Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset Bilimi Bilim Dalı TÜRKİYE’DE İSLAM VE SOSYALİZM İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA EMEK VE ADALET PLATFORMU VE ANTİKAPİTALİST MÜSLÜMANLAR Bayram KOCA Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2013 TÜRKİYE’DE İSLAM VE SOSYALİZM İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA EMEK VE ADALET PLATFORMU VE ANTİKAPİTALİST MÜSLÜMANLAR Bayram KOCA Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset Bilimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Ankara, 2013 BİLDİRİM Hazırladığım tezin/raporun tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kağıt ve elektronik kopyalarının Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım:  Tezimin/Raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir.  Tezim/Raporum sadece Hacettepe Üniversitesi yerleşkelerinden erişime açılabilir.  Tezimin/Raporumun …… yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir. 10 Haziran 2013 Bayram Koca iii TEŞEKKÜR Değerli eleştirileri ve yol göstericiliğiyle bana destek olmaktan vazgeçmeyen danışmanım Doç. Dr. Mete Kaan Kaynar’a teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tezin her aşamasında değerli fikirleri ile beni yönlendiren Arş. Gör. Kadir Dede’ye ve Öğr. Gör. Dr. Metin Yüksel’e teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Tez için gereken saha çalışmasında bana yol gösteren ve abilik yapan Ayhan Bilgen’e teşekkürlerimi sunarım. Emek ve Adalet Platformu’ndan Delil Cizreli ve Özgür Kaya başta olmak üzere platformun her üyesine misafirperverlikleri ve yardımları için teşekkür ederim. Ayrıca Antikapitalist Müslümanlar’dan Mem Aslan ve Bülent Durukan başta olmak üzere, hareketin her üyesine gösterdikleri samimiyet ve fedakârlıklarından dolayı teşekkür ederim. Çalışmam için gerekli ortamı sağlayan ve desteklerini hiç esirgemeyen değerli dostlarım Oral Özdemir, Selman Saç ve abim Selçuk Koca’ya içtenlikle teşekkürlerimi sunarım. Son olarak da bana olan güvenlerini hiç kaybetmeyen ve beni bugünlere getiren aileme teşekkür ederim. iv ÖZET KOCA, Bayram, Türkiye’de İslam ve Sosyalizm İlişkisi Bağlamında Emek ve Adalet Platformu ve Antikapitalist Müslümanlar, Yüksek Lisans Tezi, 2013, Ankara Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’de İslam ve sosyalizmin ortak değerlerini savunan kişilerin ve oluşumların gelişimini ortaya koymak ve bu görüşün günümüzdeki temsilcisi olan Emek ve Adalet Platformu ve Antikapitalist Müslümanlar’ın eylemlerini ve söylemlerini İslam ve sosyalizm kavramları üzerinden tartışmaktır. Birinci bölümde, İslam ve sosyalizmin ortaklaştığı ve ayrıştığı noktalar tartışılmış, İslam ve sosyalizmin ortak hareket edebilirliğine dair bir kavramsal çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. İkinci Bölümde, 19. yüzyıldan itibaren, Osmanlı ve Türkiye’de İslam ve sosyalizm birlikteliğinin gelişimi aydınlar, partiler, dergiler ve dernekler üzerinden tartışılmıştır. Üçüncü ve sonuç bölümlerinde ise İslam ve sosyalizmin ortak değerlerini savunanların örgütlü hali olan Yeni Siyaset Girişimi ve HAS Parti deneyimlerinden bahsedilmiş, İslamcıların ve sosyalistlerin ortak hareket edebilirliği Emek ve Adalet Platformu ile Antikapitalist Müslümanlar üzerinden değerlendirilmiş ve bu iki örgütün Sol-İslam’ın gelişimindeki rolü tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: İslam, Sosyalizm, Sol-İslam, Emek ve Adalet Platformu, Antikapitalist Müslümanlar v ABSTRACT KOCA, Bayram, A Study on The Relationship Between Islam and Socialism in Turkey: The Labor and Justice Platform and Anticapitalist Muslims, Master Thesis, 2013, Ankara This study aims to analyse the relationship between Islam and socialism in Turkey with specific reference to two organizations: Labor and Justice Platform and Anticapitalist Muslims. This study is composed of three chapters. In the first chapter, it is discussed similar and dissimilar points between Islam and socialism and attempted to draw a common conceptual framework on the probability of joint action of Islam and socialism In the second chapter, it is discussed the mutual evolution of Islam and socialism via intellectuals, parties, magazines and associations in Ottoman and Turkey from 19. century. In the third chapter and in concluding part, it is discussed the New Politics Initiative and HAS Party which are supported by the people who share the common vaulues of Islam and socialsm and analysed leftists and islamists joint action on Labor and Justice Platform and Anticapitalist Muslims and evaulated the role of these two structures’ on developement of Left-Islam. Key Words: Islam, Socialism, Left-Islam, Labor and Justice Platform , Anticapitalist Muslims vi İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY .......................................................................................................... i BİLDİRİM ....................................................................................................................... ii TEŞEKKÜR ................................................................................................................... iii ÖZET ............................................................................................................................... iv ABSTRACT ..................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. vi KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................. ix FOTOĞRAFLAR DİZİNİ ............................................................................................ xi GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM: İSLAM VE SOSYALİZM ........................................................... 7 1.1. İSLAM VE İSLAMCILIK ................................................................................. 8 1.2. SOL VE SOSYALİZM .................................................................................... 14 1.3. İSLAM VE SOSYALİZM ............................................................................... 16 1.3.1. İslam’da Evrensellik: Kardeşlik ................................................................ 17 1.3.2. İslam’da Mülkiyet: Emek ve Paylaşım ..................................................... 18 1.3.3. İslam’da Sınıf: Dayanışma, Başkaldırı, Eşitlik, Özgürlük ve Yeni Bir Toplum Projesi .......................................................................................... 21 1.3.4. İslam’da Devlet: Adalet ve Demokrasi ..................................................... 25 1.3.5. İslam’da Ekonomi: Homo İslamicus ......................................................... 26 1.3.6. İslam ile Sosyalizmin Çatıştığı Yönler ..................................................... 28 İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE’DE İSLAMCILIK VE SOSYALİZM ..................... 30 vii 2.1. İSLAMCILIĞIN VE SOSYALİZMİN ÇIKIŞI: GENÇ OSMANLILAR ....... 32 2.2. II. MEŞRUTİYET VE KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ............................... 33 2.3. CUMHURİYET DÖNEMİ .............................................................................. 35 2.4. MİLLİ DEMOKRATİK DEVRİM (MDD) VE SULTAN GALİYEV ........... 36 2.5. ÇOK PARTİLİ DÖNEM .................................................................................. 38 2.6. MÜSLÜMAN TOPLUMLARDA İSYAN ...................................................... 40 2.7. TÜRKİYE’DE İSLAMCI VE SOSYALİST AYDINLAR .............................. 42 2.8. 12 EYLÜL SONRASI DÖNEM ...................................................................... 49 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: EMEK VE ADALET PLATFORMU VE ANTİKAPİTALİST MÜSLÜMANLAR ........................................................................................................ 55 3.1. MİLLİ GÖRÜŞ HAREKETİ ........................................................................... 56 3.2. ADALET VE KALKINMA PARTİSİ ............................................................. 63 3.3. SOL-İSLAM’IN İKİ ÖNEMLİ TEMSİLCİSİ: MEHMET BEKAROĞLU VE İHSAN ELİAÇIK ................................................................................................ 66 3.4. YENİ SİYASET GİRİŞİMİ YA DA ‘MÜSLÜMAN-SOL HAREKETİ’ ....... 70 3.5. MİLLİ GÖRÜŞ’E DÖNÜŞ: İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ADAYLIĞI ......................................................................................................... 73 3.6. MİLLİ GÖRÜŞ YENİDEN BÖLÜNÜYOR: HAS PARTİ ............................. 74 3.7. EMEK VE ADALET PLATFORMU: KULA KULLUĞA VE SÖMÜRÜYE KARŞI ................................................................................................................. 77 3.7.1 Değerlere Odaklanmak.............................................................................. 79 3.7.2. Farklı Bir Eylem Tipolojisine ................................................................... 81 3.7.3. Lüks Otel Önü İftarları .............................................................................. 82 3.7.4. Birimiz Üşüyorsa Herkes Üşür ................................................................. 85 3.7.5. Taşeron İşçiler ........................................................................................... 86 3.7.6. Taksim Gezi Parkı Eylemleri .................................................................... 87