alan yayıncdık ALAN YAYINCILIK: 137 Bilim Dizisi: 27 SOCİALEVOLUTİON TOPLUMSAL EVRİM Gordon Childe İngilizce’den Çeviren » Cemal Balcı Yayma Hazırlayan Mustafa Küpüşoğlu Kapak Deseni: M. C. Escher Kapak Düzeni: Arslan Kahraman Birinci Baskı: Şubat 1994 Baskı: Renk Basımevi 518 54 56 ISBN 975-7414-18-2 A Çatalçeşme Sok. Torun Han No: 40 K. 3 ‘ Cağaloğlu-İST. . Tel: (O212)5112600*Fax:(0 212)528 00 69 i , ^ ’ ■ ■ Gördün Childe TOPLUMSAL EVRİM İngilizce’den çeviren: Cemal Balcı GORDON V. childe Profesör Gordon Childe 1892'de Avustralya’da, Sidney şehrinde doğdu. Sidney ve Oxford Üniversiteleri’ni bi­ tirdi. 1919-20 arasında New South Wales Başbaka­ nı 'nın özel sekreterliğini yaptı. 1927'de Edinburg Üniversitesi’nde Tarih-öncesi Arkeo­ loji profesörlüğüne atandı. Iskoçya ve Kuzey İrlanda’da en önemlisi Orkney Adasındaki Skara-Brae kazısı ol­ mak üzere birçok kazı yönetti. 1946-56 arasında Lond­ ra Üniversitesi’nde Tarih-öncesi arkeoloji profesörlüğü ve üniversitenin arkeoloji kürsüsünün yöneticiliğini yap­ tı. 300. kuruluş yıldönümünde Harvard üniversitesi’nce düzenlenen Sanat ve Bilimler Konferansı'na çağrılan dünyanın altmış seçkin bilim adamı arasında arkeoloji­ yi temsil etmek üzere G. Childe de bulunuyordu. Bu konferansta Onursal Edebiyat Doktorluğu ile, 1937'de Pennsylvania Üniversitesi tarafından da Onursal Bilim Doktorluğu ile ödüllendirildi. 1939 yazında Kaliforniya Üniversitesi’nde misafir profesördü. 1940'da Britanya Akademisi’ne seçildi. Sidney Üniversitesi de onu 1957'de Onursal Edebiyat Doktorluğu ile ödüllendirdi. Gordon Childe aynı yıl, yani 1957'de öldü. G. Childe kendini salt arkeolojik veri ve bulguların orta­ ya konulmasıyla sınırlamayıp, bu veri ve bulgulara ku­ ramsal bir anlayışla yaklaşmaya çalışmış, bu yakla­ şımlarında da Tarihsel-Maddeci öğreinin yöntemine yakın bir yöntem izlemiştir. Bu açıdan ortaya koyduğu düşünce ve bulgular toplumsal evrimin tarihsel- maddeci çözümlenişi yönünden oldukça yararlı sonuç­ lar sağlamıştır. G.Childe’ın diğer yapıtları arasında, “The Dawn of European Civilization” (Avrupa Uygarlığın Şafağı); “The Mest Ancient East” (En Eski Doğu); “The Pre- History of Scotland” (Iskoçya’nin Tarih öncesi ); ‘‘Pre Historic Communities in British Isles” (Britanya Ada- lari'nin Tarih Öncesi Toplulukları) “Man Makes Him­ self ” (Kendini Yaratan İnsan - Varlık Yayınları), ve “What Happened in History” (Tarihte Neler Oldu - Alan Yayıncılık) vardır. İÇİNDEKİLER Yazarın Önsözü...................................................................................................7 Mortimer Wheller’in Önsözü........................................................................9 I - Etnografya’da Evrim Kuramı......................................................11 n - Arkeolojide Toplumların Sınıflandırması................................21 III - Arkeoloji ve Antropoloji’de Kültür...........................................29 IV - Bazı Örnekler...................................................................................37 V - Arkeolojik Verilerin Sosyolojik Yorumu................................47 VI - Vahşilik Dönemi Kültür Dizilişleri:...........................................53 VII - Barbarlık Dönemi Kültür Dizilişleri; (1) Ilıman Avrupa...........................................................................61 VIII - Ilıman Avrupa’da Kültürel Aşamalar.........................................75 IX - Barbarlık Dönemi Kültür Dizilişleri: (2) Akdeniz Havzası......................................................................83 X - Barbarlık Dönemi Kültür Dizilişleri: (3) Nil Vadisi................................................................................... 95 XI - Barbarlık Dönemi Kültür Dizilişleri: (4) Mezopotamya.........................................................................101 XII - Sonuçlar..........................................................................................IO9 Ek.......................................................................................................119 YAZARIN ÖNSÖZÜ Doğrusu antropoloji konulu Josiah Mason Konforansları na ka­ tılmak üzere davet edilerek onurlandırıldığımda, bir tarih-öncesi arkeologu olarak biraz şaşırmıştım. Oysa bugürı artık arkeolog­ lar, toplumların geride bıraktıkları somut kalıntılarla uğraştıkla­ rını fark etmiş bulunuyorlar. Ve sözü edilen toplumlann, yazıyla hiç ilgileri bulunmasa da, sadece maddi donanımlarıyla ilgili de­ ğil, aynı zamanda, kuşkusuz eksik ve belirsiz olmakla birlikte, toplumsal kurumlan, boş inançları ve davranışlarıyla da ilgili so­ mut izler bıraktıktan anlaşılmıştır. Buna uygun olarak ben de, Herbert Spencer ve Lewis H. Morgan tarafından mevcut top­ lumlann karşılaştırmalı incelemesinden çıkarsanan toplumsal evrim kuramının, toplumlan kronolojik bir ardışıklık içinde su­ nan bilimin ışığında yararlı bir sınamadan geçirebileceğini dü­ şündüm. Elinizdeki kitapta yayınlanan konferanslarda, işte bu ön ve geçici incelemenin sonuçlan sunulmaktadır. Her ne kadar bu sonuçlar büyük ölçüde olumsuz ve tek yönlü evrim kuramları için kesinlikle elverişsiz görünüyorsa da, benim beklerrıediğim ve okuyucu için ilginç ve teşvik edici olabileceğini umduğum ki­ mi olumlu sonuçlar da ortaya çıktı. V. GORDON CHİLDE Ağustos, 1950 MORTIMER WHEELER’iN ÖNSÖZÜ Eski dostum Gordon Childe’m bu kitabın kanıtlarını ortaya koymasın­ dan bu yana 12 yıl geçti. Aradan geçenbu süre zarfmda pek çok şey oldu. Ama yine de onun temel tezleri şaşırtıcı şekilde geçerliliğini koruyordu ve muhtemelen toplumsal evrim konusundaki çalışmalar için bir sınır taşı olarak varlığını sürdürecek. Zaman ve düşünceler değiştikçe, yeni kanıt­ lar ortaya çıktıkça, kaçınılmaz olarak eğilim ve üslup değişiklikleri olaak- tır; ve zaten daha şimdiden Childe’ın politik ve toplumsal felsefesi kıs­ men eskimiş durumdadır. Ama kitabın şimdi yeniden yayınlanıyor olması sevindiricidir ve ben, yayıncının davetiyle kitabı yeniden okuyarak geçen zamanın getirdiği değişimlere göre düzeltmekten mutluluk duydum. Bu süreç içinde, yeniden yazmaktansa çıkarmayı tercih ettiğim bölümler ol­ du, ama metnin büyük bir bölümünün 1951 basımında nasılsa öyle kaldı­ ğını açıkça belirtebilirim. Benim yaptığım az sayıdaki değişiklik şunlardan ibarettir: Sayfa 33'de, Vahşilikten Barbarlığa geçiş sürecini tanımlarken Childe, ikinci aşamayı, onun terminolojisine uymamız halinde şimdi hepimizin yaptığı gibi, yiyecek üretiminin başlangıcıyla birleştirir. Ama bunun ar­ dından şöyle devam eder: “yine de Morgan’ın çömlekçilik ölçütünü kul­ lanmaya devam eden bir görüş savunulabilir...” 1951'den bu yana Kibns, Ürdün, Irak ve Pakistan’dan geniş ölçüde çömlekçilik öncesi ya da çöm­ lekçiliğin hiç olmadığı ama yine de yiyecek üretiminin var olduğu aşa­ malara ("Neolitik” ismini doğrulasın ya da doğrulamasın) ilişkin kanıtlar toplanmıştır ve hiç kuşkusuz Childe bugün yaşasaydı kap yapımının ica­ dını barbarlığın icadını barbarlığın vahşilik üzerinde yükselişinin bir be­ lirtisi olarak ele almayacaktı. Ben de, buna uygun olarak hem bu türden hükümleri, hem de “kaplar, bazı yiyecek toplayıcılan tarafından ve olası-