T.C. İSTANBUL ULAŞTIRMA TEKNİK BAKANLIĞI ÜNİVERSİTESİ ULAŞTIRMA ANA PLANI STRATEJİSİ SONUÇ RAPORU ULAŞTIRMA VE ULAŞIM ARAÇLARI UYG-AR MERKEZİ ŞUBAT 2005 ULAŞTIRMA ANA PLANI STRATEJİSİ PROJESİNDE GÖREV ALAN ULAŞTIRMA BAKANLIĞI TEMSİLCİLERİ KURUMU ADI SOYADI ÜNVANI Ulaştırma Bakanlığı Mehmet KUTLU Müsteşar V. Savaş YILDIRIM Müsteşar Yrd. Mummer TÜRKER Müsteşar Yrd. Barış TOZAR Müsteşar Yrd. APK Kurulu Başkanlığı Mustafa FIRAT Kurul Başkanı Recep YÜKSEL Daire Başkanı Mecit DUYMUŞ Daire Başkanı Ali YÖRÜK Şube Müdürü İ. Ersegün BARLAS APK Uzmanı DLH. İnşaatı Genel Müdürlüğü Niyazi ZALGI Genel Müdür Erol ÇITAK Genel Müdür Yrd. N.Ahmet KUŞHANOĞLU Genel Müdür Yrd. Y.Metin TAHAN Genel Müdür Yrd. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Topa TOKER Genel Müdür Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü Talat AYDIN Genel Müdür Hüseyin YILMAZ Genel Müdür Yrd. TCDD. İşletmesi Genel Müdürlüğü Veysi KURT Genel Müdür Yrd. DHMİ Genel Müdürlüğü Mahmut TEKİN Genel Müdür Orhan BİRDAL Genel Müdür Yrd. Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma M.Habib SOLUK Genel Müdür İşletmeleri Genel Müdürlüğü İdari Mali İşler Dairesi Başkanlığı Yunus ÇAĞLAYAN Daire Başkanı ULAŞIM ANA PLANI STRATEJİSİ PROJESİ YÜRÜTME KOMİSYONU Adı ve Soyadı Görev Ünvanı Komisyon Başkanı Mustafa FIRAT APK Kurulu Başkanı Üye Yunus ÇAĞLAYAN İd. ve Mali İşl. Daire Başkanı Üye Recep YÜKSEL APK Kurulu Bşk. Daire Başkanı Üye Mecit DUYMUŞ APK Kurulu Bşk. Daire Başkanı Üye Hüseyin YILMAZ Kara Ulş. Gen. Md. Yrd. Üye Ali ÖNDER Sivil Havacılık Gen.Müd. Şube Müdürü Üye Mehmet SAĞ DLH İnş. Gn.Md. Şube Müdürü Üye Mehmet OKAN DLH İnş. Gn.Md. Şube Müdürü Üye Murat KARABURÇAK DLH İnş.Gen.Müd. Şube Müdürü Üye Ali YÖRÜK APK Kurulu Bşk. Şube Müdürü Üye Cengiz ERTUĞRUL DLH İnş.Gen.Müd. Mühendis ULAŞTIRMA ANA PLANI STRATEJİSİ YÖNLENDİRME KOMİTESİNDE GÖREV ALAN KURULUŞ TEMSİLCİLERİ Koordinatör: Prof. Dr. Mustafa ILICALI (TBMM) KURUMU ADI SOYADI ÜNVANI 1- Dışişleri Bakanlığı Asım ARAR Daire Başkanı Bengü YİĞİTGÜDEN Şube Müdürü 2- Milli Savunma Bakanlığı Arif TURAN Albay Erol UYSAL Binbaşı 3- İçişleri Bakanlığı Aziz DEMİRCİ Daire Başkan Yardımcısı 4- Maliye Bakanlığı Tayfun KOÇAK Uzman Yardımcısı 5- Bayındırlık ve İskan Bakanlığı İnönü ABACI Şehir Plancısı 6- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Eyüp KÖKSAL Şube Müdürü 7- Sanayii ve Ticaret Bakanlığı Dinçer KARA Genel Müdür Yasemin DEMİRCİOĞLU Mühendis İbrahim YÜKSEL Şube Müdürü 8- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Hanife ÖZKAN Uzman Emel ÇELEBİ Mühendis 9- Kültür ve Turizm Bakanlığı Erdoğan TOLAN Şube Müdürü S. Ferhat ÖZKAN Şube Müdürü 10- Çevre ve Orman Bakanlığı Mehmet KURT Daire Başkanı Nusrettin ALTAŞ Şube Müdürü 11- Genel Kurmay Başkanlığı Fecri ŞENGÜR Binbaşı M. Sadi BİLGİÇ Albay Erkan TÜRKOĞLU Yüzbaşı Barış KARAMAN Yüzbaşı 12-MGK. Genel Sekreterliği Gamze CANATALAY Müşavir Ata ATALAY Müşavir Pervin ATEŞ Müşavir Murat ÇAKAR Uzman 13- DPT. Müsteşarlığı Hülya TOKGÖZ Daire Başkanı 14- Denizcilik Müsteşarlığı Özkan POYRAZ Müşavir M. Nurkan ULUÇİÇEK Şube Müdürü KURUMU ADI SOYADI ÜNVANI 15- GAP. İdaresi Başkanlığı Basri BEYAZ Şehir Plancısı 16- DİE Başkanlığı İsmet TEMEL Şube Müdürü 17- Karayolları Genel Müdürlüğü Mücahit ARMAN Şube Müdürü 18- Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hüseyin AYDEMİR Şube Müdürü İbrahim GÖKDEMİR Daire Başkan Vekili 19- BOTAŞ Genel Müdürlüğü Özden ALP Müdür İsmail Kürşad ÇAPANOĞLU Müdür Mehmet TECİMEN Başkan Vekili Şennur ÜVEZ Müdür 20- TPAO Genel Müdürlüğü Ahmet BAYRAK Uzman 21- THY. AO. Genel Müdürlüğü Ayşe GÜNEŞ 22- Ulaştırma Bakanlığı Musa TUNCAY Daire Başkanı DLH. İnşaatı Genel Müdürlüğü Hamza ŞEN Daire Başkanı 23-Ulaştırma Bakanlığı M. Cem ERYILMAZ Şube Müdürü Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Ertuğrul AKÖZ Mühendis Onur TUTULMAZ Mühendis 24-Ulaştırma Bakanlığı Sedat ÇINAR Mühendis Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü 25-Ulaştırma Bakanlığı Dışilişkiler Dairesi Başkanlığı Müjde ÖZTÜRKMEN Mütercim Erdem DİREKLER Daire Başkanı 26-Ulaştırma Bakanlığı Gülcan DEMİRCİ Daire Başkanı AB. Koord. Dairesi Başkanlığı Şeref TABAK AB. Uzmanı 27- DHMİ Genel Müdürlüğü Mehmet UĞURLU Daire Başkan Yardımcısı Suzan HATİPOĞLU Şube Müdürü 28- TCDD. İşletmesi Genel Müdürlüğü İsmet DUMAN Daire Başkanı 29- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Mehmet KARABAY Daire Başkanı İsmail ASASOĞLU Den.Tic.Odası Gen. Sek.Yrd. AKADEMİK ÇALIŞMA GRUPLARI Proje Yürütücüsü : Prof. Dr. Emine AĞAR (İTÜ) Proje Yürütücü Yardımcısı : Prof. Dr. Güngör EVREN (İTÜ) KARAYOLU GRUBU Prof. Dr. Nadir YAYLA (Başkan) (İTÜ) Prof. Dr. Emine AĞAR (İTÜ) Prof. Dr. Ergun GEDİZLİOĞLU (İTÜ) Prof. Dr. Mustafa KARAŞAHİN (SDÜ) Y. Doç. Dr. Şükriye İYİNAM (İTÜ) Öğr. Gör. Dr. Murat ERGÜN (İTÜ) Öğr. Gör. Dr. Serdal TERZİ (SDÜ) Araş. Gör. Murat AKAD (İTÜ) Araş. Gör. Berk ÇELİKOĞLU (İTÜ) DEMİRYOLU GRUBU Prof. Dr. Güngör EVREN (Başkan) (İTÜ) Prof. Dr. Zerrin BAYRAKDAR (YTÜ) Y. Doç. Dr. Nevzat ERSELCAN (İTÜ) Öğr. Gör. Dr. Nurbanu ÇALIŞKAN (İTÜ) Araş. Gör. Dr. K. Selçuk ÖĞÜT (İTÜ) Araş. Gör. Yaşar VİTOŞOĞLU (İTÜ) Araş. Gör. Hakan GÜLER (İTÜ) DENİZYOLU ve İÇ SUYOLU GRUBU Prof. Dr. Reşat BAYKAL (Başkan) (İTÜ) Doç. Dr. İsmail Deha ER (İTÜ) Y. Doç. Dr. A. Cemil DİKİLİ (İTÜ) Y. Doç. Dr. Yalçın ÜNSAN (İTÜ) Araş. Gör. Dr. Muhsin AYDIN (İTÜ) HAVAYOLU GRUBU Prof. Dr. Güngör EVREN (İTÜ) Prof. Dr. Nadir YAYLA (İTÜ) BORU HATLARI GRUBU Prof. Dr. Reşat BAYKAL (Başkan) (İTÜ) Y. Doç. Dr. Yalçın ÜNSAN (İTÜ) Y. Doç. Dr. A. Cemil DİKİLİ (İTÜ) SOSYO-EKONOMİK DURUM GRUBU Prof. Dr. Füsun ÜLENGİN (Başkan) (İTÜ) Y. Doç. Dr. Y. İlker TOPÇU (İTÜ) Y. Doç. Dr. Şule Önsel ŞAHİN (İTÜ) Araş. Gör. Emel AKTAŞ (İTÜ) KOMBİNE TAŞIMACILIK Prof. Dr. Reşat BAYKAL (İTÜ) Prof. Dr. Güngör EVREN (İTÜ) Prof. Dr. Zerrin BAYRAKDAR (YTÜ) Y. Doç. Dr. A. Cemil DİKİLİ (İTÜ) Y. Doç. Dr. Yalçın ÜNSAN (İTÜ) KENT İÇİ ULAŞIM Prof. Dr. Nadir YAYLA (İTÜ) LOJİSTİK GRUBU Doç. Dr. Mehmet TANYAŞ (Başkan) (İTÜ) Prof. Dr. Füsun ÜLENGİN (İTÜ) Y. Doç. Dr. Şule Önsel ŞAHİN (İTÜ) Y. Doç. Dr. Y. İlker TOPÇU (İTÜ) Araş. Gör. Özgür KABAK (İTÜ) ULAŞTIRMA SİSTEMLERİNİN TAŞIMA MALİYETİ ANALİZİ VE ÇEVRESEL ETKİLERİ Prof. Dr. Bahri ŞAHİN(Başkan) (YTÜ) Doç. Dr. Zübeyde ÖZTÜRK (İTÜ) Doç. Dr. Hüseyin YILMAZ (YTÜ) Araş. Gör. Yasin ÜST (YTÜ) FİNANSMAN MODELLERİ Doç. Dr. Suat TEKER (İTÜ) VERİLERİN TOPLANMASI YÖNTEMİ Y. Doç. Dr. Hande DEMİREL (İTÜ) DESTEK GRUBU Y. Doç. Dr. Şükriye İYİNAM (İTÜ) Öğr. Gör. Dr. Murat ERGÜN (İTÜ) Öğr. Gör. Dr. Nurbanu ÇALIŞKAN (İTÜ) Araş. Gör. Dr. K. Selçuk ÖĞÜT (İTÜ) Araş. Gör. Berk ÇELİKOĞLU (İTÜ) Araş. Gör. Onur TEZCAN (İTÜ) SUNUŞ Ulaştırma Ana Planı Stratejisi Projesi, Ulaştırma Bakanlığı ile İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörlüğü arasında imzalanıp 18/12/2003 tarihinde yürürlüğe giren sözleşme uyarınca yürütülmektedir. Sözleşmeye esas alınan “İş Tanımı”na göre, projenin üç aşamada gerçekleştirilmesi programlanmıştır. Birinci aşama sonunda, Türkiye’nin sosyo-ekonomik durumu ile ulaştırma ve lojistiğinin mevcut durumunu ortaya koymaya yönelik I. Ara Rapor, Yönlendirme Komitesi üyelerinin önerileri doğrultusunda geliştirilerek sunulmuştur. I. Ara Rapor’da yer alan ve daha sonra elde edilen veri ve bilgilerin analizi ve çözüme yönelik olarak değerlendirilmeleri, çalışmanın ikinci aşamasında gerçekleştirilerek II. Ara Rapor düzenlenmiştir. Farklı ulaştırma türlerinin taşıma payları arasındaki dengesizliğin giderilmesi ve Türkiye ulaştırma sisteminin dengeli, sağlıklı bir yapıya kavuşturulması yönünde somut ve uygulanabilir öneriler geliştirilmesi öncelikli ve temel amacı olan bu projenin, tüm aşamalarında, ilgili kurum ve kuruluşlarla karşılıklı bilgi alışverişinde bulunulmuştur. Ayrıca, bu amaçla hazırlanmış olan öneriler taslağı raporu, Aralık 2004’te gerçekleştirilen Değerlendirme Toplantısı’nda tartışılmıştır. Bu arada, konu ile ilgili Üniversitelerden ve uygulamadan uzmanların görüşlerine de başvurulmuştur. Projenin üçüncü aşaması sonunda, Yönlendirme Komitesi üyelerinin I. ve II. Ara Rapor ile ilgili görüş ve önerileri ve Değerlendirme Toplantısı sonunda ortaya çıkan görüşler ile uzmanların önerileri, sözleşmeye esas alınan “İş Tanımı” çerçevesinde dikkate alınarak bu Sonuç Raporu düzenlenmiştir. Kalkınma planlarında ve hükümet programlarında büyük ağırlık verilen ve ülkemiz için son derece önemli olan ulaştırma sorunlarına ışık tutacağını umduğumuz bu proje kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar, ana başlıklar altında, öne çıkan yönleriyle aşağıda özetlenmiştir. 1 Sosyo-Ekonomik Durum Analizi Bu çalışma kapsamında; sosyo-ekonomik durum ve taşımacılık ile ilgili değişkenlerin, gelecekteki yolcu ve yük taşımacılığı talebi üzerindeki etkisinin irdelenmesini kolaylaştırarak, politika belirleyicilere destek olacak bir karar destek modeli geliştirilmiştir. Burada amaç; ulaşımla ilgili politika belirleyicilerin geleceğe yönelik stratejik karar almalarında yol gösterecek, izlenen herhangi bir politika sonucunda ortaya çıkacak değişikliklerin ulaşım türü talebi üzerinde etkilerinin neler olabileceğini irdelemeye yardımcı olabilecek, değişkenlerin birbiri ile ilişkilerini ayrıntıları ile ortaya koyabilecek, ağ yapısı üzerinde herhangi bir değişkende ortaya çıkabilecek bir değişikliğin sistemin bütününde yaratacağı etkinin gözlemlenebildiği bir karar destek sistemi oluşturmaktır. Oluşturulan karar destek modeli kullanılarak geleceğe dönük yolcu ve yük taşımacılığı öngörüleri yapmak üzere raporda mevcut durum ile birlikte toplam beş senaryo incelenmiştir. Senaryoların genel bir değerlendirmesi yapıldığında; makro değişkenler hangi yönde giderse gitsin, mevcut yatırım politikasının aynen korunması durumunda, ulaşımın türel dağılımında karayollarının baskın durumunun daha da artarak devam edeceği görülmektedir. Oysa ulaştırma sistemindeki dengesizliğin giderilmesi, büyük ölçüde karayoluna geçmiş olan talebin demiryoluna ve denizyoluna çekilebilmesine bağlıdır. Birinci senaryoda, ulaşım yatırımlarında demiryolları lehine kısmi iyileşme, senaryo 2’de ise köklü iyileştirme durumunda önümüzdeki üç yıllık ve on yıllık dönem için ulaşımın türel yapısındaki değişimin öngörüsü yapılmaya çalışılmıştır. Diğer senaryolarda ise, DPT tarafından gerçekleştirilen 2004 yılı katılım öncesi ekonomik raporunda yapılan öngörülerden hareketle, AB ile bütünleşme sürecinde, makro ekonomik değişkenleri temel alan iyimser ve kötümser senaryolar oluşturulmuştur. Ancak bunların sadece örnek oluşturmak ve modelin doğru çalışıp çalışmadığını kontrol programını çalıştırıp, modelde istenilen durumun ne gibi değişikliklere yol açacağını incelemek amaçlı olduğu unutulmamalıdır. İstendiği takdirde, politika belirleyiciler, oluşturulan karar destek modelini kullanarak ve Netica programını çalıştırarak, gelecekteki ulaşım türel yapısına ilişkin öngörülerde bulunabilmek için istedikleri senaryoların analizini yapabilirler. Ayrıca yıllar itibariyle değişkenlerde meydana gelen gelişmeleri sürekli olarak izleyebilmek ve gerektiğinde ağ yapısında da revizyona gidebilmek için, öncelikle sürekli güncellenen ve homojen bir yapıya oturtulmuş bir veri tabanına gereksinim vardır. Karayolu Karayolu yolcu ve yük taşımacılığında, son otuz yılda diğer türler ile yapılan taşımacılıklara kıyasla hızlı bir gelişme olmuş , bu dengesiz gelişmenin sonucu olarak karayolu taşımasının payı her iki taşıma için hızla artarak %90'ın üzerine çıkmıştır. Bu gelişme sırasında yolcu ve yük taşımacılığı yapan firma sayıları ile taşıma kapasiteleri de hızla artmış, böylece taşımada atıl kapasite oluşurken verimli , ekonomik ve güvenli bir taşımacılığı zorlaştıran yıkıcı bir rekabet ortamı oluşmuş, yük ve kazanç elde etme amacıyla taşıtların aşırı yüklenmesi karayollarımızın beklenenden daha hızlı bozulmasına yol açmıştır. Karayollarımızda seyreden aşırı yüklü araç oranı ortalama %30 olarak saptanmıştır. Ticari taşıtların aşırı yüklenmesinin önlenmesi için dingil yükü kontrollerinin sistemli ve periyodik olarak yapılması gerekmektedir. 2