört İncil’in, son şeklinin 397 yılında oluşmaya başlaması, geçen süre boyunca bu dört İncil’e yapılan ilave veya çıkarmaların nelerin olduğunun belirlenememesine, İncillerde İsa’yla ilgili yazılanların Apollonius’un hayatından aktarma veya uyarlama yapıldığı sonucuna ulaşılmasına neden olmuştur. Örneğin kodeksine ulaşılan bu İncillerden hiç birinde ölmüş bir kıza dokunarak İsa’nın genç kızı diriltmesi olayına rastlanılmadığı halde; Sinoptik İncillerde İsa’nın, Apollonius gibi genç kızı diriltmesi, aktarma olduğu kuşkusuna neden olmuştur. Apollonius’tan İsa’ya aktarma ya da uyarlama yapıldığının belki de en önemli nedeni; bölgeyi karış karış gezmiş olsa da İncillerdeki İsa’nın Kudüs’le tanınan Yahuda diyarı dışına hiç çıkmamış olmasına rağmen, Apollonius’un ömrünün tamamına yakın bir kısmını gezerek ve öğrenerek değerlendirmiş olmasıdır. İncillerdeki İsa’nın bu mucizeleri yaptığı konusu bir yana, İsa’nın gerçekten yaşadığını kanıtlayan bir belgeye, günümüze gelinceye kadar ulaşılmış dahi değildir. İncillerin2 yazıldığı yıllarda yaşamış olan Gaıus Suetonıus 2 “Yunanca iyi haber ya da müjde anlamına gelen ve Türkçe’ye de İncil olarak geçen Evangelion (Evanjel), İsa’nın tanrılığı vurgusuyla verdiği vaazlarında Yeni Ahit’i tefsir eden John Crysostom (347-407) tarafından sıkça telaffuz edilmesinin etkisiyle, tanrı sözü isimlendirmesine kıyasla öncelik kazanmıştır. Evangelon ya da euangelon (eu: iyi, angelion: haber) deyimi, tamamıyla Yunan kökenli bir sözcük olup; antik Yunan yazınında, güç kullanılarak erişilen zafer sonucunu anlatan, teknik bir terimdir. Özellikle de kinle beslenmiş düşmanlıkların galeyana gelmesiyle patlak veren kanlı savaşlarda girişilen kıyımlar sonrasında ulaşılan zafer sonucunu ilan etmek için kullanılan euangelion (iyi haber) deyimine; Socrates’in Areopagiticus 10: 142, Sicilyalı Diodorus’un Tarih 15.74.3, Plutarch’ın Caius Marius 22.3 ile Demetrius 17.5 vs gibi eserlerde rastlanılmaktadır. Xenophon’un Hellenica 1.6.36. isimli eserinde ise, yalan haberler yayan Eteonicus’un yalanının ortaya çıkmasıyla, savaşın galibinin kendileri olduğunu duyan Atinalılar, iyi haberlerden dolayı tanrılara kurban keserler. Plutarch, Phocion 16.8.1. paragrafında, Makedonyalı Philip’i öldüren Pausanias yakalanınca tahta geçen İskender, gelen bu iyi haberden dolayı tanrılara kurbanlar sunar. Aynı durum İskender ölünce, gelen bu iyi haberden dolayı Yunanlıların bir kısmı sevinç içinde tanrılara kurbanlar sunar. Homer’in Odyssey 14.150 isimli eserinde ise, Odysseus’un savaştan zaferle döndüğü iyi haber olarak duyurulur ve tanrılara şükredilir. Plutarch da, Pompey isimli eserinin 61.4 paragrafında, Pompey ordusuyla kamp kurduğu bir sırada bir haberci iyi haberler getirip Mithridates’in öldürüldüğünü duyurunca; askerler sevinçle coşar, tanrılara kurbanlar kesilerek şükranlar sunulur. Ölüm bildiren bir iyi haber de, Aslan öldü nidalarıyla kutlanan Tiberius’un ölümüyle Agrippa’ya ulaştırılır. Ölüm ve savaşta kıyım gibi felaketleri simgeleyen euangelion deyimi, Yunanca yazılan ve yazarlarının kim olduğu bilinmeyen fakat kilisece kabul görmüş bu dört kitabın adı olarak, yeniden anlam kazandırılmış ve hıristiyanlığa özgü kılınmıştır. Antik Yunan ve Roma literatüründe rağbet edilen bir deyim olarak euangelion, felaket ve ölümü iyi haber olarak aksettirirken; hıristiyanlıkta iyi haber, İsa’nın tanrılığı (Yuhanna 14: 7, 15: 15; Luka 10: 22 vs), İsa’nın kurtuluşu çarmıhıyla getirdiği (Koloselilere 1: 12-14), İsa’ya tanrı olarak tapanın ölse de sonsuz yaşama kavuşacağı (Yuhanna 11: 25, 26) kast edilmiştir. Ne var ki evangel deyiminin dini bir anlam kazanması, Philostratus’un Tyanalı Apollonius isimli eserinde kutsal kişinin ortaya çıkmasıyla duyulan sevinçle de ifade edilmiştir. ‘Komşusuna şöyle bir baktı, işte bu bir talih kuşudur, bu bir tanrıdır ki buraya şu adam tarafından getirilmiştir, iyi bir adam olduğundan kralın gelişmesini sağlamış, kralı giderek daha fazla ölçülü ve merhametli kılmış, bu kutsal insanın iyi nitelikleri ile değeri çok bariz şekilde herkes tarafından fark edilmiş ve benimsenmiştir, 222 Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius Kürşat Haldun AKALIN Tranquıllus (69-130), Trajan döneminde araştırma sekreterliğinin yanısıra imparatorluk arşiv yöneticisi olarak görev yaptığı ve biyografi yazarı olarak geliştirdiği tarihçiliğiyle ün yaptığı halde, yazdığı onlarca eserinin hiç birinde, özellikle de ‘Sezarların Yaşamı’ (119) isimli biyografi yapıtında İsa’nın hikayesini anlatmadığı gibi İsa’nın adından bile söz etmiş değildir. Roma valisi Pontius Pilate ile yüzyüze görüşen ve yargılanan İsa ile ilgili hiçbir bilgiye hatta İsa ismine bile Roma’nın resmi kayıtlarında rastlanmamışken, İsa tek tanrı-insan olarak Roma imparatorluğunun her yerinde yükselirken; imparatoriçe Domna Julia imparatorluk arşivindeki Apollonius’la ilgili bütün belgelere Flavius Philostratus’un ulaşmasını sağlamış3, böylece Apollonius’un hayatı belgelere dayalı olarak yazılmıştır. Apollonius’un biyografi kitabının yazılmasından önce yaşamadığı içeriğinde bir algıya yol açılarak, burada yine bir hıristiyan yanıltmasıyla karşı karşıya kalınmıştır. Zira Apollonius’la ilgili Roma arşiv belgelerine Philostratus’un 217 yılında ulaşmış olması demek, İsa ile aynı yıl doğmuş olan Apollonius’un bu tarihten önce hayatının hiç bilinmediği veya Apollonius’un bu tarihten sonra yaşadığı demek değildir. İmparator Constantine tarafından 325 yılında toplanan 1. İznik Konsilinde alınan kararlarla ve İsa’dan başka tanrı olmadığı imanıyla; diğer tanrı ve tanrıçaların olduğu kadar Apollonius’un da tapınakları yıkılmış, karakter ile söylenceleri İsa’ya ait kılınarak adı unutturulmuştur. İlk Hıristiyanlara göre Apollonius, ruhlarla (cinlerle) temasa geçen ve bu ruhlar aracılığıyla şifa dağıtan bir büyücüydü, asırlardır paganlar tarafından geliştirilen kan akıtılarak veya bedende saklanmış bu ruhla doğrudan konuşarak cinin vücuttan çıkartılması yoluyla hastaları iyileştirdiği için kendisinde de kötü ruh (ya da sihir) bulunan bir sihirbazdı. Apollonius’u aşağılamak ve kötülemek için, asırlardır, onu cinlerle temasa geçen, bedenden cin çıkartarak şifa dağıtan ve kendisinde de cin olan sihirli bir kimse ve sahte şifacı olarak gören katolik kilisesi; ilk kurulduğu andan itibaren, paganların uğraşı sahası olan cin bilgisini kendisi devralmış ve paganlara özgü şifa yöntemlerinden biri olan cin kovma maharetlerini uygulamıştır. Şayet Apollonius, bedendeki ruhla doğrudan bağlantı kurarak öğrenmediği pek çok insan dilini konuştuğu demiştir. Tanrıdan gelmiş bu adamı görünce koşarak saraya girdiler ve karşılaştıkları herkese iyi haberi duyurdular, kralın saray kapısının önünde ayakta duran bu adam, akıllı ve bilge olduğu kadar bir Yunanlı ve iyi bir danışmandır.’ (Philostratrus, 1962 ; 26) Asırlar sonra bu dört İncil İngilizce’ye çevrildiğinde, iyi haber ya da müjde ismiyle değil de, tanrı sözü anlamına gelen Gospel (God spell) adıyla yayınlanmıştır.” (K. H. Akalın) 3 “Dion Cassius yazdığı (211-222) tarih kitabında, imparator Caracalla’nın (211-216) tapınağıyla ve yazıtıyla Apollonius anısının yaşatılmış olmasından onur duyduğundan bahsetmiştir. İşte tam bu sırada (216) Caracalla’nın annesi Domma Julia, imparatorluk kayıtlarına ulaşmasını sağladığı Philostratus’dan Apollonius’un hayatını yazmasını istemiştir. Philostratus, Apollonius’la ilgili ayrıntılı bilgilere nasıl ulaştığını şöylece açıklamıştır: Bulguların bir kısmını Apollonius’u çok seven şehirlerden topladım, bir kısmını ayin ve düzenlemeleri Apollonius tarafından oluşturulmuş tapınaklardan aldım, bir kısmını Apollonius hakkında duyduklarımdan derledim ve bir kısmını da Apollonius tarafından yazılmış kendi mektuplarından aktardım. (Bu mektupların bir kısmı toplama olsa da tamamı değildir, mektupların bazısı imparator Hadrian’ın (117-138) mülkünde olan belgelerdi ve tamamı Antium’daki sarayda tutulmaktaydı. Mektupların bu şekilde muhafaza edilmiş olması, henüz daha yaşayan bir zihin olduğu sırada Apollonius’a büyük ün kazandıran bir anda tarih sahnesinden çıkıp kaybolmasının delillerini de sağlamaktadır. Hadrian’ın aydınlanmış bir yönetici, büyük bir seyyah, Apollonius dininin aşığı ve Eleusian gizemleriyle yetişmiş bir inisiye olduğunu burada belirtmek gerekir.) Çok daha ayrıntılı bilgileri ise şöyle edindim. Antik kent Ninus’da yaşamış ve okul eğitimi görmüş olan Damis, Apollonius’un havarisi olmuş ve seyahatlerini yanında anında kaydetmiş, efendinin sözlerine ve kehanetlerine tanıklık etmiş bir adamdır. Damis’in ailesinden bir kimse imparatoriçe Julia’ya gelerek, daha önceden bilinmeyen fakat yanında yaşanarak yazılan bu anılardan oluşmuş kayıtları ona teslim etmiştir. Moeragenes’in Apollonius’la ilgili yazdığı dört kitaba gelince, onun yaşamındaki gerçeklerin çoğu hakkında pek bir bilgisinin olmadığı bilinmektedir.” (Mead, 1981; 32, 57) 223 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 7 Sayı:12 2015 Bahar gibi kuşlarla da konuşmuşsa, ölmüşü diriltmişse; hıristiyanlara göre4 Apollonius bu harika işleri, ruh olan ve her şeye kadir olan gerçek tanrının kudretine sahip olarak yapmamış, temasa geçtiği kötü ruhların (cinlerin = şeytanların) güçlerini kullanarak yapmıştır. Apollonius da, evlendikten kısa bir süre sonra ölen bir kızı, tıpkı İncillerin (Matta 9: 18, Markos 5: 21, Luka 8: 40) İsa’sı gibi dokunarak diriltmiş ve çok yoğun ısrarlara rağmen para veya menfaat sağlama gibi asla bir karşılık almamıştır. “İşte Apollonius’un yaptığı bir mucizevi iş daha: Bir kız evlenemeden ölmüştü ve damat tabutun arkasında yürürken bütün Roma onunla birlikte ağlıyordu. Apollonius onların acılarını görünce, tabutu yere bırakın, bu genç kız için tutulan yasa gözyaşlarımla katılacağım dedikten sonra kızın ismini sordu. Kalabalık onun kısa bir nutuk atarak cenaze töreninde kızı onurlandıracağını zannetti; fakat Apollonius konuşarak teselli etmek yerine sadece kıza dokundu, fısıltıyla tılsımlı sözler söyler söylemez ölü görünen bu genç kız hemen uyandı ve çok yüksek sesle bağırmaya başladı, babasının evine geri döndü, kız Heracles’in iffetli bakire Alcetis’i öldükten sonra hayata geri döndürmesi gibi dirilerek yaşama kavuşmuştu. Genç kızın akrabaları, Apollonius’a 150.000 sesterces para vermeyi teklif edince; o, bu parayı drahoma (çeyiz) olarak hayata kavuşan genç bayana verin dedi. Apollonius’un dokunmasıyla birlikte, kızın teninde bir sıcaklığın başlaması, ne benim ve ne de bu mucizeye tanıklık edenlerin anlayabileceği gizemli bir deneyimdi.” (Philostratrus, 1962; 153) Apollonius’un yaptığı gibi dokunarak iyileştirme veya çok istisnai bir durum olarak hayata döndürme, İncillerde İsa’ya uyarlanan ve İsa’nın tanrı olduğunun (veya tanrıdan geldiğinin) bir delili olarak sunulmadan çok önce; temeli putperest ruhçuluğa (tanrı ruhtur, tanrının ruhu bedene girince kişi hayat bulur, bedenden ruh çıkınca ölünür, tanrının ruhu bedene iade olunca ölü dirilir vs) ya da Pisagoryan-Platonist felsefeye dayanan, paganlar tarafından uygulanan bir yöntemdi. Zira tapılan ruhun adını sürekli anarak veya sıfatlarını da överek putuna gelip üzerine konmasını veya içine girmesini dileyen, yani taşa veya tahtaya değil de dua edildiğinde duyup gelen ruha tapan putperestlere göre; nasıl ki kötü ruhlar bedendeki kirli kanda bulunur ve ancak deri çizilip kesilerek kanın dışarı çıkartılması yoluyla cin de kanla birlikte vücuttan atılarak hastalara şifa dağıtılırsa, tanrının hayat veren ruhu bedene iade edildiğinde de ölmüşler dirilir. Tanrının İsa’da görünümü imanında olmasa dahi, Apollonius da tanrının ruhuna sahip olduğu için, genç kızın cesedine tanrının ruhunu vererek diriltmiş ve tanrı olarak tapılmıştır. Artık Apollonius, mucizeler yaratan, insan ile tanrı arasında kalan kutsal bir adamdır. Aristokrat bir aileden olmasına rağmen, ecdadından payına kalan bütün mirasını akrabalarına devrederek fakir bir keşiş gibi seyahate çıkan Apollonius; Anadolu’nun önemli kentlerini geçerek ve tapınaklardaki pisagoryan öncülerle hararetli tartışmalara girişerek Hindistan’a kadar gitmiş, burada gerçek pisagoryanlar olarak nitelendirilen Brahminlerle görüş alışverişinde bulunmuştur. Tıpkı bütün pisagoryanlar gibi, hayvanların da tanrıdan aktarılmış ruha sahip olduğuna ve bedene alınan ruhun o beden üzerinde hakimiyet kurduğuna kesin iman 4 “Apollonius ile İsa arasındaki mucize yarışı, İsa ile Apollonius arasındaki savaşa dönüşmüştür. İkinci asrın ikinci çeyreğinde yetişmiş olan Justin Martyr, çok ilginç bir ifadede bulunmuştur: Soru 24, Şayet Tanrı her şeyi yaratan kainatın efendisiyse, nasıl olur da Apollonius nesneleri kutsayabilir ve yaratılanlara içlerinden hükmetme gücüne muktedir olabilir? Eusebius, Apollonius’un bilge ve erdemli bir adam olduğunu kabul etmesine rağmen; her yerde yaptığı söylenilen onca harika işlerin yeterli delilinin olduğunu reddettiği gibi, bu gibi şeyleri yapmış olsa bile bunların tanrının değil de kötü ruhların işi olduğunda ısrar etmiştir.” (Mead, 1981; 30) 224 Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius Kürşat Haldun AKALIN etmiş olduğu için, ister yemek için olsun isterse de tanrıya sunulmak gayesiyle olsun, hayvan kurban etmeye ısrarla karşı çıkan Apollonius; muhtemelen yenilen etle birlikte hayvanda barınan ve kanında gezinen ruhu kendi bedenine almamak kaygısıyla, giderek yoğunlaşan asketik yaşamında vejeteryanlığı öne çıkartmıştır. Hayvanlar üzerinde mutlak gücü veya hakimiyeti olan Orfeus gibi, Pisagor da katı bir etyemezdir ve vejeteryanlığı izleyicilerine şart koşmuştur. Orfeus ve Pisagor kadar Apollonius da, hayatı ruhta ve ruhu da tanrıda görüyor, ruhun bedenden bedene geçerek bedeni kullandığını öne sürüyordu. Acıyı da zevki de hisseden, iyiliği de kötülüğü de bedene yaptıran bedene girmiş ruh olunca; insanın zihnini ve yüreğini iyi tanrı ruhu ile kötü tanrı ruhunun kıyasıya çarpıştığı bir arenaya çeviren gnostik düalizmin, platonist filozoflar arasında rağbet bulması kaçınılmazdı. İyi ve gerçek tanrının ruhsallığı karşısına kötü fakat görünen dünyanın yarı-tanrılarını çıkaran platonist ruhçuluğu da benimseyen Apollonius; giderek daha fazla kendisini Sokrates’e benzetmiş, Sokrates gibi felsefi tartışmalara girmekten ve halkın kurban keserek taptığı tapınak tanrılarını alaya almaktan keyif alır olmuştu. Alaycı muhakemesiyle ve pisagoryan-platonist ruhçuluğuyla görünen tanrılara açıkça karşı çıktığı için yargılanarak ölüme mahkum edilen Socrates gibi olmasa dahi; Apollonius da, Mısır-Hindu geleneğinden5 gelip de pisagoryan çizgide ilerleyen bütün diğer filozofların paylaştıkları ruhçu görüşü savunuyor ve görünen tanrılara karşı ileri sürdükleri temel itiraza6 katılıyordu. 5 “Apollonius, yalnızca, geçtiği tüm bu ülkelerde yeni bir inancın temelini atmakla kalmamış, fakat yıllarca bu ülke insanlarıyla birlikte yaşamış; Mısır, Arabistan ve Suriye’deki mistik cemaatlerin durumu hakkında ayrıntılı bilgiler de sunmuştur. Daha çok gençken çok güçlü bir hafızanın ve çalışkan bir mizacın işaretlerini veren Apollonius, dikkati çeken bir güzelliğe sahiptir. On dört yaşına geldiğinde, çalışmalarını tamamlamak maksadıyla, zamanının en önemli tahsil merkezi plan Tarsus’a giden Apollonius; Tarsus’un doğusundaki sahil kenti Ægæ’de, gereksinim duyduğu felsefi çalışmalarda bulunmuş; Æsculapius tapınağındaki rahiplerle candan arkadaşlıklar kurmuş, buradaki Platonik, Stoik, Aristocu ve Epikürcü felsefe okulunun öğretmen ile öğrencileri topluluğundan çok hoşnut kalmış; tüm bu düşünce sistemleri üzerinde ayrıntılı bilgi sahibi olsa da, Pisagoryan okulun dersleri hakkında olağanüstü bir derinliğe ulaşmıştır. Beş yıl süren sessizlik içindeki bu eğitimden sonra Apollonius’u, bir süre Araplardan bilgi aldığı Antakya’da görüyoruz. Filistin’in güneyindeki ülkeler olarak anladığımız Arabistan’daki mistik cemaatlerle sıkı ilişkiler kurmuştur. Gerçekte, Apollonius gezmek için gezmemiş, çok özel bir maksatla, insanlardan bilgi almak gayesiyle gezmiş, bazen de, aklıyla ve içindeki tanrısal ruhla (daemon) onları yolundan caydırmak istemiştir. Antik Yunanlılarda Apollonius’un zamanına gelinceye kadar yeni pisagorcu ile yeni platonist yazarlar da, Pisagor’un Hindistan’a gitmesinin gerekliliği üzerinde durmuştur. Hindistan yolu üzerindeki Babil’de karşılaştığı Magi’lerle çok kapsamlı bir görüş alışverişinde bulunan Apollonius, gün ortasında ve tam gece yarısında magileri ziyaret etmiştir. Roma’da Apollonius, tapınakları ıslahla ilgili çalışmalarına devam etmiş, 66 yılında konsül olan Pontifex Maximus Telesinus’un kesin onayını almıştır. Ekim ayında ani bir değişiklik olur ve Neron taç giyer, bir fermanla bütün filozofları Roma’dan kovar, hem Apollonius hem de Telesinus İtalya’yı terk etmek zorunda kalır. Apollonius, ömrünün kalan yirmi yılını Mısır’daki gizemli tapınaklarda geçirir, Etiyopya’dan Nil’e kadar uzanan geniş bölgede katılmadığı topluluk veya girmediği tapınak kalmamış, gittiği her yerde kutsal tavsiye almış ve gizemlilik bilgisiyle yetişmiştir. Yine de Apollonius’un temel eğilimi, Doğu kökenli ve ilk bağı olan Hindu içerikli kalmıştır. Güney Mısır ile Kuzey Etiyopya’daki dinsel cemaatler uzaktan yakından Budist karakterdedir. Pisagoryan disiplin ve öğretinin pek çok nitelikleri ile Hindu-Aryan düşünce ile uygulama arasında çok yakın benzerlikler bulunmaktadır.” (Mead, 1981; 79) 6 “Hermes, evrensel öğretisinde, insanları ölümlü tanrılar olarak sunarken, tanrıları da ölümsüz insanlar olarak tarif eder. O, ruhun olarak görünen sende saklı Tanrı’dır da ondan. Tanrı ruh olarak içindeyken, taştan mabetlerde uyduruk zırvalarla kimi arıyorsun? Sen nereye gitsen içindeki ruhun da seninle birlikte oraya gitmiyor mu? O zaman mabede gitmeye ne gerek var? Kendin zaten içinde tanrısı olan seyyar mabetsin. Tanrı, insanın içine gireceği mabedi yaratmadı veya yapmadı. Tanrı, içine gireceği insanı, kendisini bulsun diye yarattı. Pitagoras’tan sonra bunun antik Yunan sürümü ise Platon’un kurduğu Eleusis (Elevsis) misterleri inisiyasyonudur. İnisiyasyon, ikinci doğum veya ruhsal doğum anlamına gelir. Bu aşamadan sonra tanrısal aydınlanmayı içinde sağlayan kişi, mabedden çıkmaya hak kazanırdı. Neofit olarak isimlendirilen bu kişiye, bunu başardıktan sonra Yaşayan Osiris denirdi. Zerdüşt, insanlara kurtulmaları için içlerinde saklı tanrısal özlerini dinlemelerini öğretirdi. Hermes’in okült öğretisine göre, insan denilen varlık yedi küreden geçip gitgide yoğunlaşarak dünyaya iner. İniş böyle olunca, yükseliş de böyle olacaktır. Tanrısal ruhumuz, duyularımız ve eterik şeffaf bedenimiz bunun en açık delilidir. Tanrısal ruh, yani öz bunların hepsini kullanarak maddeye tutunur. O, bunlarda görür, işitir, koklar, tadar ve temas eder.” (Tanrıbağı, 2011; 206, 316, 408) 225 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 7 Sayı:12 2015 Bahar 2. HERMETİK YOLDA SEYAHATE ÇIKAN APOLLONİUS’UN PİSAGORYAN İNİSİYELİĞİ VE REFORMCULUĞU Henüz daha on altı yaşındayken, pisagoryan ruhçulukla birlikte bu temeli sistemleştirmiş olan Platon’un görüşlerine de ilgi duyan Apollonius; Stoacı ve Epikürcü düşüncelerin yanında Aristo’nun fikirlerini de öğrenmiş; açlık veya yoksunluk yoluyla bedenin katı denetim altına alınması gerektiği sonucuna vararak, yolunda asketikizmi (çilekeşliği) temel ilke haline getirmiştir. Çok farklı eğilimlerdeki filozofların görüşlerini öğrendikten sonra, henüz yirmili yaşlarındayken, artık kendisini yetkin bir pisagoryan olarak görmeye başlamıştır. Bu çilekeşliği yaşama tarzı temelinde, önceli Pisagor’dan daha ileri giden Apollonius; hayvan eti yemekten ve şarap içmekten kesinlikle vazgeçtiği gibi, hayvan yününden veya derisinden yapılan elbise veya ayakkabı bile giymemiş, ağaç liflerinden ve kabuklarından kendisine sandalet ve giyecek yapmıştır. Yaşam ve ölüm üzerinde odaklanan zihinsel dalgınlığı içerisinde çevresindeki tüm varlıkları inceleyen Apollonius; görünen her şeyin sürekli bir yok oluş sürecinde değişime uğramakta olduğunun farkına varmış, ne kadar beğenilse ve ne kadar da gerekli görülse de dünyevi varlıkların kalıcı olmadığı gerçeğini fikirlerinin merkezine yerleştirmiştir. İnsanın çevresini saran görünen kainattaki her şeyin bir bozulma veya çürüme boyunduruğu altında kaldığını, yaşayan her canlının ölümünün kaçınılmaz olduğunu, her an başına gelecek ölüm kapının arkasında beni bekliyor duygusuyla bu dünya hayatına bakan Apollonius; aydınlık-karanlık, soğuk-sıcak gibi dönüşümün zıtlıklarının yanısıra, doğum-gelişme-ölüm-çürüme gibi hayatın kaçınılmaz ardıllıklarını, insan ile tanrı arasındaki ruhani birlik ve uyum açısından algılamış, ölüm kadar acıyı da gerekli görmüştür7. Sadece 7 “Derin düşüncelere daldığı bu büyük sessizlik döneminin ilk kısmı boyunca, tek başına kaldığında ve sessizlik hali süresince, Tanrıya kavuşturan patikaların saf içeriğine vukuf olan Apollonius; kainatta birbirini izleyen çeşitli uyumlar üzerinde odaklanarak, bunlardan gece ile gündüzün nasıl peş peşe geldiğine ve yaz ile kışın ritmik şekilde her şeyi değiştirdiğine hayran kalmış, tüm varlıkları hükmü altına alan katı işleyişiyle ve saklı kıldığı derin ihtiyatlarıyla dinsel müzik görünümündeki kainattaki ölüm ile yaşam arasında hiç durmaksızın tekrarlanan olguların mükemmelliğini fark etmiştir. Tıpkı dindar bir şair gibi, her gün gözünün önünde tekrarlanan olguları yüreğiyle hissederek gizemine ermek isteyen Apollonius; yüce efendinin mistik ölçüleriyle ve içsel müziğiyle birlikte en azından bu hareketlerin seyrini zihninde tahmin etmeye çalışmış, çalışarak edindiği kendisine özgü deneyimleriyle uyum ve yasa biliminin hassas işleyişini kavramış, orantı ve sayı yoluyla da mutlak tanrı birliği kavramına derece derece ulaşmayı başarmıştır. Başlangıçta belli belirsiz olsa da giderek artan bir açıklıkta, tek tanrı altındaki ilahların çokluğunun ve çeşitliliğinin farkına varan Apollonius; nasıl ki türlü çeşitte alt tanrının olmasına rağmen, hepsinin üstünde tek gerçek tanrı varlığına inanmış; onlarca alt tanrıya yönelik tapılan çeşitli dinsel tören ve ibadetlere rağmen, çeşitli biçimler altında da olsa bir tek tanrısallığın olduğunu kavramış; tek tanrının altındaki türlü alt tanrılar gibi pek çok alt hayatın yanında bir tek yaşamın olduğunu fark etmiş, ölümsüzlüğü ve gücü sağlayan bu tek yaşamdan dolayı tek tanrının hoşnutluğunun tam olduğu sonucuna ulaşmış, tek tanrının yolundaki bu kişinin böylece tanrıya katıldığını kabul etmiştir. Tek tanrının altındaki türlü alt tanrılar gibi, tüm yaşamın yüzeysel çehresinde fani biçimde oluşan türlü varlıkların değişen renkleriyle, melodileriyle ve kokularıyla değişime uğramakta olduğunu gözleyen Apollonius; yaşamın çeşitli alt görünümlerini ve ölümlülerin geçici her aşamasını veya halini doğum, gelişme, bozulma ve ölüm olarak adlandırmış; hiç kesilmeyen enerjisiyle, ebedi ve ezeli yaşam gücüyle temeldeki yaşam akımına, dışarıdaki biri olarak, bir an için katılmasının, bir ölçüde de olsa, kendi varlığı için büyük değer taşıdığını hissetmiştir. Tüm yaşamın bunca alt görünümün gerisinde, tek bir yaşam vardır. Yaşarken kudretli bir ölü olduğu gibi, yaşam ile ölüm tek bir akımda gerçekleştiği için, insan ölmüş dahi olsa yaşamaktadır. Daha derinde olan bir yaşam vardır, insanların bildiği görünen yaşam ile ölümün ötesinde ezeli ve ebedi tanrının yaşamından gelen bir hayat daha vardır. Apollonius’un kavrayışına göre, ruh ile bir olan tek bir yaşam vardır, insan ruhu öz ile bir olan tanrısal ruhla bağlantı halindedir, bu ruhsal ışık öz tanrısal bir özdür. Böylece Apollonius, kendisini tanrının hizmetine adamış, bir anlamda da kendisini tanrı içeriğinde kutsal kılmıştır. Gerekliliğini daha da değerli kılarak yaşamı yücelten ve tanrısal kılan Apollonius, hayatı her tür aşırılıktan ve taşkınlıktan azat ederek asketik kılmış, yaşamın zevklerine yönelmiş duyguları hapsederek bedendeki görünen insanı ruhuna tutuklu kılmış, ruhsal davranışı insanlara tatlılıkla sergilerken kendisine katı bir şekilde hakim kılmış, ruhsal yaşama zarar veren her şeyden kendisini uzak tutmuş, etli yemek yemeyi ve şarap içmeyi reddetmiş, zevki tanrısal olan her şeye karşı olarak görmüş, gerçek tapınağı tüm dünyayı kapsayan insan 226 Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius Kürşat Haldun AKALIN insanlar değil tüm varlıklar ile tanrı arasındaki birlik ve uyumun bir gereği olarak, her şeyi ve herkesi ruhsal bağ temelinde görmeye ve aramaya başlayan Apollonius; örnek alınan bilgenin yaşamında sezinlenen her günkü hayata ait fiili ve gerçek doğru davranışın insanlar arasında benimsenerek yaygınlaşmasının gerekliliğini ve önemini fark etmiştir. Giderek daha fazla kesinleşen dünyevi olanın veya bedene yarayanın geçiciliği ve aldatıcılığı duygusu altında, tüm ailevi servetinden vazgeçerek kardeşine bırakmayı, kötü yaşamdan kurtulmak olarak algılayan Apollonius; Kapadokya ve Kilikya’da tenha yerlere giderek kalbinin sesini dinlediği sırada, henüz daha biçimlendirmediği felsefi görüşlerini birer duygusal ilkeler olarak yaşamına kazandırmıştı. Beş yıl boyunca sessizliğini hiç bozmaksızın, hisleriyle ve eğilimleriyle başbaşa kalan Apollonius; gözüyle gördüğü bu hayata özgü zıtlıkları ve ardıllıkları, mutlak iyi olan ve hiç kötülük barındırmayan gerçek tanrının huzurunda ortaya çıkan ve bu yaşamı ifade eden ruhani görünümler olduğu sonucuna varmıştır. Böylece ruhların ölümsüzlüğü ve kalıcılığının yanısıra maddiyata kıyasla öncelliği ve zamandan bağımsız kalarak değişmezliği içeriğindeki pisagoryan görüşe daha fazla yaklaşarak, ruhu bedendeki en küçük parçaya indirgeyen Aristocu ile ölümle bedenle birlikte ruhu da doğaya iade ederek yok eden Stoacı eğilimlerden tamamıyla kopan Apollonius; canlı her varlığı, tüm ruhların tek kaynağı olarak gördüğü tanrıların ruhlarından çıkmış birer ruh olarak gördüğünden tanrının bir parçası saymış; tek hayat kaynağı olarak da öne çıkardığı tanrı ruhunun ortak payandalığı temelinde, barındırılan ruhu tanrı ile tüm varlıklar arasındaki uyumun ve birliğin anlamlı birer bağı olarak görmüştür. Tıpkı Platon gibi her kötülüğün nedenini, kötü tanrıdan çıkmış ve canlının bedenine girerek bu vücudu kötü emelleri uğruna kullanan kötü ruhun ayartıları olarak algılayan Apollonius; gece ile gündüz, yaz ile kış, aydınlık ile karanlık, yaşam ile ölüm vs gibi zıtsal ardıllıklara, tanrıyla kurulan ruhsal uyum ve birlik açısından bakmıştır. Bu zıtsal ardıllıklar, Apollonius’a göre, aslında, kainatın görünen (maddi) ve görünmeyen (ruhsal) sahalarını kapsayan dinsel bir müziktir; ancak bu müziğin birlik ve uyum ritimleri değişmezdir, haşindir ve çok acımasızdır. Öyleyse gözyaşının ve duanın ne önemi vardır? Her ruh, kainata inişinde veya cismanileşme yolunda geçtiği sınavlarında tek başına ve kendi özüne (ya da tanrıdan aldığı bu ruhuna) bağlıysa, mistik kurallarıyla ve hakim kıldığı içsel müziğinin ritmiyle yüce varlık her şeyi kendisine bağlamışsa, bu takdirde, tapınak tapınak gezip inisiye olmanın ne anlamı vardır? Hermes8, öncelikle, yüce inisiyatördür. Ayrıca müziğin ritminin değişmediği ya da ruhların iniş-çıkış yolunun bedeninin içiyle bir tutmuştur. Her ölüm duyurusu yeniden dirilişin başlangıcının da ilanı haline gelmiş, ölümün gizemi sonsuz sevginin sırrını bir şal gibi örtüp sarmalamıştır. Pisagor’un ruhsal yoluyla, ölçülü davranışı ve düzenli nağmeleri insanların kulağında uyumlu kılan Apollonius; anlaşılamaz gizemli bir nedamet altında acı çekme halini giderek daha belirginleştirerek, çürüyüp yok olmanın ilk zorluğunu aşmış, ölümle ortadan kalkarak hiç olmanın önüne geçmiştir. Acı çekme ve yoksunluk haliyle terbiye olma, yaşamın idaresinin dışındaymış gibi görünürken; artık gerekliliği ve doğruluğu fikri benimsenmiş, ölümün tanrısal gerekliliği derecesinde önemi fark edilmiştir. Acı çekme, tanrısal bir zorunluluk olara görülmüştür. Sonu gelmeyen gerçek ve temel yaşama kavuşmak için görünen dünyadan ve zevklerinden tamamıyla vazgeçmeyi zorunlu kılan Apollonius; bu el çekmeyle erdemlerini arttırarak gerçek yaşama veya tanrısal öze yaklaşmış, çok daha önce gençlik günlerinde içgüdüsel olarak hep mutlak iyiyi yani gerçek tanrıyı aramıştır.” (Campell, 1964; 41) 8 “İnsan Hermes, Mısır’ın yüce inisiyatörüdür. Tanrı olarak Hermes, semavi inisiyasyonunun dünya ötesine ait bölümünü yönetmektedir. Dünyanın spiritüel düzeninde bütün olup bitenler birbirlerine bağlıdırlar. Hermes adı, bunları özetleyen bir tılsım, bunları çağrıştıran bir sihirli sestir. Mısırlılara göre Hermes’in, okült bilime ilişkin kırk iki kitabı vardır. Hermest Trismejist adını taşıyan şu meşhur Yunanca kitap, kadim teogoninin (tanrı-doğum) kalıntılarını içermektedir. Hermes, eşyanın tümünü gördü, hem de ne görmek, anladı, hem de ne anlamak, o vahiy etme kudretine sahipti.” (Schure, 1999; 138) 227 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 7 Sayı:12 2015 Bahar devamlılığı; bu yolda yürüyüp de sonuca ulaşmış kimselerin peşinden gitmeyi veya terbiyesi altına girmeyi, kısacası inisiye olmayı gerekli kılmaktadır. Apollonius da, kendisinden asırlar önce yaşamış Pisagor gibi seyahatlere çıkmış, zihinsel mirasını devralarak yaşatmak istemiştir. Beş yıl süren bir sessizlik veya tefekkür döneminden sonra Apollonius, Anadolu’ya giderek buradaki pisagoryan tapınaklarındaki rahiplerden tapınma tarzlarıyla ilgili ayrıntılı bilgiler edinmiştir. Yolculuğunda bir süreliğine Babil’e uğrayan ve burada gizemli bilgi sahibi magilerle tanışan Apollonius, kendi bilgeliğini göstermiş olsa da, henüz daha yetkin olmadığı ve bunun için Hindistan’a gitmesi gerektiği kendisine söylenir. Artık Doğuya yani ruhçuluğun merkezine doğru seyahate çıkmaya hazırdır. Yaklaşık altmış yaşına kadar sürecek olan bu seyahatlerinde Apollonius, tıpkı Pisagor gibi hemen hemen aynı maksatlarla Hindistan’ın içlerine kadar ilerlemiş, tapınaklarda Brahmanlarla sohbet etmiştir. Apollonius’un Ninevah’da tanıştığı iki yol arkadaşından biri olan Damis, kendisinden hiç ayrılmaz, gördüğü her şeyi anında kaydettiği gibi sözlerini ve mektuplarını da yazar. El yazması belgeleriyle Apollonius’un yol arkadaşı olarak Damis, Philostratus’dan çok önce günlük yazmıştır. Seyahatinin her gününde ruhani Doğunun kalbine indiğinin heyecanıyla Apollonius ve yoldaşı Damis; muazzam Himalaya dağından geçerken, tanrının tacı olarak yüceltilen Güneş’in şanlı doğuşunu ve her yere altın sarısıyla ışık saçtığını hayranlıkla seyrederler, adeta gökle birleşmiş tepelere doğru yol alırken ağaçların arasından geçerler. Günlerce süren uzun ve yorucu günlerden sonra, Doğunun ruhani bilgelerinin yaşadığı kutsal tepe Monsalvat’a ulaşan Apollonius ve yoldaşı Damis; ağaçlıklı ve yemyeşil manzarasıyla gördüğü bu yeri, tanrıların gerçek bahçesi ve ruhların tek tek toplandığı cennet diyarı olarak algılarlar. İrili ufaklı onlarca tepelere ulaştıran yemyeşil ağaçlıklı orman içinden geçerek patika yollarının vardığı en son noktalar olarak tapınaklarda, tek başına kalarak hissetmenin yalnızlığına ve huzuruna erişen Apollonius; adeta bu dünyanın dışına çıkmış, sadece bitkilerle çoğunlukla da ot yiyerek beslenmiş, ruhu kuşatan bütün kaygı ve ilgilerden tamamıyla kurtulmuş, ruhunun farkına vararak tanrıyı kendi içinde keşfetmiştir. Hindistan seyahatiyle birlikte ve özellikle Taxila köyünde tanıştığı ünlü Brahminler sayesinde, kendi içinde de ruhani bir yolculuğu çıkmasını öğrenen Apollonius; böylece kavuştuğu ruhsal özüyle, kendindeki gerçek tanrıyı bulmuştur. Kendi ruhunda tanrıyı bulan veya bedenin acılarının içinden geçerek tanrısal özüne yani ruhuna kavuşan Apollonius; Hindistan’daki tapınakların asketik hücrelerinde veya kutsal ayinlerinde ruhlarla bağlantı kurmayı öğrenmiş, ruhani deneyimleri sonucunda kötülükten hiç kalıntı ya da iz olmayan ölümün kaçınılmaz bir değişim olduğu kanısını edinmiştir. Tanrısal ruhun ekildiği bedenden çıkması olarak algıladığı ölümü, yaşamın bir parçası veya kısmı haline getiren Apollonius, hayatın kendisi ve tanrının cevheri olarak gördüğü ruhu; her şeyi bilen ve her şeye ulaşan, çağrıldığında duyan ve isminin anıldığı her yerde anında bulunan, gücü her şeye yeten görünmez varlıklar olarak algılamıştır. Hıristiyanlığı biçimlendiren ve Batı düşüncesinin temelini oluşturan önemli 228 Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius Kürşat Haldun AKALIN etmenlerden biri olarak Hindu ruhsallığı9, Apollonius’un görüşlerini de derinden etkilemiş ve kurduğu yeni dinin ilkelerinin içeriğini oluşturmuştur. Tanrısal özün ya da doğrudan tanrının ruh olarak her insanın içinde gizlenmiş olduğunun bilinciyle, tanrının kendinde olduğunun farkına varan kişinin de tanrısal ya da tanrı olduğunun kabulüyle Apollonius; otuzlu yaşlarda Hindistan’dan sonra Anadolu’ya geçerken uğradığı her tapınakta rahiplerin ayinlerde kestiği hayvan kurbanına veya daha genel ifadeyle tanrıya dıştan yönelmeye açıkça karşı çıkmıştır. Anadolu’dan Yunanistan’a doğru çıktığı seyahatinde, yolunun üzerindeki birer tapınma merkezleri olarak bütün kentlere uğrayan Apollonius; Efes kentine geldiğinde, buradaki insanların muazzam servetler dökerek altın ve gümüş kaplamalarla süsledikleri tanrıça Artemis tapınağının ihtişamıyla karşılaşır. Yunan-Roma uygarlığının en önemli tapınma merkezi olarak Efes’teki insanların, bu kadar dine değer vermelerine rağmen, aylaklığın neden olduğu bilgisizliklerine ve küstahlıklarının bir ifadesi olarak da yaygara koparmalarına dikkat çeken Apollonius; muazzam mimari eserlerle ne kadar gurur duyarlarsa duysunlar, kendi anladığı anlamda din diye bir şeyin kalmadığını sürekli vurgulamıştır. Hayvan kurbanlarının yanında kanlı gladyatör çarpışmalarına da karşı çıkan Apollonius, İonya’da kaldığı süre boyunca, yere inerek insanlar arasında huzursuzluğa neden olan kötü ruhları, 9 “Apollonius, Hindistan’ın ruhani bilgeliğinin hararetli savunucusu ve hayranı olmuştur. Brahmanizmin ve Budizmin, Batı düşüncesinin daha ilk yıllarında bile gelişmeyi başlatıcı çok önemli tesirleri olmuştur. Tıpkı Essene ile Theraput cemaatlerinin pisagoryan tesire maruz kalarak oluşması gibi, diğer oluşumların kökeni de budist propogandalar bulunmaktadır. Essene temel iman ile uygulamalarında Hindistan’ın ruhani bilgeliğinin izi olduğu gibi, İsa’nın genel öğretisinden İsraillilerin tektanrıcı temeline varıncaya kadar her düzenleyici buyruğun kökeninde budist kaynağın özüne rastlamak mümkündür. Yalnızca, İskender’in fetihleriyle Yunanistan, Hindistan’la doğrudan bir bağlantı kurmamış; bundan iki asır öncesinden Pisagor sayesinde Hindistan, Yunan düşüncesinin tümünde güçlü ve kalıcı bir etkide bulunmuştur. Antik Yunanlılar, Hindistan’a giden Pisagor’un ifadelerinin neo-pisagoryan ve neo- platonist yazarlar tarafından Apollonius zamanına gelinceye kadar dile getirildiğini öne sürerken; diğerleri de, Apollonius’un kendisini bile Pisagoras’ın yaşamının adeta bir tekrarı olarak görmüş olmakla dedikoduları ayyuka çıkarmıştır. Pisagoryan disiplinin pek çok nitelikleri ile Hindu-Aryan düşünce ve uygulamanın içerikleri arasında çok yakın benzerliklerin olduğunun hemen fark edilmesi, bunların tamamının Pisagor’un antik Aryavarta ziyaretiyle ilgili olduğu eğiliminin reddedilmesinde bizi güçsüz kılmaktadır. Kadim İran (Persiya), Hystaspes’in oğlu Dareius’un saltanatı sırasında, M.Ö. altıncı asrın sonunda ve beşinci yüzyılın başında, azından Pisagor’un ölümünden sonra, Hindistan ile çok yakından bağlantı kurmuştur. Muhtemelen kendisi bir Persli olan Pherecydes, Hindu-Aryan düşünceyi dolylı olarak da olsa yansıtan, Asya kıtasına özgü mistik felsefeye ve yeniden doğuş düşüncesine dayanan öğretisini Efes’te öğretirken çok büyük bir itibar kazanmıştır. Apollonius, büyük düşmanı Euphrates’a yazdığı bir mektupta, saf rasyonel ahlağın şampiyonunun kutsal bilime karşı olduğunu belirtir, şöyle der: ‘Persliler, tanrısal maharete sahip olanlara (veya tanrı benzeri olarak kabul edilenlere) Magi derler. Bir Magus, artık, tanrıların hizmetine girmiş kimsedir veya maharetleriyle tanrı benzeri doğasına sahip olmuş elçidir. İmansız (atheist) olarak sen ise, Magus olmadığın gibi, tanrıların reddettiği birisin. Yunanistan’da sadece Pisagoryan ve daha önceki Orfik cemaatler değil bu temel üzerinden yetişmiş Pisagoras’ın kendisi bile, yeniymiş gibi düşüncelerini sunmuş olsa da, bu ruhani iklimi önceden hazır bulmuştur. Gerçekten de, eski Hint kitaplarından Upanişad ve Bhagavat Gita’daki ayetlerle çok yakından benzerlik gösteren üçlü hakimiyet yazının en eski cümlelerinde bile var olması, bu konuyla ilgili yazarların, Brahmanik kutsal metinlerde bulunan genel içeriklere bir şekilde meylettiklerini göstermektedir. Üçlü hakimiyet yazının yaratılışı Mısır’da olsa bile, bu güne ulaşmamış başka oluşumları dikkate alınmazsa, en erken açığa çıkış tarihi M.S. birinci asır olmuştur. Örneğin, Buddha’nın Dharma öğretisi ile İsa’nın İncil iman ikrarı arasında çok yakın benzerlikler vardır; cümle cümle saf kalıpsal aktarmanın yapıldığı muhakesine pek gerek duyulmaksızın, her ikisi de aynı sevgi ve şefkat ruhunun her yere yayılmasını gaye edinmiştir. Ne kadar güç olsa da, ancak ortaya çıkan tartışmasız tarihsel ifadeler nedeniyle, Yunan-Roma uygarlığının dini topluluklarının uygulamalarına ve felsefe okullarının kavramlarına Hint eğilimi doğrudan bir tesirde bulunduğu kanıtlanabilir. Kelime kelime doğrudan aktarmaların yapıldığına dair kesin bulguların saptanması pek zorunlu olmasa da, içerik ve maksat yönüyle arasındaki bu benzerlikler; Apollonius’un günlerinden öncesine kadar uzanmaktadır, Yunanlılara özgü sayılan bilgelik ve ussallık muhakemesinin temelinde Hindu Vedanta ile Dharma ruhsallığının genel fikirleri yatmaktadır. Apollonius’un kendi durumuyla ilgili olarak, imparatorluğun dinsel kardeşlik ve kurumlarına bilgelik olarak yayılan en azından on düşüncenin dokuzu Hindistan kökenlidir. Elbette, Apollonius’un olduğu kadar benzeri nedenle İncillerin de, Hint felsefesinin basit bir sözcüsü olarak düşünülmesi mümkün değildir.” (Mead, 1981; 17) 229