T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANABĠLĠM DALI TDE-YL-2014-0006 YAġAR KEMAL, ORHAN KEMAL, KEMAL TAHĠR’ĠN 1950-1960 YILLARI ARASINDAKĠ KÖY ROMANLARINDA HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI HAZIRLAYAN Satı SARIASLAN TEZ DANIġMANI Yrd. Doç. Dr. Berna AKYÜZ SĠZGEN AYDIN-2014 T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANABĠLĠM DALI TDE-YL-2014-0006 YAġAR KEMAL, ORHAN KEMAL, KEMAL TAHĠR’ĠN 1950-1960 YILLARI ARASINDAKĠ KÖY ROMANLARINDA HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI HAZIRLAYAN Satı SARIASLAN TEZ DANIġMANI Yrd. Doç. Dr. Berna AKYÜZ SĠZGEN AYDIN-2014 T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE AYDIN Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Programı öğrencisi Satı SARIASLAN tarafından hazırlanan “YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir‟in 1950-1960 Yılları Arasındaki Köy Romanlarında Halk Kültürü Unsurları" baĢlıklı tez, 18/09/2014 tarihinde yapılan savunma sonucunda aĢağıda isimleri bulunan jüri üyelerince kabul edilmiĢtir. Unvanı: Adı ve Soyadı: Kurumu : Ġmzası: BaĢkan: Doç. Dr. Yasemin MUMCU ADÜ Üye : Yrd. Doç. Dr. Berna AKYÜZ SĠZGEN ADÜ Üye : Yrd. Doç. Dr. Ayten CAN TUNALI ADÜ Jüri üyeleri tarafından kabul edilen bu Yüksek Lisans Tezi, Enstitü Yönetim Kurulunun ………sayılı kararıyla ………………… tarihinde onaylanmıĢtır. Doç. Dr. Fatma Neval GENÇ Enstitü Müdürü Bu tezde görsel, iĢitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu çalıĢmaya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim. Adı Soyadı : Satı SARIASLAN Ġmza : i Adı Soyadı: Satı SARIASLAN YAġAR KEMAL, ORHAN KEMAL, KEMAL TAHĠR’ĠN 1950-1960 YILLARI ARASINDAKĠ KÖY ROMANLARINDA HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI ÖZET Bu çalıĢmada “YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir‟in 1950-1960 Yılları Arasındaki Köy Romanlarında Halk Kültürü Unsurları ” incelenmiĢtir. Öncelikle giriĢ bölümünde halk kültürü açıklanmıĢ, 1950-1960 yıllarındaTürk romanının geliĢim süreci genel hatlarıyla anlatılmıĢ ve YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir tanıtılmıĢtır. Birinci bölümde Yrd. Doç. Dr. Caner IĢık‟ın “Halkbilim Ürünleri Sınıflandırılması” ve Dilaver Düzgün‟ün “Ġlk Köy Romanlarımızda Halk Kültürü Unsurları” adlı çalıĢmalarından faydalanılarak oluĢturulan sınıflandırma verilmiĢtir. Ġkinci bölümde YaĢar Kemal‟in 1950-1960 yılları arasındaki köy romanlarında, Teneke, Ġnce Memed 1 tespit edilen halk kültürü unsurları yukarıdaki sınıflandırmaya uygun olarak alt baĢlıklarla ve ayrıntılı olarak incelenmiĢtir. Üçüncü bölümde Orhan Kemal‟in söz konusu tarihlerde yazılmıĢ tek köy romanı olan Bereketli Topraklar Üzerinde romanında tespit edilen halk kültürü unsurları incelenmiĢtir. Dördüncü bölümde ise, Kemal Tahir‟in Sağırdere, Körduman, Rahmet Yolları Kesti, Yediçınar Yaylası, Köyün Kamburu romanlarında yer alan halk kültürü unsurları yine alt baĢlıklarla ve ayrıntılı olarak incelenmiĢtir. ÇeĢitli araĢtırmacılarımızın kitapları ve makaleleri esas alınarak halk kültürü teriminin bilimsel çerçevesi sağlamlaĢtırılmaya çalıĢılmıĢtır. Ayrıca, yazarların romanlarında önemli yer tutan halk kültürü unsurlarının doğru biçimde ele alınabilmesi için halkbilimi çalıĢmalarından yararlanılmıĢ ve köy romanlarının toplumsal ve tarihsel süreçlerle sıkı bağı göz önünde bulundurularak, yakın tarihimizle ilgili geniĢ bir inceleme yapılmıĢtır. Sonuç kısmında ise, YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir‟in romanlarında halk kültürü ile ilgili tespit ettiğimiz özellikler, ulaĢtığımız yargılar, karĢılaĢtırmalar da yapılarak özlü bir biçimde ortaya konmuĢtur. Anahtar Sözcükler: Halk Kültürü, Köy Romanı, YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir ii NAME TITLE: Satı SARIASLAN THE COMPETENTS OF THE FOLKLORIC CULTURE IN THE VILLAGER NOVELS OF YAġAR KEMAL, ORHAN KEMAL, KEMAL TAHĠR BETWEEN 1950-1960 SUMMARY ABSTRACT In this study “the competents of the folkloric culture in the villager novels of YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir between 1950-1960 were examined. First of all, at the beginning, the folkloric culture was explained, the turkish novel between 1950-1960 was mentioned with main concerns and YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir were introduced. In the first part, the categories which were made with the help of “The Compenents in the first villager Novels” of Dilaver Düzgün and The Classification of the Folkloric Products” of Assistant Professor Caner IĢık. In the second part, the compenents of the folkloric culture in villager novels between 1950-1960 like YaĢar Kemal‟s Teneke, Ġnce Memed 1, Orhan Kemal‟s Bereketli Topraklar Üzerinde, Kemal Tahir‟s Sağırdere, Körduman, Rahmet Yolları Kesti, Yediçınar Yaylası, Köyün Kamburu were examined with the subtitles and details. Based on various books and articles of different researchers, the scientific outline of the term "folkloric culture" was tried to be strenghtened. Additionally, to handle properly the important compenents of the folkloric culture which take place in in writers‟ works, the folkloric culture was benefitted and an interdiciplinary study was done by researching our near future. And in the final part, by making comparisons as well, the properties that we determined, the judgements that we reached about the folkloric culture in the novels of YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir were revealed in summary. Key words: Folkloric Culture, Villager Novel, YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir iii ÖNSÖZ Toplumcu gerçekçilik denilince akla ilk gelen isimlerden olan, “Üç Kemal” ler, YaĢar Kemal, Orhan Kemal ve Kemal Tahir, edebiyatımızın güçlü isimlerindendir. Yazarların Türk yazın dünyasında önemli bir yer edinmelerinde kuĢkusuz diğer roman anlayıĢları doğrultusunda kaleme aldıkları eserler kadar, yazdıkları köy romanlarının da payı vardır. “Üç Kemal”lerin romanlarındaki köyler ve köylüler Türk toplumunun gerçek birer parçasıdır. Yazarların roman kurgulamadaki ustalıkları, çarpıcı anlatımları, gerçekçi gözlemleri ve dili ustalıkla kullanmaları köy romanı konusunda baĢarılarının zirveye çıkmasına vesile olmuĢtur. Yazarların üçü de kendi yaĢam Ģekilleri ve düĢünceleri doğrultusunda geliĢtirdikleri farklı bakıĢ açılarıyla Türk köylerini ve köylülerini ele almıĢ, bunları Türk toplumunun yakın tarihi süreci ile harmanlayarak romanlarının kurgularını oluĢturmuĢlardır. Yazarlarımızın 1950-1960 yılları arasındaki romanlarında halk kültürü unsurlarının incelenmesi Türk toplumunun yaĢayan veya unutulmaya yüz tutmuĢ kültür hazinesini yeniden bilimsel temellere dayanarak gün yüzüne çıkarmaya yardımcı olacaktır. Tez çalıĢmamızın birinci bölümünde, romanlarda yer alan halk kültürü unsurlarını değerlendirmeye geçmeden önce, Pertev Naili Boratav‟ın çalıĢmalarından esinlenerek oluĢturduğu, Yrd. Doç. Dr. Caner IĢık‟ın “Halkbilim Ürünleri Sınıflandırılması” ve Dilaver Düzgün‟ün “Ġlk Köy Romanlarımızda Halk Kültürü Unsurları” adlı çalıĢmalarından yararlanılarak oluĢturulan sınıflandırmaya yer verilmiĢtir. Bu sınıflandırmanın ortaya konması için halkbilimi, halk kültürü, halk edebiyatı gibi alanlarda da geniĢ literatür taraması yapılmıĢ, çeĢitli kitap ve makaleler incelenmiĢtir. Bu sınıflandırmaya yer verilmesindeki amaç, çalıĢmayı inceleyecek araĢtırmacılara yol haritamızı da sunarak kolaylık sağlamaktır. Ardından, çalıĢmamızın bel kemiğini oluĢturan halk kültürü unsurları incelemesinde, YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir‟in 1950-1960 yılları arasındaki köy romanları ayrı bölümlerde ele alınmıĢ ve bu bölümnlerde de yazarların söz konusu döneme ait köy romanları tek tek incelenerek tespit edilen halk kültürü unsurları ayrıntılı biçimde verilmiĢtir. iv Sonuç kısmında ise, YaĢar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir‟in 1950-1960 yılları arasındaki köy romanlarında halk kültürü unsurlarını ele alıĢ, yansıtıĢ biçimleri ile ilgili genel değerlendirmelerimiz dile getirildi. Kaynakça kısmında ise, çalıĢmamız sırasında yararlandığımız kaynaklar belli bir sistem içerisinde sunuldu. 1950-1960 yıllarında yayımlanan köy romanlarının sayısı oldukça fazladır. ÇalıĢmamızın kapsam ve sınırları göz önünde bulundurularak, tüm bu romanlar ele alınmamıĢtır. ÇalıĢmamızın amacı, YaĢar Kemal‟in Teneke, Ġnce Memed 1, Orhan Kemal‟in Bereketli Topraklar Üzerinde, Kemal Tahir‟in Sağırdere, Körduman, Rahmet Yolları Kesti, Yediçınar Yaylası, Köyün Kamburu romanlarında halk kültürü unsurları incelemesi yaparak yazarların edebi kimliklerinin tam olarak değerlendirilmesinde katkıda bulunmaktır. Eğitim hayatımının önemli bir parçası olan bu tez çalıĢması esnasında, dünyadaki varlığıma sebep olan sevgili annem Zeynep SARIASLAN ve babam Ali SARIASLAN‟a, sevgileriyle bana destek olan kardeĢlerim Gonca SARIASLAN, Songül SARIASLAN, Ali Eren SARIASLAN, Ahmet ve Onur DIVRAK‟a, emekleri ile ablam Birsel SARIASLAN‟a, bana roman hediye ederek edebiyat dünyasına “Merhaba” dememi ve eğitim hayatımda bu seviyeye gelmemi sağlayan değerli ağabeyim Ġsmail ALICI‟ya, tüm varlığı ile yanımda olan can yoldaĢım Mesut ATLĠ‟ye ve kardeĢi Cansel ATLĠ‟ye, dostlukları ile bana her zaman destek olan Sevda EKER‟e, Ġsmail AKKOÇ‟a, Nesimi ATAK‟a, Yasemin KOÇ‟a, Gülgün ve Nilgün AKGÖZ‟e, Nagahan DEMĠRCĠ‟ye, tüm samimiyetleri ile yardımını esirgemeyen ġayeste-Alpay SERTOĞLU‟na, Adnan Menderes Üniversitesi Restaurant‟ında çalıĢan çok değerli iĢ arkadaĢlarıma, araĢtırmalarımı sürdürdüğüm esnada, bana yardım etmede sabırlı ve özverili yaklaĢan Adnan Menderes Üniversitesi Kütüphanesi, Ġzmir Milli Kütüphanesi ve Ankara Milli Kütüphanesi çalıĢanlarına, tüm sevgi ve içtenlikleri ile bilgilerini ve manevi yardımlarını benden esirgemeyen saygıdeğer öğretmenlerim Doç. Dr. Yasemin MUMCU‟ya, Yrd. Doç. Dr. Caner IġIK‟a, ArĢ. Gör. Ebru Özlem Ġncekar‟a teĢekkür ederim. Ayrıca, çalıĢmamın her sürecinde anaç tavırlarıyla, sevgisiyle, anlayıĢlılığıyla, engin bilgisiyle ve bakıĢ açılarıyla beni yetiĢtiren saygıdeğer öğretmenim Yrd. Doç. Dr. Berna AKYÜZ SĠZGEN‟e teĢekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Satı SARIASLAN v ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ................................................................................................................................ i ABSTRACT ..................................................................................................................... ii ÖNSÖZ ........................................................................................................................... iii KISALTMALAR ......................................................................................................... xix GĠRĠġ ............................................................................................................................... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARININ SINIFLANDIRILMASI ĠKĠNCĠ BÖLÜM YAġAR KEMAL’ĠN TENEKE VE ĠNCE MEMED 1 ROMANLARINDA YER ALAN HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI 2.1. YAġAR KEMAL‟ĠN TENEKE ROMANINDA YER ALAN HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI ............................................................................................................. 25 2.1.1. HALK EDEBĠYATI .................................................................................... 25 2.1.1.1. Atasözleri ve Deyimler ...................................................................... 25 2.1.1.2. Dil Malzemesi: argo tabirler vs. ........................................................ 29 2.1.1.3. AlkıĢ ve KargıĢlar.............................................................................. 30 2.1.1.4. KalıplaĢmıĢ veya Tekrarlanan Sözler ................................................ 32 2.1.1.5. Mahlas Kullanımı .............................................................................. 33 2.1.2. ÂDET VE MERASĠMLER ......................................................................... 35 2.1.2.1. Konuk Ağırlama ................................................................................ 35 2.1.3. ĠNANIġLAR ............................................................................................... 37 2.1.3.1. Bitkiler ve Hayvanlarla Ġlgili Olanlar ................................................ 37 2.1.4. HALK ÂDETLERĠ VE GELENEKLERĠ ................................................... 38 2.1.4.1. Aile Akrabalık Gelenekleri ............................................................... 38 vi 2.1.4.2. Otoritenin Dağılımı ........................................................................... 38 2.1.5. GĠYĠM – KUġAM SÜSLENME ................................................................ 40 2.1.5.1. Erkek Giyimleri ................................................................................. 40 2.1.6. HALK EKONOMĠSĠ .................................................................................. 41 2.1.6.1. Ekim, Biçim ĠĢlerine Ait Tarımla Ġlgili Âdetler ................................ 41 2.2. YAġAR KEMAL‟ĠN ĠNCE MEMED 1 ROMANINDA YER ALAN HALK KÜLTÜRÜ UNSURLARI ...................................................................................... 42 2.2.1. HALK ġAĠRLERĠ ....................................................................................... 42 2.2.1.1. Metinler – ġiirler ............................................................................... 43 2.2.1.1.1. Halk Hikâyelerine Kahraman OlmuĢ ÂĢıklar .............................. 43 2.2.2. HALK EDEBĠYATI .................................................................................... 45 2.2.2.1. Halk Hikâyeleri ................................................................................. 45 2.2.2.2. Efsaneler ............................................................................................ 48 2.2.2.3. Türküler ............................................................................................. 50 2.2.2.4. Atasözleri ve Deyimler ...................................................................... 58 2.2.2.5. Dil Malzemesi: argo tabirler vs. ........................................................ 64 2.2.2.6. AlkıĢ ve KargıĢlar.............................................................................. 69 2.2.2.7. KalıplaĢmıĢ Ġfadeler .......................................................................... 72 2.2.2.8. Mahlas Kullanımı .............................................................................. 74 2.2.3. HALK OYUNLARI VE EĞLENCELERĠ .................................................. 77 2.2.3.1. Ezgili Halk Oyunları ......................................................................... 78 2.2.3.2. Büyüklere Özgü Oyunlar .................................................................. 80 2.2.3.3. Çocuk Oyunları ve Eğlenceleri ......................................................... 81 2.2.4. ÂDET VE MERASĠMLER ......................................................................... 82 2.2.4.1. Bir ĠĢle Beraber Beraber Yapılan Merasimler ve Bunlara Bağlı Merasimler ........................................................................................................ 82