ĠSTANBUL BĠLGĠ ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ KÜLTÜREL ĠNCELEMELER YÜKSEK LĠSANS PROGRAMI TÜRKĠYELĠ ERMENĠLERDE KOLEKTĠF KORKU GÜNDELĠK HAYATTA KORKU ALTINDA VAROLMA PRATĠKLERĠ NAYAT MURATYAN 108611038 DOÇ. DR. FERHAT KENTEL 2011 TÜRKĠYELĠ ERMENĠLERDE KOLEKTĠF KORKU Gündelik Hayatta Korku Altında Varolma Pratikleri COLLECTIVE FEARS OF TURKISH ARMENIANS Existence Practices Underlying the Fear in Everyday Life NAYAT MURATYAN 108611038 Doç. Dr. Ferhat Kentel : ............................................................. Bülent Somay (M.A.) : ............................................................. Dr. Saime Tuğrul : ............................................................ Tezin Onaylandığı Tarih : ............................................................. Toplam Sayfa Sayısı : 159 ANAHTAR KELĠMELER KEY WORDS 1 ) Ermeniler 1 ) Armenians 2 ) Ermeni Tehciri 2 ) Armenian Deportation 3 ) Azınlık 3 ) Minority 4 ) Korku 4 ) Fear 5 ) Kolektif Bellek 5 ) Collective Memory ÖNSÖZ Çocukluğumdan itibaren ailemin ve çevremin Ermeniliğimi yaĢama Ģeklimle ilgili yönlendirmeleri ve kiĢisel deneyimlerim, kimliğimi, dilimi, inancımı ne kadar özel alanıma saklarsam o kadar rahat edeceğime iĢaret etmekteydi. Hayatımın Türkiye‟de azınlık olmanın getirdiği korkularla Ģekillendiğini, 19 Ocak 2007 günü yaĢadığım acı ile fark ettim ve bununla mücadele etme kararı aldım. Bu mücadelemi doğru yönlendirebilmek amacıyla girdiğim Kültürel Ġncelemeler Yüksek Lisansı Programı sayesinde bugün hem mensubu olduğum topluluğa hem de kendime farklı bir açıdan bakabildiğimi sanıyorum. Benim için manevi değeri ve yükü ağır olan bu tezde birlikte çalıĢma Ģansını bana veren, ufkumu açan değerli hocam Doç. Dr. Ferhat Kentel‟e özel olarak teĢekkür etmek isterim. Bu tez çalıĢmasının baĢrol oyuncuları 15 değerli görüĢmecim oldu. Her birine bana ayırdıkları zaman ve paylaĢımlar için teĢekkür ederim. Her zaman hedeflerime koĢma gücünü veren sevgili dostum Melissa Bilal‟e ve sabırla her konuda bana destek olan dostum Özlem Zıngıl‟a teĢekkür ederim. Bu tez çalıĢmasının her aĢamasında yardımlarını esirgemeyen, deĢifrelerimden araĢtırmalarıma kadar emeği geçen, yazdıklarımı bıkmadan okuyan ve umutsuzluğa her düĢtüğümde beni motive eden yol arkadaĢım Fatih Özçelik‟e binlerce teĢekkürler... YaĢamım boyunca en büyük desteğim olan, inandığım herĢeyi yapmam için beni cesaretlendiren, bana sabreden annem ġuĢan Özoğlu‟na özel teĢekkürlerimi ve sonsuz minnetimi sunarım. Nayat Muratyan i ÖZET Bu tez çalıĢması, vatandaĢlık kavramının korku üzerine kurgulandığı ve yaĢandığı Türkiye‟de, bir azınlık grubu olarak Ermenilerin kolektif belleklerinin oluĢturduğu korkular ile bunların Ermeni kimlikleri ve gündelik hayatları üzerine etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Türkiyeli Ermenilerin bugünkü korkularının temeli 1915 Ermeni Tehciri‟ne dayanmaktadır. Bu acıyı atlatamayan Ermeni halkı, seçilmiĢ travmalarını kendilerinden sonraki nesillere aktarmaktadırlar. Türkiye Cumhuriyeti devletinin 20. yüzyıldan itibaren süregelen ötekileĢtirme politikaları nedeniyle iyileĢme süreci bazı dönemlerde yavaĢlamakta, bazı dönemlerde ise yeni travmaların etkisiyle bu süreç gerilemektedir. Türkiyeli Ermenilerin gündelik hayatlarında korkunun yerinin incelenebilmesi için derinlemesine görüĢme yöntemiyle bir saha çalıĢması yapılmıĢ, görüĢme sonuçları tarihi olayların ve bilimsel teorilerin desteğiyle analiz edilmiĢtir. ii ABSTRACT The aim of this study is to investigate the fears developed by the collective memories of Armenians as a minority group, and the effects of such fears on the daily lives and identities of Armenians in Turkey, where citizenship concept is built and experienced on fear. The present fears of Armenians in Turkey grounds on 1915 Armenian Deportation. The Armenian people pass their selected traumas to the next generations as they couldn‟t get over this suffering. Because of the othering policies of Turkish Republic being applied since 20th century, the recovery process slows down for some periods, but also regresses as a result of new traumas. To investigate the effect of the fears in the daily lives of Armenians, a field work of in-depth interview method has been carried out, and the results of the interviews has been analyzed by the help of historical events and scientific theories. iii “GeçmiĢi bastırmak ve hatırlamayı engellemek, kurbanları ikinci kez kurban etmek demektir.” ADORNO iv ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ ........................................................................................................... i ÖZET ............................................................................................................. ii ABSTRACT ................................................................................................. iii ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................... v KISALTMALAR ......................................................................................... vii I. BÖLÜM: GĠRĠġ, METODOLOJĠ ............................................................... 1 1.1 GiriĢ ....................................................................................................... 1 1.2 Metodoloji ............................................................................................. 4 II. BÖLÜM: KĠMLĠK, BELLEK, TRAVMA, KORKU KAVRAMLARI .... 7 2.1 Kimlik ................................................................................................... 7 2.2 Bellek .................................................................................................. 11 2.3 Travma ................................................................................................ 14 2.4 Korku .................................................................................................. 17 III. BÖLÜM: 20. YÜZYILIN BAġINDAN BUGÜNE TÜRKĠYELĠ ERMENĠLERDE KORKUYU TETĠKLEYEN OLAYLAR...................... 23 3.1 Osmanlı Devleti‟nin Son Dönemi ve 1915 Ermeni Tehciri............... 23 3.1.1 Osmanlı Devleti‟nin Son Dönemi ............................................... 23 3.1.2 1915 Ermeni Tehciri .................................................................... 29 3.2 Cumhuriyet Döneminde Ermenilere Yönelik BaĢlıca Olaylar........... 38 3.2.1 VatandaĢ Türkçe KonuĢ Kampanyaları ....................................... 40 3.2.2 20 Kura Askerlik ......................................................................... 44 3.2.3 Varlık Vergisi .............................................................................. 49 3.2.4 6-7 Eylül Olayları ........................................................................ 58 3.3 20. Yüzyılın Sonlarında Türkiyeli Ermeniler ..................................... 66 3.4 Hrant Dink Cinayeti ............................................................................ 75 v IV. BÖLÜM: GÜNÜMÜZDE TÜRKĠYELĠ ERMENĠLERĠN HAYATLARI ............................................................................................... 86 4.1 Günümüzde Türkiyeli Ermeniler ........................................................ 86 4.2 YaĢadıkları Semtler ............................................................................. 87 4.3 Ermeni Okulları ................................................................................... 90 4.3.1 Ġstiklal MarĢı ve Öğrenci Andı .................................................... 93 4.3.2 Eğitimde Ermenileri Hedef Alan Uygulamalar ........................... 95 4.4 Nesillerarası ĠletiĢim ........................................................................... 99 4.5 Türkiyeli Ermeniler ve Diaspora ....................................................... 102 4.6 Türklerle ĠliĢkiler .............................................................................. 105 4.7 Devletle ĠliĢkiler ................................................................................ 109 4.8 Türkiyeli Ermeniler ve Politika ......................................................... 111 V. BÖLÜM: GÜNÜMÜZDE TÜRKĠYELĠ ERMENĠLERĠN KORKULARI ............................................................................................. 113 5.1 Ermeni Kimliği ve Korku ................................................................. 113 5.2 Dil ve Korku ...................................................................................... 116 5.3 Din ve Korku ..................................................................................... 118 5.4 Gündelik Hayatta Korku ................................................................... 120 5.5 ĠĢ Hayatında Korku ........................................................................... 123 5.6 1915 Ermeni Tehciri‟ne Yönelik Etkinlikler ve Korku .................... 125 5.6.1 “Ermeni KardeĢlerimden Özür Diliyorum” Kampanyası ......... 125 5.6.2 24 Nisan Anma Etkinlikleri ...................................................... 128 5.7 Türkiyeli Ermenilerin Geleceğe BakıĢı ............................................. 130 SONUÇ ....................................................................................................... 133 KAYNAKÇA ............................................................................................. 137 EKLER ....................................................................................................... 147 vi KISALTMALAR Akt. Aktaran ASALA Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (Ermenistan'ın KurtuluĢu için Ermeni Gizli Ordusu) bas. Baskısı Bkz. Bakınız BOA. DH. ġFR. BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi, Dahiliye ġifre Kalemi BOA. HR. MÜ. BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi, Hariciye Nezareti Defterleri Mütareke Çev. Çeviren Ed. Editör EOKA Ethniki Organosis Kyprion Agoniston (Kıbrıslıların Milli Mücadele Örgütü) M.Ö. Millattan Önce syf. Sayfa vb. ve benzeri, ve benzerleri vd. ve diğerleri Yay. Haz. Yayına Hazırlayan vii