Ostravská univerzita v Ostravě Universitas Ostraviensis Filozofická fakulta Facultas Philosophica SLAVICA IUVENUM XV Mezinárodní setkání mladých slavistů Ostrava 1. a 2. 4. 2014 SLAVICA IUVENUM XV Mezinárodní setkání mladých slavistů Ostravská univerzita v Ostravě, Filozofická fakulta Redakční rada: Mgr. Igor Jelínek, Ph.D. PhDr. Jiří Muryc, Ph.D. PhDr. Urszula Kolberová, Ph.D. Mgr. Vítězslav Vilímek, DiS., PhD. doc. PhDr. Jan Vorel, Ph.D. KATALOGIZACE V KNIZE - NÁRODNÍ KNIHOVNA ČR Slavica iuvenum (15. : 2014 : Ostrava, Česko) Slavica iuvenum XV : mezinárodní setkání mladých slavistů : Ostrava 1. a 2.4.2014 / [ediční a redakční rada Jan Vorel ... et al.]. -- Vyd. 1. -- Ostrava : Ostravská univerzita v Ostravě, 2014. -- 400 s. Část. polský, slovenský a ruský text, anglická resumé ISBN 978-80-7464-680-5 80(=16)+908(4) - slavistika - sborníky konferencí 80 - Filologie [11] © Ostravská univerzita v Ostravě, Filozofická fakulta, 2014 ISBN 978-80-7464-680-5 Obsah MICHAELA BARTUSKOVÁ 8 Charakterystyka poezji Norwida i interpretacja jego wierszy przez współczesnych polskich pieśniarzy BEATA BEDNÁŘOVÁ 12 Rodina v těšínských textech DARJA BITTNEROVÁ 18 Поэтические аспекты русской поющей поэзии KAROLINA BOŻEK 22 Obraz Afryki w świetle danych polskiego systemu językowego JOANNA BRODNIEWICZ 30 „Kto chce naprawdę Czechom uczynić dobrodziejstwo, niech im opłaci podróż do Moskwy” – Rosja oczami Karla Havlíčka Borovskiego w świetle korespondencji do Karla Zapa BARBARA BUBIKOVÁ 38 Trudności w tłumaczeniu tekstów użytkowych z języka polskiego na czeski oraz rola koordynatora projektu tłumaczeniowego PETRA BUJÁČKOVÁ 43 Historiosofická trilogie Merežkovského ANNA BUREK 48 Polskość Polaka na emigracji – język i kultura a tożsamość KAMIL CIBOROWSKI 55 Przekład terminów związanych z Afganistanem na język polski – strategie, procedury, problemy JOANNA CIEŚLAR 60 Przestrzeń geograficzna w przekładzie – słoweńskie choronimy w polskiej rzeczywistości językowej KATARZYNA CUPAŁA 66 Surrealismus, delirium a manipulace ve filmech „Šílení“ Jana Švankmajera a „Krajina přílivu“ Terryho Gilliama NIKOLA ČERVENKOVÁ 71 Taneční terminologie v česko-ruském srovnávacím plánu (na základě příkladů z oblasti společenských a latinskoamerických tanců) ZOFIA DEMBOWSKA 80 Wybrane problemy przekładu macedońskich tekstów hip-hopowych na język polski 3 NINA DITMAJER 87 Skladenjsko-pomenska vloga glagolov rekanja v Trubarjevem, Dalmatinovem in Japljevem prevodu Matejevega evangelija ANNA DRAGAN 93 Ewokacja pogaństwa, reminiscencje demonologii ludowej, czyli jak postrzegają świat bohaterowie opowiadań Juraje Červenáka PETRA DURECOVÁ 99 Problematika ekvivalence českých a ruských přísloví a rčení o domácích zvířatech LUCIE FIURÁŠKOVÁ 106 Žánr fantasy v ruské literatuře: Alexej Pechov a jeho trilogie „Kroniky Sialy“ BARBORA FRANCOVÁ 116 Polská zpívaná poezie v totalitním režimu IVANA GIBOVÁ 121 K motívu emigrácie v poviedkach Vladimira Nabokova KATARZYNA GILETA-KLĘPKA 127 „Od kołyski aż po grób, jedno miasto, jeden klub” – wybrane wartości, deklarowane w kibicowskich przyśpiewkach ANNA GNOT 135 Jakého šamana si zasloužila Slezská Ostrava? ILONA GUMOWSKA 140 „Bieda aż piszczy“, czyli obraz świata w bajce ludowej o biedzie AGNIESZKA HAHUŁA 147 Vyhnáni, vysídlení, vykořenění. Poválečný literární prostor v okruhu vlivu ideologií ve střední Evropě IVA HOLÁ 152 Frazeologizmy se zvířaty, které popisují mezilidské vztahy při konfliktu PRZEMYSŁAW HOMA 161 Kampania negatywna i jej język w wyborach prezydenckich 2005 w Polsce KATARZYNA JAGIELSKA, JOANNA MRZYK 166 Internacjonalizmy – międzynarodowa leksyka w języku polskim i czeskim JOANNA JAKUBIK 173 Porównanie ideologi transhumanizmu rosyjskiego oraz amerykańskiego MARTIN JANEČKA 178 Šaumjanovo pojetí (jazykového) invariantu: metodologické konsekventy 4 LUCIA JASINSKÁ 185 Derivačné morfémy v reči dieťaťa OLIWIA KASPRZYK 194 Образ бюрократа в сатирической критике В. В. Маяковского (на примере пьесы «Баня») ŠÁRKA KESLEROVÁ 201 Jazykový transfer ve výuce slovanských jazyků pro Slovany z pohledu učitele DMYTRO KLYMENKO 205 Próba analizy bionimów w nazwach własnych gminy Siedlce w Polsce NINA KOLLÁROVÁ 213 Záhada panelákového bytu, mestského múzea a tmavej pivnice (Priestor v tvorbe Petra Karpinského pre deti a mládež) OLENA KUZNETSOVA 217 Генезис межъязыковой омонимии русского, чешского и сербского языков (на материале имен существительных) KRYSTYNA KUZNIETSOVA 227 Медведь в мировоззрении и символике восточных и западных славян PETR LIGOCKÝ 235 Przejawy modernizmu w twórczości Norwida MAGDALENA LITWIN 238 „Saga o zbóju Twardokęsku“ Anny Brzezińskiej jako polski epos ОЛЬГА ЛИТВИНЮК 244 Сравнительный анализ чешских и украинских глагольных приставок HELENA MARKOWSKA 250 Mendog w literaturze polskiej XIX wieku. O Polsce i Litwie w epoce romantyzmu NADEŽDA MOROZA 255 Jazykové prostředky sloužící k vytváření obrazu českého a lotyšského politického lídra ALICJA MUŻNIK 260 Walka o pamięć czy handel przeszłością – na podstawie „Warsztatu diabła“ Jáchyma Topola DAGMARA NOWAKOWSKA 266 Geografia Włodzimierza Odojewskiego JUSTYNA PASTYRCZYK-OŻYŃSKA 273 «Samotność niejedno ma imię». O motywie staropanieństwa w wybranych dziełach Jaroslava Havlíčka 5 MARIANNA PETRINCOVÁ 278 Predponové slovesá v preklade MICHAŁ PRZYWARA 287 Renata Putzlacher – „poetka dialogu“ WERONIKA RYBARCZYK 299 O przekładzie czeskiej literatury dla dzieci w polsce. Jak Lichožrouti zmieniły się w Niedoparki a Radovan w Cieszka ЭЛВА СЕЛЕЦКА 305 Категория оппозитивности в русскоязычной газете латвии «час» в период перед референдумом по законопроекту «поправки к конституции латвийской республики» IHOR SHYSTEROV 310 Тенденции к синтетизму при адвербиализации в украинском языке JOANNA SKŘÍŽALOVÁ 316 Jak vznikají konotace? MARTA SKRZYPEK 320 Topos rycerki w literaturze polskiej – na przykładzie postaci Anny Doroty Chrzanowskiej DANIEL STACHUŁA 326 W pejzażu odchodzącego świata. Kilka uwag o prowincjonalnym miasteczku w poezji Małgorzaty Stachowiak-Schreyner KAROL STEFAŃCZYK 333 Ekranizując Kafkę. O Zamku Aleksieja Bałabanowa i Michaela Hanekego KATARZYNA STĘPIŃSKA 338 Hiob – o tragedii człowieka cierpiącego PIOTR SZAŁAŚNY 343 Język polskiej blogosfery. Zwięzłe omówienie zagadnienia na wybranych przykładach MONIKA ŠEVEČKOVÁ 349 Ptačí motivy ve slovesné tvorbě a lidových představách východních Slovanů (vybrané příklady) BŁAŻEJ SZYMANKIEWICZ 355 „Ślub“ Witolda Gombrowicza jako dramat egzystencjalno-dziejowy ADELA TKÁČOVÁ 361 Prvky magického realizmu v tvorbe Václava Pankovčína a jeho teritoriálne varianty 6 KLAUDIA WIĘCŁAW 367 Puryzm językowy a anglicyzmy w języku chorwackim KAMILA WOJNAR ONDICOVÁ 374 Názvy sviatkov Rímskokatolíckej cirkvi v slovenčine a poľštine JOANNA WOLSKA 379 Nie taki humor czeski, jak go malują. O interpretacji ważnych czeskich dzieł literackich i filmowych ALINA ZIMNA 385 Leksem mężczyzna i jego opis w przysłowiach Františka Čelakowskiego IRENA ŻUKOWSKA 392 Bezpieczeństwo jednostki w obliczu śmierci – ujęcie filozoficzne. Próba opisu 7 Charakterystyka poezji Norwida i interpretacja jego wierszy przez współczesnych polskich pieśniarzy Michaela Bartusková Characteristics of poetry Norwida and interpretation of his poems by contemporary Polish singers Abstract: Studie of interpretations of poems Norwid and its impact on contemporary poetry sung in Poland Key words: Cyprian Kamil Norwid, sung poetry, Czesław Niemen, Stan Borys Contact: Ostravská Univerzita v Ostravě, Filozofická fakulta, Katedra slavistiky, e-mail: [email protected] Článek je výstupem z projektu SGS6/FF/2014. Cyprian Kamil Norwid to poeta o stylu bardzo indywidualnym, poeta paradoksalny i ciągle dyskutowany. Jego poezja wydaje się na pierwzsy rzut oka trochę trudna, dziwna, zawikłana, nie każdy ją zrozumie, a jednak właśnie ta poezja inspiruje i fascynuje wielu pieśniarzy, piosenkarzy oraz zwykłych ludzi. Dlaczego właśnie Norwid jest tak bardzo popularny w ciągu ostatnich lat? Interpretacje wierszy Norwida Jednym z pieśniarzy, którzy śpiewają teksty Norwida jest Paweł Melnarowicz. Jego interpretacje wierszy są wolne, romantyczne, nostalgiczne. Tło muzyczne to zazwyczaj tylko gitara. Paweł Melnarowicz zinterpretował takie wiersze jak: Samotność, Marjonetki, Ironia, Ty mnie do pieśni pokorniej nie wołaj. Razem z Małgosią Nahajowską śpiewa również piosenki autorskie. Interpretatorem Norwida był i Czesław Niemen. Teksty Norwida znalazły się na dwóch ważnych płytach nagranych z grupą Niemen Enigmatic. Album „Enigmatic“ osiągnął ogromny sukces. Na dwupłytowym krążku „Niemen" słowom Norwida towarzyszy już jazz. Żona artysty pani Małgorzata Niemen w wywiadzie dla Polskiego Radia powiedziała: „Do śpiewania poezji namówił Niemena Wojciech Młynarski. Wykonania polskich klasyków nie przysporzyły mu początkowo fanów, ale z czasem, docenione, zaczęły być wykorzystywane nawet w edukacji. – Czesław nie siedział sobie cicho, gdzieś z boku, ale wykazał artystyczną odwagę zabierając się za poezję. Był też jednym z pierwszych, którzy pokazali, że artysta może być pełnią, sam pisać, komponować i wykonywać swoje piosenki“. [http://www.polskieradio.pl/7/477/Artykul/1028485,Niemen-i-Norwid-wspolodczuwanie- poetow] Jednym z najznakomitszych utworów Czesława Niemena jest utwór Bema pamięci żałobny rapsod. Album „Enigmatic“ wydane w 1970 roku, na którym znalazł się ten utwór, pozostaje do dziś jedną z najbardziej inspirujących płyt polskiego rocka. Utwór Bema pamięci żałobny rapsod trwa 17 minut. Norwid Gromy i pyłki to płyta zespołu De Press, wydana w 2009 r. Polska on-line gazeta Rzeczpospolita o tej płycie napisała: „Norwid Gromy i pyłki to dziewiętnaście utworów z oryginalnymi tekstami Cypriana Norwida i muzyką leadera De Press Andrzeja Dziubka. Kompozytor dostosował melodię do klimatu wierszy Norwida. Charakterystyczne dla zespołu 8 brzmienia typowo rockowe, przeplatają się z folkiem i muzyką spokojną, pełną nostalgii. „...Płyta trzyma słuchacza od pierwszej do ostatniej nuty w dużym napięciu...wszystkie kompozycje, owe „gromy” i „pyłki”, odpowiednio ułożone, tworzą muzyczny „pamiętnik artysty” – ta opinia powstała w Ośrodku Badań nad Twórczością Cypriana Norwida KUL.“ [http://www.rp.pl/artykul/562383.html] Muzyka jest zróżnicowana i świetnie dopasowana do każdego tekstu.. Album zawiera utwory: Od Anioła do Szatana, Tymczasem, Do wroga, „Buntowniki, czyli Stronnictwo-wywrotu”, Siła ich. Fraszka, Święty-pokój, Czemu nie w chórze?, Ty mnie do pieśni pokornej nie wołaj, Syberie, My tak już przed się patrzymy, wygnani, Moja piosnka, Marionetki, Coś Ty Atenom zrobił, Sokratesie, Po balu, Trzy strofki, „Czy podam się o amnestię?”, Krzyż i dziecko, Psalm wigilii, Do spółczesnych. Jednym z fanów Norwida jest również polski piosenkarz i poeta Stan Borys, znany przede wszystkim wśród Polonii w Stanach Zjednoczonych. Wydał płytę Wiersze C. K. Norwida, na której pojawiły się takie utwory jak Promethidion, Fortepian Szopena, Moja piosnka, Pieśń od ziemi naszej, O Jezu, Jezu, Psalm Wigiliii inne. Premiera płyty odbyła się w 1988 r. w USA. Materiał jednak nie został nigdy wydany poza Stanami Zjednoczonymi. Wszystkie utwory zostały jeszcze raz nagrane w lipcu 2010 w studiach Polskiego Radia. W 1983 roku Stan Borys reżyserował i grał główną rolę w sztuce opartej na życiu i twórczości Norwida napisanej przez Tymoteusza Karpowicza, który był rownież dramaturgiem i poetą. W wywiadzie dla VIP magazynu Stan Borys powiedział: „W setną rocznicę śmierci „The Norwid Society“, przy University of Ilinois w Chicago, zorganizowano światową konferencję poświęconą jego poezji, a profesor Tymoteusz Karpowicz napisał sztukę pod tytułem „Norwid“ i oddał mi jej reżyserowanie. Brało w niej udział 5 polskich aktorów, a jej premiera odbyła się 24 października 1983 roku. Przyjechało na nią 300 „norwidologów“ z całego świata. Wówczas w Polsce trwał jeszcze stan wojenny, toteż nie wypuszczono 14 zaproszonych gości – polskich „norwidologów“.“ Poezja Norwida interesuje zarówno i ludzi młodych. W listopadzie 2013 roku w Warszawie odbył się XVI Ogólnopolski Konkurs Śpiewania Poezji Cypriana Norwida pod tytułem „Bliżej Norwida 2013“. Od siedemnastu lat tu młodzież śpiewa i recytuje poezję Norwida, a przedstawia plastyczne i fotograficzne interpretacje tekstów. Konkurzy poprzedzają także warsztaty. Wszystkie te działania są adresowane do młodzieży w całej Polsce. W 2012 roku w realizacji projektu wzieło udział około tysiąca osób. Charakterystyka poezji Norwida O pewnych wierszach Norwida – takich jak Czemu, Cieniu odjeżdżasz, Do kraju tego, gdzie, kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów Nieba... , Tam gdzie ostatnia świeci szubienica – można powiedzieć, że są dziś bez mała tak znane jak najbardziej znane wiersze Mickiewicza. Co więcej, Norwid stał się – z całą chyba pewnością – najczęściej cytowanym poetą polskim. [Borowy 1978: 122-123] To w swoim wykładzie Norwid- poeta i świat potwierdził również prof. Krzysztof Przybuś z Instytutu Filologii Polskiej UAM. [http://usf.amu.edu.pl/filmoteka/wyk%C5%82ady-uniwersyteckie/wyk%C5%82ad-36-prof- krzysztof-trybu%C5%9B-norwid-poeta-i-%C5%9Bwiat] Spotykamy jego słowa w tytułach zbiorków wierszy i przy nagłówkach „bojowych“ czasopism; jego wersetami jako doskonałymi sformułowaniami pewnych zjawisk życia duchowego jednostki czy zbiorowości posługują się zarówno zwolennicy, jak przeciwnicy jego poglądów. Pewne jego wyrażenia, jak np. o przyszłości „korektorce wiecznej“, czy o pięknie, co jest „kształtem miłości“, o globie, co jeszcze nie jest „przepalony sumieniem“ weszły prawie między zwroty mowy potocznej. Są więc w dziele Norwida części, które nie tylko są przystępne, ale mogą być i popularne. [Borowy, 1978, 122-123] 9 Norwid w swojej poezji dba o wartość słowa – nie ma w tej poezji słów zbędnych, czy licznych określników. Przeciwnie, jedno słowo nieraz niesie wiele znaczeń. W jego poezji pojawiają się neologizmy i własne znaczenia słów. Gdy nie wystarcza znaczeń i słów już istniejących, poeta tworzy nowe. Takim przykładem jest słowo dopokąd (zarazem dokąd i po co?) w wierszu Pielgrzym. Przecież i ja ziemi tyle mam, Ile jej stopa ma pokrywa, Dopókąd idę!... Charakterystyczne dla poezji Norwida są też przemilczenia i niedopowiedzenia. Poeta wykorzystał fakt, że przemilczenie, pusty wers, czy wielokropek także mają znaczenie. Kropelka, kwiat, guzik, łza – nabierają mocy, swoją wielkością stwarzają bogatą jedność świata otaczającego człowieka. Do najczęściej stosowanych przez poetę sposobów literackich wyrazu należy m. in.: symbol, alegoria, parabola, analogia i paragydmat. Nieodłączną cechą wszystkich Norwidowskich form wypowiedzi okazały się także liczne rodzaje i odmiany ironii oraz autoironii(...). Z ironiczną wizją świata i sposobem mówienia wiąże się też dostrzeżona w Archeologii, a stosowana przez poetę po mistrzowsku, zásada literackiej implikatury, tj. Sugerowania określonych treści przez odpowiednią organizację sposobu wypowiedzi. [Makowski 1986: 298] Jednym z powodów, dlaczego poezja Norwida jest taka popularna wśród pieśniarzy, jest jego dźwiękowość. Poezji Norwida nie można oceniać w oderwaniu od jej strony dźwiękowej. Żywioł meliczny jest w niej zespolony nierozłącznie z tym, co tylko w naszych uproszczeniach krytycznych wyodrębniamy jako treść czy zawartość. Norwid sam wiele razy sam przypominał, że „lira“ (dźwiękowość) nie może być traktowana jako coś dodatkowego. Nawet rym prawdziwej poezji „we wnętrzu leży, nie w końcach wierszy“. (…) Skała „liry“ norwidowskiej jest bardzo rozległa. Od kołyszącej śpiewności pierwszej i drugiej Mojej piosnki aż po niesłychanną, trudną do opisania rytmikę Pierścienia wielkiej damy, A Dorio od Phrygium czy listu Do Bronisława Z. [Borowy, 1978, 124-125] 2 strofa Mojej piosnki: Do kraju tego, gdzie winą jest dużą Popsować gniazdo na gruszy bocianie, Bo wszystkim służą... Tęskno mi, Panie... Strofa z Pieścienia wieliej damy: Hrabina jest Aniołem... a jednak Podejrzewa w ludziach złe języki I, młodą będąc wdową, chce w domu Nie mieszkać nikogo mego wieku. - Zaś pokrewieństwo nasze to jej wzgląd Na oddalonego bardzo członka, To dobroć jej, ja - jestem jej niczym, Męża jej powinowatym... Wreszcie: W interesie własnym mam ją widzieć - I, cokolwiek sama byś pragnęła, Zrobię... Norwid unika tematów czysto patriotycznych. Zawartość jego poezji jest ogólnoludzka i ponadczasowa. W centrum filozoficznych rozważań znajduje się człowiek i rzeczywistość, 10