T.C. OKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Türk Muhasebe Standartları ve Vergi uygulamaları Arasındaki Uyum ve Bilançoya Yansımaları Tolgay Mert KÜÇÜK YÜKSEK LİSANS TEZİ İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME PROGRAMI DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir TUNA İSTANBUL, Nisan 2014 T.C. OKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Türk Muhasebe Standartları ve Vergi uygulamaları Arasındaki Uyum ve Bilançoya Yansımaları Tolgay Mert KÜÇÜK - 122008274 YÜKSEK LİSANS TEZİ İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME PROGRAMI DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir TUNA İSTANBUL, Nisan 2014 ÖNSÖZ Bu çalışmada, Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları, Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları incelenerek çalışma kapsamındaki standartların işlevselliği açısından yararları ve uygulamaların vergi usul kanunu çerçevesinde yeri karşılaştırılması amaçlanmaktadır. Türk Muhasebe Standartları Kurumu ve Sermaye Piyasası Kurumu tarafından Uluslararası Muhasebe Standartları esas alınarak, düzenlenen muhasebe standartları Türkiye Muhasebe Standartları bu tez kapsamında incelenmiştir. Karşılaştırılan muhasebe standartları büyük ölçüde birbirleri ile örtüşmektedir. Bununla birlikte, bazı şekil ve içerik yönünden farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni ise, her ülkenin muhasebe uygulamalarının ve vergisel yapısının farklı olmasıdır. ii ABSTRACT The purpose of this study is to survey International Accounting / Financial Reporting Standards and Turkey's Accounting / Financial Reporting Standards and compare the profit of the standards in the scope of this study in the means of functionality including the comparison of the position of applications in the frame of tax procedure law. The accounting standards regulated by Turkish Accounting Standards Agency and Capital Markets Board of Turkey following International Accounting Standards are investigated in this study. Compared accounting standards are mainly matching. On the other hand, some formative and conceptual differences are emerged. The reason is the varied accounting applications and tax structure of each country iii İçindekiler ÖZ ….……....………………………………………………………………….…...........i ABSTRACT....……………………………………………………………………......…ii KISALTMALAR.............................................................................................................vi TABLO LİSTESİ...........................................................................................................viii GİRİŞ…………......…..……..........…………....….………………………………........iv 1.ULUSLARARASIMUHASEBE STANDARTLARI VE TARİHİ GELİŞİMİ............1 2.FİNANSAL RAPORLAMAYA İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇVE.........................3 2.1.FAYDALI FİNANSAL BİLGİNİN NİTELİKSEL ÖZELLİKLERİ....................5 2.1.1.İhtiyaca Uygunluk..........................................................................................5 2.1.2. Gerçeğe Uygun Şekilde Sunum.....................................................................5 2.1.3.Karşılaştırılabilirlik.........................................................................................6 2.1.4.Doğrulanabilirlik............................................................................................6 2.1.5.Anlaşılabilirlik................................................................................................6 2.2. FİNANSAL TABLOLARDAKİ KAVRAMLAR.................................................7 2.2.1.Borçlar............................................................................................................7 2.2.2.Öz kaynaklar (Öz sermaye)............................................................................7 2.2.3.Faaliyet Sonuçları...........................................................................................8 2.2.4.Sermaye Kavramı...........................................................................................8 3.TÜRK MUHASEBE STANDARTLARI......................................................................9 3.1.TMS 1 FİNANSAL TABLOLARIN SUNULUŞU VE AMACI............................9 3.1.1. İşletmenin Sürekliliği…….….…………......................................................9 3.1.2.Muhasebenin Tahakkuk Esası……................................................................9 3.1.3. Sunuşun Tutarlılığı .............…...…...…….............. ……………...............10 3.1.4.Netleştirme ...........................………….....................………………......….11 3.1.5. Bilançoda veya Dipnotlarda Sunulacak Bilgiler.........................................12 iv 3.1.6.Kapsamlı Gelir Tablosu.............................................……..………............16 3.1.7.Öz kaynak Değişim Tablosu........................................................................20 3.1.8.Nakit Akış Tablosu......................................................................................21 3.1.9.Dipnotlar......................................................................................................21 3.1.10.TMS 1 ve Hükümlerinin Mevcut Uygulamaya Etkileri............................21 3.2.TMS 2 STOKLAR.................................................................................................22 3.2.1.Amaç............................................................................................................23 3.2.2.Stokların Değerlemesi.................................................................................24 3.2.3.Stokların Maliyeti........................................................................................24 3.2.4.Satın Alma Maliyeti.....................................................................................25 3.2.5.Dönüştürme Maliyetleri...............................................................................25 3.2.6.Hizmet Sunan İşletmelerde Stok Maliyeti...................................................27 3.2.7.Maliyetin Ölçümü........................................................................................27 3.2.8.Stok Maliyetlerini Hesaplama Yöntemleri..................................................29 3.2.8.1.Gerçek Parti Maliyet Yöntemi.........................................................29 3.2.8.2.İlk Giren İlk Çıkar (FİFO) Yöntemi................................................29 3.2.8.3.Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi...............................................30 3.2.8.4.Net Gerçekleşebilir Değer...............................................................30 3.2.8.5.Gider Olarak Kaydetme...................................................................30 3.2.9.Stoklar Standardının Mevcut Uygulamaya Etkileri.....................................31 3.2.9.1.Tam ve Değişken Maliyet Yöntemleri Açısından...........................31 3.2.9.2.Finansman Giderleri Açısından.......................................................34 3.2.9.3.Stok Değerlemesi Açısından...........................................................35 3.3. TMS 8 MUHASEBE POLİTİKALARI, MUHASEBE TAHMİNLERİNDE DEĞİŞİKLİKLER VE HATALAR....................................................................36 3.3.1.Amaç ve Kapsam.........................................................................................36 3.3.2.Muhasebe Politikalarının Seçilmesi ve Uygulanması.................................37 3.3.3.Muhasebe Politikalarında Değişiklikler......................................................38 3.3.4.Muhasebe Politikalarındaki Değişikliklerin Uygulanması..........................38 3.3.5.Geçmişe Dönük Uygulama..........................................................................38 3.3.6.Muhasebe Tahminlerindeki Değişiklikler...................................................39 3.3.7.Hatalar.........................................................................................................40 v 3.3.8. TMS 10 Raporlama Döneminden Sonraki Olaylar....................................41 3.4. TMS 12 GELİR VERGİSİ...................................................................................41 3.4.1.Amaç ve Kapsam.........................................................................................42 3.4.2.TMS 12’de Yer Alan Bazı Kavramların Açıklanması................................42 3.4.2.1.Sürekli Farklar.................................................................................43 3.4.2.2.Geçici Farklar..................................................................................43 3.4.3.Finansal Tablolara Yansıtılacak Ertelenmiş Vergi Etkileri ile Dönemin Vergi Giderinin Hesaplanması ...................................................................48 3.4.4.Gelir Vergileri Standardının Mevcut Uygulamaya Etkileri........................50 3.4.5.TMS Yorum 25 Gelir Vergileri – İşletmenin veya Hissedarların Vergi Statüsündeki Değişiklikler..........................................................................50 3.5.TMS 27 KONSOLİDE VE BİREYSEL FİNANSAL TABLOLAR.....................51 3.5.1.Amaç............................................................................................................51 3.5.2.Bireysel Finansal Tabloların Hazırlanması.................................................52 3.6.TMS 29 YÜKSEK ENFLASYONLU EKONOMİLERDE FİNANSAL RAPORLAMA....................................................................................................52 3.6.1.Amaç............................................................................................................53 3.6.2.Finansal Tabloların Düzeltilmesi.................................................................54 3.6.2.1.Tarihi Maliyet Esasına Göre Hazırlanmış Finansal Tablolar Finansal Durum Tablosu...............................................................55 3.6.2.2.Kapsamlı Gelir Tablosu..................................................................55 3.6.2.3.Cari Maliyet Esasına Göre Hazırlanmış Finansal Tablolar Finansal Durum Tablosu..............................................................................56 3.6.2.4.Karşılaştırmalı Rakamlar................................................................56 3.6.2.5.Konsolide Finansal Tablolar...........................................................56 3.6.2.6.Genel Fiyat Endeksinin Seçimi ve Kullanımı................................57 3.6.2.7.Yüksek Enflasyon Döneminin Sona Ermesi..................................57 3.7.TMS 34 ARA DÖNEM FİNANSAL RAPORLAMA.........................................57 3.7.1.Amaç ve Kapsam.........................................................................................57 3.7.2.Ara Dönem Finansal Raporun İçeriği.........................................................59 3.7.3.Ara Dönem Finansal Raporun Asgari İçeriği..............................................59 3.7.4.Ara Dönem Finansal Tabloların Biçim ve İçeriği.......................................59 vi 3.7.5.Önemli Olaylar ve İşlemler.........................................................................60 3.7.6.Ara Dönem Finansal Tablo Sunulacak Dönemler.......................................61 3.7.7.Yıllık Finansal Raporlama ile Aynı Muhasebe Politikaları.........................61 3.7.8.Mevsimsel, Dönemsel veya Arızi Gelirler..................................................62 3.7.9.Muhasebeleştirme ve Ölçme İlkelerinin Uygulanması...............................62 3.8.TMS 38 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIK..............................................64 3.8.1. Amaç ve Kapsam........................................................................................64 3.8.2.Maddi Olmayan Duran Varlıkların Muhasebeleştirilmesi İlk Muhasebeleştirme........................................................................................66 3.8.3.İşletme Birleşmesinin Bir Parçası Olarak Elde Etme..................................67 3.8.3.1.Devlet Teşviki Yoluyla Elde Etme...................................................68 3.8.3.2.Varlıkların Takası.............................................................................68 3.8.3.3.İşletme İçi Yaratılan Maddi Olmayan Duran Varlıklar....................68 3.8.3.4.Muhasebeleştirme Sonrası Ölçüm....................................................70 3.8.3.5.Maliyet Yöntemi...............................................................................70 3.8.3.6.Yeniden Değerleme Yöntemi...........................................................70 3.8.4.İtfa.................................................................................................................71 3.8.5.Değer Düşüklüğü..........................................................................................72 3.8.6.Şerefiyenin Muhasebeleştirilmesi ve Değer Düşüklüğü..............................73 3.8.7.Maddi Olmayan Duran Varlıklar Standardının ve Şerefiyenin Muhasebeleştirilme Hükümlerinin Mevcut Uygulamaya Etkileri................74 3.8.8.Türev Ürünlerinin Muhasebeleştirilmesi.....................................................77 3.8.9.Forward İşlemleri.........................................................................................78 3.8.10.Futures İşlemleri.........................................................................................78 3.8.11.Option İşlemleri..........................................................................................79 3.8.12.Swap işlemleri............................................................................................79 3.8.13.Finansal Araçların Muhasebeleştirilmesi Standardının Mevcut Uygulamaya Etkileri..................................................................................80 SONUÇ ...........................................................................................................................82 KAYNAKLAR................................................................................................................84 vii KISALTMALAR WB : World Bank AICPA : The American Institute of Certified Public Accountants ICAEV : Institute of Chartered Accountant in England and Wales CICA : Canadian Institute of Chartered Accountants ICAA : Institute of Chartered Accountants in Australia HKICPA : Hong Kong Institute of Certified Public Accountants ICA : Chartered Accountants Ireland ICAS : Institute of Chartered Accountants of Scotland JICPA : The Japanese Institute of Certified Public Accountants NZCA : New Zeland Institute of Chartered Accountants SAICA : South African Institute of Chartered Accountants IDW : Institut der Wirtchaftsprufer in Deutschlande CAPA : Confederation of Asianand Pasific Accountants ASEAN : Association of South East Nations AFA : Federation of Asianand Pasific Accountants APEC : Asia Pasific Economic Co-operation AAC : African Accounting Council ASCA : Arab Society of Certified Accountants IAA : Inter american Accountnig Association FOF : IFAC-Forum of Firms ISA : IFAC-International Standards on Auditing UN-ISAR : Inter governmental Working Group of Experts on International Standards of Accounting and Reporting EEA : European Economic Area GATS : General Agreement on Trade in Services WCL : World Confedarition of Labuor NAFTA : North Atlantic Free Tade Area viii EEA : Eeropean EconomicArea IFAD : International Forum on Accountancy Development GAA : Global Accounting Alliance IPSAS : International Public Sektor Accounting Standards OECD PCAOB : Public Company Accounting Oversight Board EFRAG : European Financial Reporting Advisory Gorup ix