TÜRK KIZILAYI TARİH DİZİSİ Türk Kızılayı, Türk halkının dünyaya uzattığı merhamet eli ola- rak yaklaşık bir buçuk asırdır ulvi bir görevi büyük bir özveri ile yerine getirmektedir. Kurulduğu 1868 yılından bu yana halkımızın ve özellikle yakın coğrafi komşularımızın başına gelen her türlü felakette görev alan ve tarihe tanıklık eden Türk Kızılayı,maalesef bu tanıklığını ilgililere ve yeni nesillere taşıyacak çalışmaları ihmal etmiştir. Elbette ki yapılan her türlü yardım çalışmasının yazışmaları Türk Kızılay arşivlerindeki yerlerini almıştır. Ancak bu çalış- maları arşivlerden kurtarmak ve yardımlaşma duygusunun cisimleşmiş hali olan Türk Kızılay’nı anlatacak eserler haline getirmek bizler için tarihi bir görev olmuştur. Bu görevi yerine getirebilmek amacıyla bir çalışma başlatıl- mıştır. Türk Kızılayı Kitaplığı olarak adlandırılan bu çalışmada ilk olarak Kızılayı’mızın tarihine ışık tutaca belgelerin kitaplaş- tırılması hedefleştirilmiştir. Zaman içinde ise güncel çalışma- lar kitaplaştırılacaktır. Türk Kızılayı, tarihi tanıklığıyla dünün daha iyi anlaşılmasında, bugünün bu bilgiler ışığında değer- lendirilmesinde ve geleceği planlarken ulusumuzun geçirdiği acılı sürecin bilinmesinde büyük yarar görmektedir. Türk Kızılayı Kitaplığı serisinin oluşumuna fikirleri ve emekle- riyle destek veren herkese teşekkürü bir borç biliriz. TÜRK KIZILAYI’NIN KURUCUSU: DR. ABDULLAH BEY HAZIRLAYAN SEFA SAYGILI YAPIM RIHTIM AJANS&YAYINEVİ • (0312) 441 61 31 KAPAK TASARIM BELGİN DURUYÜREK MİZANPAJ EDİZ ÇALIŞKAN TASHİH ASİYE KOMUT BASKI ve CİLT ÖZEL MATBAASI • (0312) 230 66 03 1. BASKI, ANKARA, 2010 ISBN 978-605-5599 TÜRKİYE KIZILAY DERNEĞİ ATAÇ-1 SOKAK NO: 32 YENİŞEHİR/ANKARA TEL: +90 312 430 23 00 • FAX: +90 312 430 01 75 http://www.kizilay.org.tr • [email protected] TÜRK KIZILAYI’NIN KURUCUSU: DR. ABDULLAH BEY TÜRK KIZILAYI YAYINLARI İçindekiler Türk Kızılayı’nın Kurucusu: Dr. Abdullah Bey • 9 Macarlı Dr. Abdullah Bey (Karl Eduard Hammerschmidt) ve Türkiye’deki Çalışmaları • 18 Şimdiye Kadar Bilinmeyen Kaynaklar Işığında Dr. Macarlı Abdullah Bey’in Tababete ve Kızılay’ın Kuruluşuna Katkıları • 30 Kızılay‘In Kurucusu Bilim Adamının Mezarı Kayıp • 51 Macarlı Miralay Dr. Abdullah Bey (1800 - 1874) • 58 Dr. Abdullah Bey ve İlk (Ve Son) Doğa Tarihi Müzemiz • 66 Kızılay’ın Kuruluşundaki Yazışmalar • 69 Carl Eduard Hammerschmidt • 78 Karl Eduard Hammerschmidt Alıas Abdullah Bey A Hungarıan and Tur- kısh Physıcıan in the 19Th Century • 81 Hilâl-İ Âhmer’in Kuruluş Belgesi Taahhütname • 87 Dr. Abdullah Bey Hakkında Literatür • 91 Önsöz Macarlı Dr. Abdullah bey Osmanlı’ ya iltica etmiş ve ülkemize büyük hizmetlerde bulunmuştur. Türkiyenin ilk doğa bilimleri müzesini kurmuş; jeoloji, mineroloji ve paleontoloji alanlarında önemli çalışmalar yapmış; Türk tıp zoolojisine büyük katkılarda bulunmuş; anestezi alanında dünyanın ilklerinden olmuş; tıp fa- kültesinde öğretim üyeliği yanında Kırım ve Suriye başta olmak üzere çeşitli eyaletlerde askeri hekimlik yapmıştır. Türk Kızılayı’ nın da kurucusu olan çok yönlü bilim adamı ve askeri hekim Abdullah Bey’ i rahmet ve minnetle anıyoruz. Türk Kızılayı Genel Başkanı Tekin KÜÇÜKALİ 9 TÜRK KIZILAYI’NIN KURUCUSU: DOKTOR ABDULLAH BEY TÜRK KIZILAYI’NIN KURUCUSU: DR. ABDULLAH BEY Kızılay’ın Kuruluşunun İlk Fiili Adımları Türkiye’de Kızılaycılığın kurulmasında ilk fiili adımı atan Macar asıllı bir Osmanlı albayı olan Dr. Abdullah Bey olmuştur. Osmanlı hükümeti bu zatı, “1867 Paris Sergisi”’ ne delege olarak göndermişti. Abdul lah Bey, sergi münasebetiyle Paris’te toplanan Milletlerarası Sıhhî Yardım Komitesi’ne ka tılmış, Türkiye’nin da- imî temsilciliğine seçilmiştir. Kendisine, 19 eylül 1867 tarihinde Mil letlerarası Yardık Komitesi Başkanlığı’ndan, Osmanlı impara- torluğu içinde yaralılara yardım derneği kurulması için vekâlet de verilmiştir. Abdullah Bey, Paris’ten döndükten sonra yaptığı teşebbüsler- de karşısına iki engel di kilmişti: Haça karşı duyulan antipati ve ordu çevrelerinden gelen güvensizlik. Abdullah Bey bu sert tep- kilere rağmen yılmadan çalıştı ve neticede Serdâr-ı Ekrem Ömer Paşa’nın himaye sini sağladı. Devrin hükümdarı Sultan Aziz ve Pertevniyal Vâlide Sultan da teşebbüsle ilgi lenerek, himaye ve teşviklerini esirgemediler. Böylece, ilk adım atılmış oldu. Kuru- lan ilk der neğe, ilk hamlede 43’ü doktor olmak üzere 66 üye kay- dedildi. Ancak çok geçmeden 22 ağustos 1864 tarihli diplomatik Cenevre Sözleşmesi’ne imza koymanın yeterli olmayacağı, fiilen de harekete geçmenin kaçınılmazlığı açıkça anlaşılmıştı.