T.C. PAMUKKALE ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BĠYOLOJĠ ANA BĠLĠM DALI SARAYKÖY ĠLÇESĠ’NDE (DENĠZLĠ) BULUNAN TERMAL ALANLARIN CYANOBACTERIA (CYANOPHYTA) FLORASI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ÖZGÜR GÜL DENĠZLĠ, 2014 T.C. PAMUKKALE ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BĠYOLOJĠ ANA BĠLĠM DALI SARAYKÖY ĠLÇESĠ’NDE (DENĠZLĠ) BULUNAN TERMAL ALANLARIN CYANOBACTERIA (CYANOPHYTA) FLORASI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ÖZGÜR GÜL DENĠZLĠ, 2014 KABUL VE ONAY SAYFASI Bu tez çalıĢması “Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinasyon Birimi” tarafından 2012FBE047 nolu proje ile desteklenmiĢtir. Bu tezin tasarımı, hazırlanması, yürütülmesi, araĢtırmalarının yapılması ve bulgularının analizlerinde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini; bu çalıĢmanın doğrudan birincil ürünü olmayan bulguların, verilerin ve materyallerin bilimsel etiğe uygun olarak kaynak gösterildiğini ve alıntı yapılan çalıĢmalara atfedildiğine beyan ederim. Özgür GÜL ÖZET SARAYKÖY ĠLÇESĠ’NDE (DENĠZLĠ) BULUNAN TERMAL ALANLARIN CYANOBACTERIA (CYANOPHYTA) FLORASI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ÖZGÜR GÜL PAMUKKALE ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BĠYOLOJĠ ANA BĠLĠM DALI (TEZ DANIġMANI: PROF. DR. OLCAY DÜġEN) (Eġ DANIġMAN: DOÇ. DR. HÜSEYĠN ERDUĞAN) DENĠZLĠ, 2014 Ege Bölgesi’nin geniş dağılımlı olan aktif tektonizması, büyük ölçekte horst ve graben yapıları ile temsil edilmektedir. Bu tip oluşumlar ülkemizin büyük ve çeşitli ekolojik alanlara sahip olmasını sağlamaktadır. Böyle zengin çeşitlilikte ekolojik alanlara en önemli örnek termal alanlardır. Termal suların tarihçesi göz önüne alındığında insan sağlığı bakımından çok önemli oldukları ve asırlar boyunca sağlık ve güzellik amaçlı kullanıldıkları dikkati çekmektedir. Günümüzde de termal tedavinin bir sonucu olarak ülkemizde ve özellikle Denizli ilimizde termal turizm sektörü de hızla gelişme göstermektedir. Termal alanlardan birçok amaçla fayda sağlanmaktadır. Aynı amaçla ekstrem sıcaklıklarda yaşayan mikroorganizmalar da birçok araştırmacının ilgi odağı olmuşlardır. Çalışma materyalini, Ocak 2011-Ocak 2014 tarihleri arasından çalışma alanı olarak seçilen Sarayköy İlçesi’nde (Denizli) bulunan termal alanlardan (Umut, İnaltı ve Çavuşoğlu) toplanan Cyanobacteria taksonları oluşturmaktadır. Yapılan arazi ve laboratuvar çalışmaları sonucunda toplam 10 familyaya ait 21 cins ve 47 takson tespit edilmiştir. Bu taksonlardan 11 tanesi ülkemizde yapılan alg çalışmalarında tespit edilmiş olup, termal alanlarda yapılan çalışmalar için yeni kayıt niteliğindedir. Bununla beraber tespit edilen taksonlardan 21 tanesi ülkemizde ve termal alanlarda yapılan çalışmalar için daha önce tespit edilmemiş olup, Türkiye için yeni kayıt niteliğindedir. Ayrıca, türlerin detaylı görüntülerini alabilmek için Taramalı Elektron Mikroskobu (Scanning Electron Microscope-SEM) çekimleri tarafımızdan ilk kez bu çalışmada kullanılmıştır. ANAHTAR KELĠMELER: Cyanobacteria, Denizli, Flora, Sarayköy, SEM, Termal alan i ABSTRACT CYANOBACTERIA (CYANOPHYTA) FLORA OF THERMAL AREAS IN SARAYKÖY (DENĠZLĠ), TURKEY MSC THESIS ÖZGÜR GÜL PAMUKKALE UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE BIOLOGY (SUPERVISOR: PROF. DR. OLCAY DÜġEN) (CO-SUPERVISOR: ASSOC. PROF. DR. HÜSEYĠN ERDUĞAN DENĠZLĠ, 2014 Series of horst and graben features represent the wide spread tectonic activity of the Aegean region. As the result, many thermal springs are existed at this area. Thermal springs and hot water treatments have been used since early Roman times. When we have a look on the history of thermal waters, we can see the importance in human health, and there are various usage areas attracting attention such as developing beauty and health. Today, Thermal tourism sector is an important tourism industry in Turkey and especially these sectors has been developing rapidly in Denizli province. So, it is necessary to examine and put forward their biological structure in a scientific point of view. The aim of this study, is to determined the flora of Cyanobacteria from Sarayköy district in Denizli. Cyanobacteria species were collected between January 2011-January 2014 from three different thermal springs (Umut, İnaltı and Çavuşoğlu) in Sarayköy district (Denizli). As a result of field and laboratory studies, 21 genera and 47 taxa belonging to 10 families were identified. These algal taxa 11 of them were identified in fresh waters in our country, while these 11 taxa were first records for the thermal waters. However, 21 of them has not been determined in previously studies in Turkey. So, these taxa are evaluated as a new records for the algal flora of Turkey. In addition, the Scanning Electron Microscopy (SEM) were studied for the detailed imagings of Cyanobacteria species, for the first time in Turkey. KEYWORDS: Cyanobacteria, Denizli, Flora, Sarayköy, SEM, Thermal area ii ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET ................................................................................................................... i ABSTRACT ....................................................................................................... ii ĠÇĠNDEKĠLER ................................................................................................ iii ġEKĠL LĠSTESĠ ............................................................................................... iv TABLO LĠSTESĠ ............................................................................................ vii SEMBOL LĠSTESĠ ........................................................................................ viii KISALTMA LĠSTESĠ ..................................................................................... ix ÖNSÖZ ............................................................................................................... x 1. GĠRĠġ ............................................................................................................. 1 1.1 Termal Kaynaklar ................................................................................. 1 1.2 Termal Kaynakların Kullanımının Tarihsel Gelişimi .......................... 4 1.3 Termal Kaynakların Kullanım Alanları ............................................... 8 1.4 Termal Turizm ...................................................................................... 9 1.4.1 Dünya’da Termal Turizm .............................................................. 9 1.4.2 Türkiye’de Termal Turizm .......................................................... 12 1.4.3 Denizli’de Termal Turizm ........................................................... 13 1.4.3.1 Pamukkale Termal Turizm Merkezi ....................................... 15 1.4.3.2 Karahayıt Termal Turizm Merkezi ......................................... 16 1.4.3.3 Buldan-Tripolis Termal Turizm Merkezi ............................... 17 1.4.3.4 Sarayköy Termal Turizm Merkezi .......................................... 18 1.4.3.5 Akköy-Gölemezli Termal Turizm Merkezi ............................ 19 1.4.3.6 Çardak, Beylerli Termal Turizm Merkezi ............................... 20 1.5 Termal Algler ..................................................................................... 21 1.5.1 Genel Özellikleri .......................................................................... 21 1.6 Termal Algler İle İlgili Yapılmış Çalışmalar ..................................... 23 2. MATERYAL VE METOT ........................................................................ 28 2.1 Arazi Çalışmaları ................................................................................ 28 2.2 Laboratuvar Çalışmaları ..................................................................... 39 2.2.1 Işık Mikroskobu İle Yapılan Çalışmalar ...................................... 39 2.2.2 Elektron Mikroskobu İle Yapılan Çalışmalar .............................. 39 2.2.2.1 Hazırlık Aşaması ..................................................................... 40 2.2.2.2 Takip Aşaması ......................................................................... 40 2.2.2.3 Kaplama Aşaması.................................................................... 42 3. BULGULAR ............................................................................................... 43 4. TARTIġMA ................................................................................................ 78 5. SONUÇ ...................................................................................................... 106 6. KAYNAK LĠSTESĠ .................................................................................. 108 7. ÖZGEÇMĠġ .............................................................................................. 122 iii ġEKĠL LĠSTESĠ Sayfa ġekil 1.1: Türkiye jeotermal kaynaklar ve volkanik alanlar haritası .................. 2 ġekil 1.2: Denizli ilindeki jeotermal sahaların dağılımı ..................................... 3 ġekil 1.3: Yunan termal banyolarından bir görünüm ......................................... 5 ġekil 1.4: Roma hamamına ait bir görünüm ....................................................... 6 ġekil 1.5: Türk hamamını resmeden bir tablo .................................................... 7 ġekil 1.6: Yalova termal kaplıcasından bir görünüm ......................................... 8 ġekil 1.7: Das Leuze Kaplıca’ların şematik genel görünümü .......................... 11 ġekil 1.8: Denizli, Çürük su (Lycus) ovası ....................................................... 13 ġekil 1.9: Pamukkale traventerlerinden bir görünüm ....................................... 15 ġekil 1.10: Karahayıt termal kaynağından bir görünüm ................................... 16 ġekil 1.11: Yenicekent termal kaynağından bir görünüm ................................ 17 ġekil 1.12: Termal kaynaklarda peloid yapının bir görünümü ......................... 18 ġekil 1.13: Gölemezli termal kaynağından bir görünüm .................................. 19 ġekil 1.14: Beylerli jeotermal sahası ................................................................ 20 ġekil 2.1: Umut termal genel istasyonların konum görünümleri ...................... 30 ġekil 2.2: Umut termal 1. istasyon görünüm .................................................... 30 ġekil 2.3: Umut termal 2. istasyon görünüm .................................................... 31 ġekil 2.4: Umut termal 3. istasyon görünüm .................................................... 31 ġekil 2.5: Umut termal 4. istasyon görünüm .................................................... 32 ġekil 2.6: Umut termal 5. istasyon görünüm .................................................... 32 ġekil 2.7: Umut termal 6. istasyon görünüm .................................................... 33 ġekil 2.8: Umut termal 7. istasyon görünüm .................................................... 33 ġekil 2.9: İnaltı termal genel istasyonların konum görünümleri ...................... 34 ġekil 2.10: İnaltı termal 1. istasyon görünüm ................................................... 34 ġekil 2.11: İnaltı termal 2. istasyon görünüm ................................................... 35 ġekil 2.12: İnaltı termal 3. istasyon görünüm ................................................... 35 ġekil 2.13: İnaltı termal 4. istasyon görünüm ................................................... 36 ġekil 2.14: İnaltı termal 5. istasyon görünüm ................................................... 36 ġekil 2.15: İnaltı termal 6. istasyon görünüm ................................................... 37 ġekil 2.16: Çavuşoğlu termal genel istasyonların konum görünümleri ............ 37 ġekil 2.17: Çavuşoğlu termal 1. istasyon görünüm .......................................... 38 ġekil 2.18: Çavuşoğlu termal 2. istasyon görünüm .......................................... 38 ġekil 2.19: Alg örneklerinin osmium tetraoksit ile muamele işlemi ................ 41 ġekil 2.20: Alg örneklerinin altın-paladyum ile kaplama işlemi ...................... 42 ġekil 2.21: Çekim yapılan elektron mikroskobunun görüntüsü ....................... 42 ġekil 3.1: Borzia sp. .......................................................................................... 44 ġekil 3.2: Chroococcus membraninus (Meneghini) Nägeli ............................. 44 ġekil 3.3: Chroococcus membraninus (Meneghini) Nägeli ............................. 45 ġekil 3.4: Chroococcus minitus (Kützing) Nägeli ............................................ 45 ġekil 3.5: Chroococcus minitus (Kützing) Nägeli ............................................ 45 ġekil 3.6: Chroococcus minor (Kützing) Nägeli .............................................. 46 ġekil 3.7: Chroococcus minor (Kützing) Nägeli .............................................. 46 ġekil 3.8: Chroococcus turgidus (Kützing) Nägeli .......................................... 47 ġekil 3.9: Chroococcus turgidus (Kützing) Nägeli .......................................... 47 iv ġekil 3.10: Dactylococcopsis raphidioides Hansgirg ....................................... 47 ġekil 3.11: Dactylococcopsis raphidioides Hansgirg ....................................... 48 ġekil 3.12: Marssoniella elegans Lemmermann .............................................. 48 ġekil 3.13: Aphanothece stagnina (Sprengel) A.Braun .................................... 49 ġekil 3.14: Aphanothece stagnina (Sprengel) A.Braun .................................... 49 ġekil 3.15: Cyanobacterium cedrorum (Sauvageau) Komárek, Kopecky & Cepák ......................................................... 50 ġekil 3.16: Cyanobacterium cedrorum (Sauvageau) Komárek, Kopecky & Cepák ......................................................... 50 ġekil 3.17: Cyanothece majus (Schröter) Komárek ......................................... 51 ġekil 3.18: Spirulina laxa G.M.Smith .............................................................. 51 ġekil 3.19: Spirulina laxissima G.S.West ......................................................... 52 ġekil 3.20: Spirulina legitima Schiller ............................................................. 52 ġekil 3.21: Spirulina legitima Schiller ............................................................. 53 ġekil 3.22: Spirulina minima A.Wurtz ............................................................. 53 ġekil 3.23: Spirulina minima A.Wurtz ............................................................. 54 ġekil 3.24: Spirulina nodosa Schiller ............................................................... 54 ġekil 3.25: Spirulina princeps West & G.S.West ............................................. 55 ġekil 3.26: Spirulina princeps West & G.S.West ............................................. 55 ġekil 3.27: Spirulina sp. 1 ................................................................................ 56 ġekil 3.28: Spirulina sp. 2 ................................................................................ 56 ġekil 3.29: Spirulina subtilissima Kützing ex Gomont .................................... 57 ġekil 3.30: Spirulina subtilissima Kützing ex Gomont .................................... 57 ġekil 3.31: Chroococcidiopsis cubana Komárek & Hindák ............................ 58 ġekil 3.32: Chroococcidiopsis cubana Komárek & Hindák ............................ 58 ġekil 3.33: Chroococcidiopsis thermalis Geitler .............................................. 59 ġekil 3.34: Oscillatoria miniata Hauck ex Gomont ......................................... 59 ġekil 3.35: Phormidium articulatum (N.L.Gardner) Anagnostidis & Komárek ............................................................... 60 ġekil 3.36: Phormidium autumnale Gomont .................................................... 60 ġekil 3.37: Phormidium cortianum (Meneghini ex Gomont) Anagnostidis & Komárek ............................................................... 61 ġekil 3.38: Phormidium okenii (C.Agardh ex Gomont) Anagnostidis & Komárek ............................................................... 62 ġekil 3.39: Phormidium sp. .............................................................................. 62 ġekil 3.40: Phormidium terebriforme (C.Agardh ex Gomont) Anagnostidis & Komárek ............................................................... 63 ġekil 3.41: Phormidium terebriforme (C.Agardh ex Gomont) Anagnostidis & Komárek ............................................................... 63 ġekil 3.42: Planktothrix agardhii (Gomont) Anagnostidis & Komárek .......... 64 ġekil 3.43: Leibleinia epiphytica (Hieronymus) Compère ............................... 64 ġekil 3.44: Leibleinia epiphytica (Hieronymus) Compère ............................... 65 ġekil 3.45: Jaaginema minimum (Gicklhorn) Anagnostidis & Komárek ........ 65 ġekil 3.46: Jaaginema subtilissimum (Kützing ex Forti) Anagnostidis & Komárek ............................................................... 66 ġekil 3.47: Leptolyngbya sp. ............................................................................. 66 ġekil 3.48: Leptolyngbya sp. ............................................................................. 67 ġekil 3.49: Limnothrix meffertiae Anagnostidis ............................................... 67 ġekil 3.50: Limnothrix redekei (Goor) Meffert ................................................ 68 ġekil 3.51: Limnothrix redekei (Goor) Meffert ................................................ 68 v