Galeria „Horyzontów Wychowania” 2015, Vol. 14, No. 32 Irena Popiołek Prof. em. Akademia Ignatianum w Krakowie Twórczość Alexandra Fraj Pieńka Czuję się najpewniej, najgłębiej związany ze światem, który został odrzucony najkategoryczniej przez dzisiejszy „szum czasu przemijającego”. Józef Czapski „Oko” Przytoczone wyżej smutne słowa Józefa Czapskiego są nadal aktualne. „Szum czasu przemijającego” jest ciągle obecny w ży- ciu i sztuce. Podobnie Paul Valéry uważał: „Dziwne jest przywią- zywać się do tego, co w rzeczach przemijające, a przemijająca jest właśnie w nich nowość” 1. Przemijanie z filozoficznego punktu widzenia jest uzasadnio- ne. W historii sztuki pewne kierunki pojawiają się, aby następnie ustąpić miejsca nowym. Obok malarstwa realistycznego z cza- sem pojawiło się abstrakcyjne. Abstrakcja – sztuka nieprzedstawiająca lub niefiguratywna – oderwana od konkretnego świata przedmiotów, posługuje się „czystą” linią, plamą barwną oraz bryłą jako materiałem twór- czym, organizowanym przez wyobraźnię. Dzieło abstrakcyjne poza sobą samym nie ukazuje niczego z rzeczy materialnych – samo natomiast jest konkretem. Jest niezależne. Często poszu- kuje nagiej ekspresji formy. Pierwsze realizacje sztuki abstrak- cyjnej przypadają na początek XX wieku, a pierwsze realizacje to Wassily Kandinsky, Kazimierz Malewicz i Piet Mondrian 2. O malarstwie tym napisano wiele artykułów, esejów i książek. Trudno jednak stwierdzić, gdzie się zaczyna, a gdzie kończy sztuka abstrakcyjna. Pablo Picasso, twórca kubizmu, z którego 1 P. Valéry, Rzeczy przemilczane (Z pism o sztuce), PIW, Warszawa 1974, s. 65. 2 Por. K. Zwolińska, Z. Malicki, Mały słownik terminów plastycznych, War- szawa 1974, s. 13-14. 197 wyszły liczne abstrakcyjne kierunki, mówi kategorycznie: „Nie ma sztuki abstrakcyjnej, trzeba zawsze od czegoś zacząć” 3. Kształ- towanie formy i koloru odbywa się przez zestawienie kontrasto- we. Im większy jest kontrast, tym wyraźniej rysuje się forma. Kształty z powierzchnią obrazu powinny tworzyć jedność całko- witą i nierozerwalną. „Fakt, iż artysta stosuje środki abstrakcyj- ne, nie oznacza bynajmniej, że jest on artystą «abstrakcyjnym», że w ogóle jest artystą” 4. Dzieło sztuki polega na harmonii całości. Forma pozosta- je abstrakcyjna, to znaczy nie określa żadnego przedmiotu, ale jest całkowicie abstrakcyjna, żyjąca własnym życiem, jak kwadrat, koło, trójkąt, romb, trapez i wiele innych form, bardziej skomplikowanych. Właściwie nie ma w sztuce form całkowicie materialnych 5. Istotna jest kompozycja dzieła czysto malarska, wynikająca ze świadomości i wrażliwości artysty. Artysta może oczywiście posłużyć się każdym rodzajem kompozycji i formy dla uzyska- nia ekspresji, która stanowi o wartości danego dzieła i jego nie- powtarzalności. Podstawowym warunkiem pracy twórczej jest bezinteresowność. Aby obraz abstrakcyjny był w pełni wartościowy, powinien być w istocie zakorzeniony w doświadczeniu natury. Nie można pominąć poszczególnych etapów procesu twórczego. Wielki malarz francuski Nicolas de Staël, który zdobył uzna- nie jako abstrakcjonista, po odniesionych sukcesach uświadomił sobie, że właściwie powinien wrócić do natury. Okazało się, że wrócić do natury jest znacznie trudniej, niż ją porzucić. W konse- kwencji de Staël załamał się i targnął się na swoje życie, mając 41 lat. Jest to przykład skrajny i nie każdy artysta tak głęboko przeżywa swoje dokonania. Z kolei inny wielki artysta, Pablo Pi- casso, swobodnie poruszał się zarówno w obszarze malarstwa abstrakcyjnego, jak i realistycznego. Do współczesnych abstrakcjonistów należy zaliczyć prof. dr hab. Alexandra Fraj Pieńka. A. Fraj Pieniek jest absolwentem Wydziału Malarstwa i Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięk- nych. Zajmuje się malarstwem, ale również grafiką, rysunkiem, 3 J. Czapski, Oko, Instytut Literacki, Paryż 1960, s. 209. 4 V. Kandinsky, Artyści o sztuce, PWN, Warszawa 1963, s. 513. 5 Por. tamże, s. 271-272. 198 Galeria „Horyzontów Wychowania” 2015, Vol. 14, No. 32 projektowaniem, performance’em oraz sztuką intermedialną. Od roku 1991 jest redaktorem graficznym magazynu kulturalnego „Dekada Literacka”, obecnie „Nowa Dekada Krakowska”. Jest również założycielem Galerii Albert w Krakowskim Klubie Inte- ligencji Katolickiej. Wykłada na Wydziale Intermediów w Kate- drze Zjawisk Sztuki w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Wcześniej pracował na Wydziale Sztuki Uniwersyte- tu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Pracując z A. Pieńkiem, byłam zawsze pełna podziwu dla jego rzetelności w działaniu. Charakteryzowała go pasja twórcza w za- kresie malarstwa, a także działalności dziennikarskiej, pracował bowiem jako grafik na łamach różnych wydawnictw. Z ogromnym zainteresowaniem i uwagą słuchałam jego korekt odnoszących się do prac studentów. Artysta posiada rozległą wiedzę w zakre- sie sztuki, aczkolwiek tym nie epatuje. Jest niezwykle skromnym człowiekiem. Pamiętam jego dużą wystawę malarstwa we foyer Teatru Starego w Krakowie. Na tę wystawę składały się duże płót- na zawieszone w przestrzeni. Dla twórczości A. Pieńka charakte- rystyczne są obrazy w kształcie tonda. Abstrakcję Artysta uprawia od bardzo długiego czasu, sądzę, że od zakończenia studiów. Malarstwo to nosi pewne cechy właściwe taszyzmowi, ale stano- wi całkowicie własną, oryginalną jego wypowiedź. Malarz operuje najczęściej intensywnymi barwami, zazwyczaj w ciepłej tonacji, a niekiedy także w zimnej. Głównym przesłaniem tego malarstwa jest światło, a kompozycja dzieł jest wyszukana. Alexander Fraj Pieniek ma ogromny dorobek artystyczny. Jego prace znajdują się w muzeach, galeriach i w zbiorach pry- watnych w kraju i za granicą. Intuicja prowadzi Artystę poprzez jego dzieła do Nieskończoności. Sposób, w jaki Malarz kładzie plamę barwną i kształtuje delikatną formę, przywodzi na myśl skojarzenie z muzyką. Widzimy tu przestrzeń pozawymiarową, której skali i wielkości nie można ocenić na podstawie jakichkol- wiek znanych punktów odniesienia, ponieważ takich punktów – poza abstrakcyjnymi elementami kompozycji – tu nie ma. Mam szacunek dla tego Artysty i jego pracy – nie tylko dla malarstwa, ale również dla szerokiego spektrum działań w za- kresie sztuk pięknych, również w zakresie grafiki i działalności edytorskiej. Z radością przedstawiam twórczość Profesora Alexandra Fraj Pieńka w „Horyzontach Wychowania” i życzę mu dalszych suk- cesów w pracy artystycznej i dydaktycznej. 199 VACAT Galeria „Horyzontów Wychowania” 2015, Vol. 14, No. 32 Aleksander Fraj Pieniek Malarz, rysownik, grafik, projektant, performer i instalator, także działający w obszarze sztuki intermedialnej. Urodzony w Częstochowie, gdzie ukończył tamtejsze PLSP. Studiował na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, początkowo w pracowni prof. Jonasza Sterna, dyplom obronił w roku 1977 pod kierunkiem prof. Adama Marczyńskiego. Staż podyplomowy zaliczył na ASP (ALU) w Zagrzebiu w pra- cowni znanego artysty chorwackiego prof. Ferdinanda Kulmera. W roli malarza zadebiutował w 1976 roku na ateńskiej Akade- mii, rok później na łamach krakowskiego dwutygodnika „Student” opublikował swój pierwszy rysunek prasowy. Od 1991 roku re- daktor graficzny magazynu kulturalnego „Dekada Literacka”, obecnie „Nowa Dekada Krakowska”. Jego malarstwo określane bywa jako maleFrei, a działalność graficzna jako ersatzgrafica. Współpracował z wydawnictwami i redakcjami gazet codziennych oraz periodyków ilustrowanych. Publikował prace graficzne na łamach „Szpilek”, „Tygodnika Soli- darność Małopolska”, „Czasu Krakowskiego”, „Gazety Krakowskiej”, 201 „itd”, „Radaru”, „Rzeczpospolitej”, „Tygodnika Powszechnego” oraz „Znaku”. Autor opracowań graficznych i redakcyjnych publikacji książkowych i katalogowych, między innymi okładek dla Wydawni- ctwa Literackiego, Znaku, Ha!artu, Domu Wydawnictw Naukowych oraz kwartalnika „Konspekt”, a przede wszystkim dla dwumiesięcz- nika „Dekada Literacka” i ostatnio dla „Nowej Dekady Krakowskiej”. Założyciel Galerii Albert, w której pod egidą krakowskiego Klubu Inteligencji Katolickiej zorganizował w latach 1995-2010 wiele wystaw artystów krajowych i zagranicznych. Stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki. Nauczyciel rysunku i malarstwa w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. Jana Matejki w Nowym Wiśniczu od 1978 do 1986 roku, pełniący także obowiązki dyrektora artystycznego. Obecnie wykładowca na Wydziale Intermediów w Katedrze Zjawisk Sztuki Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Kra- kowie. Wcześniej adiunkt na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pe- dagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Pra- ce w zbiorach MKiDN, Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Muzeum XIV Olimpiady Zimowej w Sarajewie, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Muzeum Karykatury w Warszawie, Galería de la Raza w San Francisco (USA) oraz w zbiorach prywatnych krajowych i zagranicznych, między inny- mi w zbiorach Francesci Gräfin Pilati w Riegersburgu (Austria) i WAH Galery Wien w Wiedniu. Członek ZPAP-U, SPAK-U i krakowskiego KIK-u. BIOGRAFIA TWÓRCZA Wystawy indywidualne 2015 Mery Christmas Painting, even. Happy New Year Painting, even. / Joyeux Noël la Peinture, même. Bonne Année la Peinture, même. [akcja „duchampowska”], Krakow – Paris, Paris – Krakow / Cra- covie – Paris, Paris – Cracovie, grudzień 2014 – styczeń 2015 2014 Okiem Snajpera. maleFrei – Tarasy Tynieckie, sierpień-wrzesień, wernisaż przy okazji Mistrzostw Polski CROSS TRITHLON, Kraków – Tyniec 202 Galeria „Horyzontów Wychowania” 2015, Vol. 14, No. 32 … Frei – Sala im. Karola Frycza, Akademia Sztuk Pięknych  im. Jana Matejki, Kraków, kwiecień Snajper. Pomalarski Poliptyk Alexandra Fraj Pieńka. CYKL-OP maleFrei und ersatzgrafica, Strefa Be, Narodowy Stary Teatr  im. Heleny Modrzejewskiej, Kraków, luty 2012 Cykl-op – [malarstwo] Galeria Stary Dwór, arkady, zespół pała- cowo-parkowy Skłudzewo / Toruń, lipiec Dwie dekady [okładki  wydawnictw] – Galeria Jednej Książki, Bibliote- ka Główna Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, czerwiec-lipiec Herby wygnania. maleFrei – Centrum Obsługi Ruchu Turysty- czego, Biuro Festiwalowe, Kraków  Ersatzgrafica  [grafika prasowa]  drink bar Vis-a-vis, Rynek Głów- ny, Kraków, marzec maleFrei und ersatzgrafica [wystawa i prezentacja nr 248/249  Dekady Literackiej z udziałem  prof. prof. M. Wyki, St. Rodziń- skiego i T. Gryglewicza], Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół  Sztuk Pięknych w Krakowie, styczeń 2011 Camera obscura [malarstwo] Galeria Stary Dwór, zespół pała- cowo-parkowy Skłudzewo / Toruń, kwiecień-lipiec 2010 Instalacja: Próba czasu / Installation: Zeitprobe   [instalacja ma- larska] WAH Galery, Wiedeń, październik-listopad Niepotrzebne skreślić / Nicht zutreffendes streichen [pokaz in- dywidualny malarstwa w ramach I Międzynarodowego Bien- nale Sztuki], Miejski Ośrodek Kultury-Zamek, Sucha Beskidz- ka, czerwiec-lipiec 2009 Odczytanie popiołów. Sztuka i design 1989-2009 / Aus der Asche gelesen. Kunst und Design 1989-2009 – zamek średniowiecz- ny Hardegg, Austria, wrzesień-październik 2006 Topos, malarstwo i rysunek – Muzeum  Historyczne Miasta  Kra- kowa, Kamienica Hipolitów, Kraków, styczeń-marzec 203 2000 Ersatzgrafica – [wielkoformatowe prace na papierze] Art Point Black Gallery, Florencja, sierpień 1998 Topos [instalacje malarskie] – Mała Galeria, Nowy Sącz, marzec 1996 Ars moriendi [instalacja malarska] – Artestudio, Ponte Nossa / Bergamo, sierpień Hommage a Malevitch [instalacja malarska] – Biblioteche Del- la Val Seriana, Bieno / Breschia, lipiec 1994 Topos [malarstwo] – Galera ZPAP Pryzmat, Kraków, czerwiec 1989 Skręca mnie upiorny śmiech [rysunek] – Galeria OHO HO, Kra- ków, maj 1984 Camuflage Art [teki rysunków satyrycznych] – nieoficjalny obieg, Nowy Wiśnicz, marzec-czerwiec Wystawy zbiorowe 2015 Muzyczność w sztuce. Art. Meeting Tomaszowice 2015 – Dwór w Tomaszowicach, ZPAP, Kraków, październik Wernisaż jednej pracy Artarea – Muzeum Miasta Jaworzna, czer- wiec-lipiec, Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich, lipiec, Muzeum Ziemi Wiśnickiej – Zamek w Wiś- niczu, sierpień-wrzesień, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu – Dział Muzealno-Wystawienniczy i Promocji Miasta i Gminy Olkusz, wrzesień-październik, Dom Grecki Muzeum Regio- nalnego w Myślenicach, listopad-grudzień Perfomedia 2015. Międzynarodowy Festiwal Performance – Ga- leria Miasto Sztuki, Cricoteka, Galeria Floriańska 22, Galeria ZPAP Pryzmat, Kraków, 24-25 kwietnia (kurator, organizator, uczestnik) Profesor Adam Marczyński i Pracownia – Galeria ZPAP Pryzmat, Kraków, kwiecień 204 Galeria „Horyzontów Wychowania” 2015, Vol. 14, No. 32 Przestrzeń Przyrody. XIII Międzynarodowa Poplenerowa Wysta- wa Profesjonalistów – Galeria Stary Dwór, zespół pałacowo- -parkowy, Skłudzewo / Toruń, lipiec-wrzesień Awers / Rewers, Abverse / Reverse. 8. Międzynarodowa Wysta- wa Sztuki z cyklu Gry i Zabawy (8), – Instytut Myśli Józefa Tischnera, Kraków, styczeń-luty 2015 (część 2) 2014 Wernisaż jednej pracy „44” – Muzeum Ziemi Wiśnickiej – Zamek w Wiśniczu, sierpień-październik, Muzeum Miasta Jaworzna, czerwiec-lipiec, Muzeum w Chrzanowie, kwiecień-maj Awers / Rewers, Abverse / Reverse. 8. Międzynarodowa Wysta- wa Sztuki z cyklu Gry i Zabawy (8) – Galeria Albert, Kraków, grudzień 2013 – styczeń 2014 (część 1) 2013 Przestrzeń Przyrody. XI Plener Profesjonalistów – Galeria Stary Dwór, zespół pałacowo-parkowy, Skłudzewo/ Toruń, lipiec-sierpień Hommage to Janusz Korczak. Międzynarodowe Sympozjum Edukacyjno-Artystyczne Nie wolno zostawiać świata takim, jaki jest / Janusz Korczak, z udziałem twórców z Polski, USA, Szwecji, Danii, Słowenii – Turjak Castle Gallery, Turjak/ Lubla- na, Słowenia, kwiecień, Kultur og Videns Center, HillerØd, Da- nia, marzec, Kulturforeningen Lyktan Gallery, Sogas, Sztok- holm, styczeń 2012 Hommage to Janusz Korczak. The International Symposium on and Education Do not leave the world as it is / Janusz Korczak, with the participation of artists from Poland, U.S., Sweden, Denmark, Slovenia – Galeria Domu Polonii, Kraków, grudzień, Polish Slavic Center Gallery, Brooklyn, Nowy Jork, listopad Obrazy (nie) zależne / (In)dependent Picture z cyklu Gry i Zaba- wy (7) / Games & Play, Galeria Zejście, Galeria Albert, Kra- ków, grudzień-styczeń 2013 Przestrzeń Przyrody. X Plener Profesjonalistów – Galeria Stary Dwór, zespół pałacowo-parkowy, Skłudzewo / Toruń, lipiec Światy równoległe – Muzeum Etnograficzne w Krakowie, maj-październik Idea obrazu – przedstawienie – abstrakcja – Galeria Politechniki Krakowskiej GIL, kwiecień-maj 205 2011 Salon 100-lecia Związku Polskich Artystów Plastyków Okręgu Krakowskiego – Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztu- ki, Kraków, wrzesień-październik Przestrzeń przyrody. IX Ogólnopolski Plener Profesjonalistów – Ga- leria Stary Dwór, Skłudzewo / Toruń, wrzesień 2011 – lipiec 2012 Przestrzeń Skłudzewa – Galeria Mała Bursa, Grudziądz, czerwiec Granice obrazu 2. edycja projektu artystyczno-naukowego: Warsztat malarski. Tradycja i współczesność – Galeria Zej- ście, Kraków, maj-czerwiec 2010 Pół żartem, pół serio / Some Like it Hot I Międzynarodowe Biennale Sztuki renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej, czerwiec-lipiec 2009 Kunst zur Zeit des Kalten Krieges. Kunst und Design 1950-1989 – barokowy zamek Riegersburg, Austria, kwiecień-listopad 30th International Impact Art Festival – Kyoto International Art Center, Japonia Międzynarodowa Wystawa Satyrykon – Akademia Rycerska, Legnica, czerwiec-sierpień 2008 Międzynarodowa Wystawa Satyrykon Akademia Rycerska, Leg- nica, czerwiec-sierpień 29th International Impact Art Festival – Kyoto International Art Center, Japonia, czerwiec komisarz Duck Jun Kwak 2007 28th International Impact Art Festival – Kyoto Japonia, czerwiec 2006 27th International Impact Art Festival – Kyoto Japonia Wzory i modele / Patterns and Models Gry i zabawy’06 – Galeria Zejście i Galeria Albert, Kraków, grudzień-luty 2007 2005 Znaki i ślady / Signs & Traces – Gry i zabawy ’05 Galeria Albert, Kraków, grudzień-luty 2006 26th International Impact Art Festival – Kyoto Japonia 206