ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU ULUSAL EYLEM PLANI 1 ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU KATKIDA BULUNAN KURUMLAR KATKIDA BULUNAN KURUMLAR - T.C. Başbakanlık Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı - Genel Kurmay Başkanlığı - Kara Kuvvetleri Komutanlığı - Sağlık Bakanlığı Türkiye Hudut ve Sahiler Sağlık Genel Müdürlüğü Türkiye Halk Sağlık Kurumu Başkanlığı Uluslararası Sağlık Tüzüğü Ulusal Odak Noktası Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü - İçişleri Bakanlığı Müsteşarlık, Sınır Yönetimi Mevzuatı ve İdari Kapasitesini Geliştirme ve Uygulama Bürosu Müsteşarlık, İltica ve Göç Mevzuatını ve İdari Kapasitesini Geliştirme ve Uygulama Bürosu Emniyet Genel Müdürlüğü Jandarma Genel Komutanlığı Sahil Güvenlik Komutanlığı - Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü Demiryolları, Limanlar, Havameydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı - Dışişleri Bakanlığı Denizcilik ve Havacılık Genel Müdür Yardımcılığı Hudut Dairesi Başkanlığı - Kültür ve Turizm Bakanlığı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Avrupa Birliği Türkiye Temsilciliği 2 ULUSAL EYLEM PLANI Ülkemizin Avrupa Birliği (AB) uyum çalışmaları kapsamında 29 Kasım 2010 -28 Nisan 2012 tarihleri arasında yürütülen “Entegre Sınır Yönetimi Eylem Planı Aşama - II” AB Eşleştirme Projesinin amacı, Türkiye’deki sınır kontrolünden sorumlu kurumların risk yönetim kapasitesini geliştirmek ve AB gerekliliklerine göre sınır kontrol sistemlerini uyumlu hale getirmektir. Ana faydalanıcı kurum İçişleri Bakanlığıdır (Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı). Eş faydalanıcı kurumlar ise Sağlık Bakanlığı (Türkiye Halk Sağlık Kurumu ve Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü - THSSGM) ve Genel Kurmay Başkanlığıdır (Kara Kuvvetleri Komutanlığı). Gümrük ve Ticaret Bakanlığı gözlemci olarak yer almıştır. Projenin “Sınır Giriş Noktalarında Sağlık Bakanlığının Halk Sağlığı Risk Yönetimi Kapasitesinin Arttırılması” adlı İkinci Bileşenini THSSGM ve Sağlık Bakanlığı’nın ilgili birimleri koordineli olarak yürütmektedir. Bununla THSSGM’nin sınırlarda halk sağlığı risk yönetim kapasitesinin artırılması ve uluslararası giriş noktalarında Ülkemizin ihtiyaçlarına uygun ve AB uygulamalarıyla uyumlu halk sağlığı risk yönetimi modelinin oluşturulması amaçlanmaktadır. “Sınır Giriş Noktaları İçin Halk Sağlığı Acil Durum Eylem Planı” ve “Eğitim Modülü”nün geliştirilmesi Projenin yukarıda bahsi geçen ikinci bileşeninin en önemli çıktılarıdır. Bu Proje, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortaklaşa finanse edilmiştir. “Uluslararası Giriş Noktalarında Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı”, THSSGM’nin farklı birimlerinde çalışmakta olan konusuna hakim uzmanlar tarafından ilgili sınır kurum ve kuruluşlarının katkılarıyla geliştirilmiştir. Planın yazılmasında görev alanlar ile katkıda bulunan kurum ve kuruluş temsilcilerine teşekkür eder, saygılarımı sunarım. 33 ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU Kısaltmalar AFAD : T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı DHMİ : Devlet Hava Meydanları İşletmesi DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü EGM : Emniyet Genel Müdürlüğü ESY : Entegre Sınır Yönetimi HSAD : Halk Sağlığı Acil Durumu KBRN : Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer KKE : Kişisel Koruyucu Ekipman SDM : Sağlık Denetleme Merkezi TAEK : Türkiye Atom Enerjisi Kurumu THSSGM : Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü UGN : Uluslararası Giriş Noktası UMKE : Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi UST 2005 : Uluslararası Sağlık Tüzüğü-2005 UST UON : UST Ulusal Odak Noktası 4 ULUSAL EYLEM PLANI İÇERİK ÖNSÖZ …………………………………………………………………………………………………………………………………………..................…................ 3 Kısaltmalar …………………………………………………………………………………………………………………………………………….....................… 4 1. Giriş ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………......….... 6 1.1. Amaç ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….....…… 6 1.2. Kapsam ………………………………………………………………………………………………………………………………………….....……... 6 1.3. Tanımlar ………………………………………………………………………………………………………………………………………….........…. 7 1.4. Halk Sağlığı Acil Durumları İçin Uluslararası ve Ulusal Mevzuat …………………………………………................. 11 1.5. Uluslararası Giriş Noktalarında THSSGM Birimleri Tarafından Verilen Sağlık Hizmetleri ……..........…. 16 1.6. Uluslararası Giriş Noktalarında Yetkili Olan Kurumlar ve Halk Sağlığı Acil Durumlarındaki Görevleri ... 17 2. Uluslararası Giriş Noktalarındaki Halk Sağlığı Riskleri …………………………………………...............…................................… 19 2.1. Halk Sağlığı Risklerinin Tanımlanması …………………………………………...............…...................................................… 19 2.2. Halk Sağlığı Risklerinin Tespiti Analizi ve Karar Verme …………………………………………...............….............… 19 2.2.1. Risk Tespiti ………………………………………...............….................................................................…................................. 19 2.2.2. Toplanan Verilerin Analizi ve Doğrulanması …………………………...............….........................................… 20 2.2.3. Karar Verme Süreci …………………………………………...............….........................................…...............................… 20 2.3. Bildirim Akışı, İletişim ve Koordinasyon …………...............….............................................................…...........................… 21 2.4. Uluslararası Giriş Noktalarında Halk Sağlığı Acil Durumlarına İlişkin Ana Süreçler ve İş Akışları ........ 25 3. Mevcut Sistemin Güçlü ve Zayıf Yönleri ile Fırsatlar ve Tehditler Analizi ..............................…...............................… 27 4. Halkın ve Medyanın Bilgilendirilmesi ve İletişim …………...............….............................................................….......................… 27 5. Halk Sağlığı Riskleri İçin KBRN Yaklaşımı ve Müdahale Eğitimi ..............….............................................................…........ 28 5.1. Genel Amaç …………………………………………...............….......................................................................................................…........ 28 5.2. Uygulanması Planlanan Eğitimler ……...............….......................................................................................................….......... 28 5.2.1. Eğiticilerin Eğitimi ………………………………………….............................................................…...................................... 28 5.2.2. Uygulayıcı Eğitimi 1 …………………………………………...............….............................................................…................. 29 . 5.2.3. Uygulayıcı Eğitimi 2 …………………………………………...............….............................................................…................. 29 5.3. İzleme - Değerlendirme …………………………………………...............…........................................................................................ 30 5.4. Sertifikasyon Gerektiren Eğitim Programları ………...............…........................................................................................ 30 6. Eylem Planının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler ……..............…................................................................................................... 31 7. Genel ve Yerel Eylem Planlarının Güncellenmesi …...............…..................................................................................................... 31 8. Ekler …...............…....................................................................................................................................................................................................... 32 53 ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU 1. GİRİŞ 1.1. Amaç Uluslararası Giriş Noktalarında (UGN) Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı’nın genel amacı özellikle Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer (KBRN) etkenlerle oluşan uluslararası halk sağlığı acil durumlarının yayılımını önlemek ve halk sağlığı cevabını vermek için giriş noktalarındaki ilgili kurumların görevlerinin ve gerekli işbirliğinin ulusal çerçevesini oluşturmaktır. UGN’lerde Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı’nın Amaçları; • UGN’lerde halk sağlığı riski oluşturabilecek KBRN acil durumlarında, erken yanıt oluşturarak insan ve çevre sağlığına gelebilecek zararı en aza indirmek, • Uluslararası öneme haiz halk sağlığı acil durumlarında takip edilecek süreçleri ve paydaşların görev ve yetkilerini tanımlamak, • İlgili kurumların katkısıyla hazırlanan bu Eylem Planının sınırlarda görevli kurumların kendi acil durum planlarıyla uyumlu olmasını sağlamak, • UST’nin gerekleri çerçevesinde UGN’lerde çekirdek kapasitelerin arttırılmasına yönelik uygulanabilir acil eylem planının oluşturulmasını sağlamak, • Acil halk sağlığı durumlarının tespiti, doğrulanması, analizinin yapılmasını sağlamaktır. 1.2. Kapsam Bu Eylem Planı aşağıdaki kurumları kapsamaktadır: - Başbakanlık ve bağlı kuruluşları (TAEK, AFAD ) - Genel Kurmay Başkanlığı (Kara Kuvvetleri Komutanlığı) - Sağlık Bakanlığı (Türkiye Halk Sağlık Kurumu, THSSGM) - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (Gümrükler Genel Müdürlüğü, Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü) - İçişleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı) - Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, (Devlet Hava Meydanları işletmesi Genel Müdürlüğü, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü) - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı - Dışişleri Bakanlığı - (Denizcilik ve Havacılık Genel Müdür Yardımcılığı Hudut Dairesi Başkanlığı) - Kültür ve Turizm Bakanlığı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 6 ULUSAL EYLEM PLANI 1.3. Tanımlar • Atık Fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik yönden olumsuz etki yaparak ekolojik denge ile insan ve diğer canlıların doğal yapılarının bozulmasına neden olan atıklar ve bu atıklarla kirlenmiş maddelerdir. • Çekirdek Kapasite: UST (2005), EK-1 A ve EK 1-B de belirtilen ve taraf devletlerin güçlendirmeleri gereken temel kapasiteler. • Dekontaminasyon (Bulaştan Arındırma) Bir insan ya da hayvan bedeninin yüzeyinde, tüketilmek üzere hazırlanmış bir ürünün içinde ya da üzerinde veya taşıtlar dahil olmak üzere cansız diğer maddelerin içinde ya da üzerinde halk sağlığı riski oluşturabilecek enfeksiyöz ya da toksik bir etkenin ya da maddenin yok edilmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. • Deratizasyon (Fareden Arındırma) Yolcu eşyaları, yolcu eşyası dışındaki eşyalar, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar, kargolar, posta paketlerinde ve UGN’lerdeki tesislerde ve alanlarda mevcut, insan hastalığına yol açan kemirgen vektörlerin kontrol edilmesi veya öldürülmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. • Dezenfeksiyon (Mikroptan Arındırma) Bir insan veya hayvan bedeninin yüzeyinde veya yolcu eşyaları, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar ve posta paketleri içinde veya üzerinde mevcut enfeksiyöz etkenlerin, doğrudan kimyasal veya fiziksel maddelere maruz bırakılarak kontrol edilmesi veya öldürülmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. • Dezensektizasyon (Böcekten Arındırma) Yolcu eşyaları, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar ve posta paketlerinde mevcut, insan hastalığına yol açan böcek vektörlerinin kontrolü veya öldürülmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. • Düzensiz Göç Yabancıların yasadışı yollarla Türkiye’ye girişi, Türkiye’de kalışı, izinsiz çalışması ve Türkiye’den çıkışı. • Etkilenmiş Halk sağlığı riski oluşturabilecek şekilde enfekte veya kontamine olmuş veya enfeksiyon ya da kontaminasyon kaynağı taşıyan kişi, eşya, yük, mal, konteynır, taşıt, posta paketi veya insan cesedi. • Etkilenmiş Bölge DSÖ tarafından, UST kapsamında halk sağlığı riski oluşturabilecek tehditlerin var olduğu, gerekli önlemlerin alınmasının özellikle tavsiye edildiği coğrafi bölge. • Eylem Planı Uluslararası Giriş Noktaları Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı. 7 ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU • Halk Sağlığı Riski Ulusal ve uluslararası düzeyde yayılabilecek veya ciddi ve doğrudan bir tehlike gösterebilecek olaylar başta olmak üzere, insan nüfusunun sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek bir olay ihtimali anlamındadır. • Hasta Halk sağlığı riski oluşturabilecek bir rahatsızlıktan muzdarip olan veya bundan etkilenmiş olan birey. • Hastalık Kökeni veya kaynağı ne olursa olsun, insanlarda dikkate değer ölçüde zarara yol açan veya açabilecek bir rahatsızlık veya tıbbi durum. • Havalimanı Uluslararası uçuşların varış ve kalkış yaptıkları herhangi bir hava limanı. • Karantina Bir enfeksiyon ya da kontaminasyonun olası yayılmasını önlemek amacıyla, hasta olmayan şüpheli kişilerin veya şüpheli yolcu eşyaları, konteynırlar, taşıtlar veya malların faaliyetlerinin kısıtlanması veya diğerlerinden ayrılması. • Kargo Herhangi bir taşıtta; posta, yolculuk için gerekli gıda maddesi ve bagajın dışında taşınan her türlü eşya. • Kolluk Kuvvetleri Emniyet ve asayiş ile kamu düzenini koruyan, toplumsal düzeni sağlayan, suç işlenmesini önleyen, kanunların ve diğer düzenleyici işlemlerin verdiği görevleri yapan, suç işlendikten sonra failleri ele geçirmek üzere yetki ve sorumluluklara sahip olan görevlilerdir. • Kontaminasyon (Bulaşma) Bir insan ya da hayvan bedeninin yüzeyinde veya tüketilmek üzere hazırlanmış bir ürünün içinde ya da üzerinde veya taşıtlar da dâhil olmak üzere cansız diğer maddelerin içinde ya da üzerinde halk sağlığı riski oluşturabilecek enfeksiyöz ya da toksik bir etkenin ya da maddenin varlığı. • Liman Uluslararası sefer yapan gemilerin varış ve kalkış yaptıkları bir deniz limanı veya iç karasularındaki bir liman. • Mürettebat Taşıtta bulunan seyrüseferden, emniyetten ve diğer hizmetlerden sorumlu yolcu haricindeki kişiler. • Posta Paketi Posta ya da kurye servisleri aracılığıyla uluslararası olarak taşınan adresli bir nesne ya da paket. • Rezervuar (Konak) İçinde enfeksiyöz etkenin doğal bir şekilde yaşadığı ve varlığı, halk sağlığı riski oluşturabilen bir hayvan, bitki ya da madde. 8 ULUSAL EYLEM PLANI • Sağlık Denetleme Merkezi Tabipliği THSSGM’nün UGN’lerde bulunan ve sağlık denetimlerini yürüten birimi. • Serbest Pratika Bir gemi için, bir limana girmesi, yolcu ve yük indirmesi ve bütün öbür işlemleri yapması için verilen bir hava taşıtı için ise karaya indikten sonra yolcu ve yük indirmesi ve bütün öbür işlemleri yapması için verilen; bir kara taşıtı için de varıştan sonra yolcu ve yük indirmesi ve bütün öbür işlemleri yapması için verilen izin. • Sınır Mülki İdare Amiri Sivil hava meydanları, limanlar ve sınır kapılarında, giriş-çıkışlarla ilgili görev ve hizmetlerin düzenli ve etkili bir biçimde yürütülmesinden, sınırlarda görevli kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonun sağlanmasından sorumlu olan ve ilgili vali tarafından 5442 sayılı Kanun gereğince görevlendirilen vali yardımcıları, kaymakamlar ve benzeri görevliler. • Sürveyans Verilerin, halk sağlığı amaçları için sistematik ve sürekli bir şekilde toplanması, karşılaştırılması ve çözümlenmesi ve halk sağlığı bilgilerinin, değerlendirilmesi ve gerektiğinde halk sağlığı cevabı vermek için uygun zamanda neşredilmesi. • Şüpheli Bir taraf devlet tarafından, halk sağlığı riskine maruz kalan veya maruz kalma ihtimali sebebiyle hastalığın yayılmasına olası kaynak oluşturduğu düşünülen kişi, yolcu eşyası, yük, mal, konteynır, taşıt veya posta paketi. • Tecrit (İzolasyon) Hasta ya da kontamine olmuş kişi veya etkilenmiş yolcu eşyasının, yükünün, konteyner, taşıt veya posta paketinin enfeksiyonun veya kontaminasyonun yayılmasını önleyecek şekilde diğerlerinden ayrılması. • Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası UST’ye göre bağışıklama geçmişinin kayıt edildiği uluslararası geçerliliği olan belge. • Uluslararası Giriş Noktası (UGN) Yolcular, yolcu eşyaları, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar ve posta paketlerinin giriş ve çıkışlarına hizmet eden, uluslararası giriş ve çıkışları için bir geçit olan uluslararası havalimanları limanlar ve kara geçişleri (demiryolları dahil). • Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumu Bir olayın, uluslararası yayılım yoluyla diğer devletler için halk sağlığı riski oluşturduğu, eşgüdüm içinde uluslararası cevap verilmesini potansiyel olarak gerekli kılan tespit edilen olağandışı olay. 9 ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU • Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST 2005) Uluslararası trafik ve ticarete gereksiz müdahaleden kaçınarak halk sağlığı açısından ortaya çıkacak risk ile orantılı ve sınırlı olarak hastalıkların uluslararası yayılmasını önlemeyi, bu hastalıklara karşı korunmayı, yayılmalarını kontrol etmeyi ve halk sağlığı açısından gerekli cevabı vermeyi amaç edinen, DSÖ Anayasasının ilgili maddelerine dayanarak 2005 yılında güncellenen ve DSÖ’ne üye ülkeler açısından bağlayıcı olan tüzük. • UST Ulusal Odak Noktası Bir taraf devlet tarafından, DSÖ UST İrtibat Noktası ile UST kapsamında her an ulaşılabilecek şekilde haberleşmek üzere belirlenmiş ulusal merkez. • Vektör Halk sağlığı riski oluşturan bir enfeksiyon etkenini doğal olarak taşıyan böcek ya da hayvan. • Yolcu Uluslararası yolculuk yapan gerçek kişi. • Yolcu Eşyası Bir yolcunun şahsi eşyası. • Yük Bir taşıt ile veya konteynır içinde taşınan mal. 10