Birinci Basım Engin Yayıncılık, 1991 İlya Ehrenburg TRÖST Rusça Aslından Çeviren Mehmet Özgül Roman Doğa Basın Yayın Dağıtım Ticaret Limited Şirketi Tarlabaşı Bulvarı Kamer Hatun Mah. Alhatun Sk. No: 27 Beyoğlu / İstanbul Tel: 0212 361 09 07 (pbx) Faks: 0212 361 09 04 web: www.evrenselbasim.com e.posta: [email protected] Evrensel Basım Yayın-216 TRÖST İlya Ehrenburg Eserin Rusça Orijinal Adı Trest D.E. Çeviren Mehmet Özgül Kapak Tasarım Savaş Çekiç Evrensel Basım Yayın’da Birinci Basım, Kasım 2002 ISBN 975-6525-28-2 © Evrensel Basım Yayın, 2001 Baskı Ayhan Matbaası TRÖST 1 İLYA GRİGORYEVİÇ EHRENBURG Ünlü Sovyet yazarı, gazeteci ve eylem adamı, SSCB 3. ve 4. dönem milletvekili. Kiev’de bir Yahudi ailesinin oğlu olarak dünyaya geldi. Devrim olaylarına ilgi duyarak 1905-07 yıllarında Bolşevik yeraltı örgütlerinin çalışmalarına katıldı. 1908 yılında tutuklandı. Aynı yıl Fransa’ya iltica etti. 1910 yılında Paris’te dekadan etkilerin görüldüğü bir şiir kitabı çıktı. 1914- 1917 yıllarında “Rusya Sabahı” gazetesinin muhabiriydi. 1917 yılı Martında Rusya’ya döndü. 1921 yılından başlayarak Paris’te yaşamaya başladı ve bu arada Sovyet basınına geniş hizmetlerde bulundu. 1923 yılından başlayarak da “İzvestiya”nın muhabirliğini yaptı. 1930 yılından sonra sürekli olarak SSCB’de yaşadı. Ehrenburg uzun ve karmaşık bir sanat yolu izlemiştir. Estetik fikirlerindeki çeşitli sallantılar ve çelişkilerden sonra, sanatta gerçekçiliğin geniş yoluna kavuşan yazar, Büyük Ekim Sosyalist Devrimi’ni izleyen ilk yıllardaki dünya görüşünü Rusya Üzerine Yakarışlar (1918), Ölüm Saatine (1919), Öngünler, 1915-21 Yılları Şiirleri (1921), Düşünceler (1921), Yurtdışı Düşünceleri (1922) gibi şiir kitaplarında dile getirmiştir. Hayatla sanat arasındaki ilişkiyi saptamak isteyen ve “yapıcı sanat” anlayışına gelen Ehrenburg’un eserlerinde kapitalist toplumun son derece sert eleştirisiyle, devrime ve insanlığın geleceğine ilişkin şüphecilik birbiriyle birleşmiş durumdadır (Julio Jurenito’nun Olağanüstü Serüvenleri, 1922; D. E. Tröstü ya da Avrupa’nın Yokoluş Tarihi, 1923). Bu dönemdeki bazı eserlerinin temelinde, devrimci gerçekçilik ve hümanizm arasındaki çelişkiler yatar (Nikolay Krubov’un Yaşayışı ve Mahvoluşu, 1923; Jann Ney’in Aşkı, 1924). NEP döneminin sakatlıklarını, Yağmacı (1925), Gideğen Ara Sokak adlı eserlerinde anlatmıştır. On Üç Pipo (1923) başlıklı öykü kitabında Ehrenburg gerçek kahramanını, kapitalist toplum yapısının mahvolmaya mahkûm ettiği basit insanı bulur ve uzlaşmaz sınıfsal çelişkiler üzerine eğilir (Komünarcının Piposu ve ötekiler). Avrupa ülkelerine yaptığı sayısız geziler, Ehrenburg’un çeşitli gazete yazılarında, politik hicivlerinde dile getirilmiştir (“Beyaz Kömür ya da Verther’in Gözyaşları”, 1928; “Zamanın Vizesi”, 1931; “Yazılar. İngiltere”, 1931; “İspanya”, 1932; “Benim Paris’im”, 1933; “Uzayan Son”, 1934; “Avusturya’da İç savaş”, 1934; “Yaşadığımız Günlerin Kronikası”, 1935; “Gecenin Sınırları”, 1936; “10 Beygir Gücü”, 1929; “Zorunlu Ekmek”, 1933). Ehrenburg’un 30’lu yıllardaki gazeteciliğinde, iki dünya ve sosyalizmin kaçınılmazlığı temalarını işlediği görülür. Kapitalist dünyada olup bitenleri gitgide daha bir bilinçle kavrayan Ehrenburg’un dünya görüşünün oluşmasında tüm Sovyetler Birliği’ni kapsayan gezisinin büyük rolü olmuştur. İkinci Gün (1934), Soluk Soluğa (1935) ve Yetişkinler İçin Kitap (1936) gibi eserlerinde Sovyet gerçeği bütün çıplaklığıyla gözler önüne serilmiştir. Yiğit İspanyol halkının özgürlük savaşı verdiği 1936-37 yıllarında İspanya’da ve Hitler Almanya’sına karşı savaşım verildiği 1939 yılında Paris’te Ehrenburg birçok gazete yazısı, uzun öykü, şiir, roman yayımladı: İnsana Ne Gerek (1937), Ateşkes İçinde (1937), İspanyol Dayanıklılığı (1938), Bağlılık (İspanya-Paris) (1941). Burjuva hükümeti tarafından Nazilere satılan Fransız halkının trajedisi, 26 dünya diline çevrilen ünlü Paris Düşerken romanında yansısını buldu (1941-42, Stalin Ödülü: 1942). Büyük Anayurt Savaşı’nın ilk yıllarından başlayarak Ehrenburg, savaş muhabiri olarak cephede bulundu ve Anayurt sevgisiyle, faşizme karşı öfkeyle dolu ateşli yazılar yayımladı. Pravda’nın, Kızıl Yıldız’ın sayfalarında yer alan bu yazılar, radyolarda yayımlandı ve dünya dillerine çevrilerek çeşitli gazetelerde yer aldı. Savaş yıllarında Ehrenburg 1000 dolayında makale yazdı. Bunlardan bir bölümü Savaş adı altında üç cilt halinde yayımlandı (1942-44). Savaş Üzerine Şiirler de aynı yıl yayımlandı. Savaş öncesi ve savaş yıllarını kapsayan Fırtına adlı romanında (1947, Stalin ödülü: 1948), tarihi olayların geniş bir tablosu çizilmiş, Sovyet halkının birliği, sıradan insanların yiğitliği ve Avrupa’da, faşistinden, direniş kahramanlarına kadar çeşitli sosyal gruplardan kişilerin çok boyutlu karakterleri verilmiştir. Avrupa ve Amerika’nın savaş sonrası yaşayışını anlatan Dipten Gelen Dalga (ya da orijinal adıyla Dokuzuncu Dalga) (1951-1952) adlı romanı barış için savaşa adanmıştır. Fırtına’nın devamı olan bu roman, kapitalist dünyada ilerici-gerici güçlerin birbirlerinden ayrılışları sürecini ele almıştır. Dinmiş gibi görünen fırtına içten içe kıpırtılarla varlığını sürdürmekte ve okyanusun ötesinde, yeni fırtınalar yaratma planları tezgâhlanmaktadır. Ancak yeni bir fırtınanın hazırlığını yapanlar artık rüzgârlara yön verememektedir. Bu roman, Paris Düşerken ve Fırtına’yla birlikte dev bir “nehir roman”ı oluşturmakta ve savaş öncesi, savaş ve savaş sonrasının Avrupa, Sovyetler Birliği ve Amerika’sını en ilginç çizgileriyle gözler önüne sermektedir. Yazarın anlatısıyla birbirine iç monologlar ve aforizmalı konuşmalar Ehrenburg’un üslubunun başlıca özelliğidir. Satirle lirizmi büyük bir başarıyla içiçe verebilen Ehrenburg, sanat üzerine görüşlerini başlıca olarak Yazarın Rolü (1943), Sanatın Rolü (1943), Yazarın Çalışması Üzerine (1953) adlı eserlerinde açıklamıştır. Yazarın Alandaki Aslan (1948) adlı, konusunu Fransa’nın savaş sonrası yaşayışından alan bir de oyunu vardır. Savaş sonrası yıllarda “Dünya Barış Konseyi” başkan yardımcılığı da yapan Ehrenburg halkların barış savaşımlarına aktif olarak katılmıştır. Paris, Bröslav, Varşova, Viyana, Helsinki uluslararası kongrelerinde de konuşmalar yapan Ehrenburg, halkların dostluğunu ve halklararası kültürel ilişkilerin geliştirilmesinin zorunluluğunu savunmuş ve ABD, Şili, Çin, Hindistan ve Asya-Avrupa ve Amerika’nın başka birçok ülkesine çeşitli ziyaretlerde bulunmuştur. 1952 yılında, halklararası dostluğun geliştirilmesi konusunda gösterdiği çabalarından ötürü Lenin ödülüyle onurlandırılmıştır. Ehrenburg’un eserleri SSCB’nde (1957 yılına göre) 8,8 milyon adet basılmış, 30 dile çevrilmiştir. 1 Bu biyografi, Mazlum Beyhan tarafından “Büyük Sovyet Ansiklopedisi”nden (Cilt: 49, 1957, 2. basım) yararlanılarak hazırlanmıştır. ÇEVİRMENİN NOTU Türk Dil Kurumu’nun 1977’de çıkardığı Türkçe Yeni Yazım Kılavuzu’nun 9. baskısında “Latin harfleri kullanılan ülkelerle ilgili ve Türkçe’de yerleşmiş biçimleri bulunmayan özel adlar, özgün biçimiyle yazılır. Bu gibi sözcüklerin okunuşu, gereken yerlerde, ayraç içinde gösterilir. (Yazım kuralları madde: 27/10)” denilmekteyse de, elimizdeki kitapta geçen çokça özel adın Rusça’da Krill harfleriyle okunduğu gibi yazılmış olması, bizi, bu adların özgün biçimlerinin aranıp bulunması gibi zor bir işle karşı karşıya getirmiştir. O nedenle İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca özel adlar Türkçe’de de okundukları biçimde yazılmışlardır. Mehmet Özgül