Güvenlik  Bilimleri  Dergisi,  Kasım  2014,  3(2),  25-­39     TERÖRİZMİ  ANLAMAK   Ercan  ÇİTLİOĞLU  -­  Fatih  DEDEMEN   ∗ ∗∗ ÖZ   Terörizmin  tarihçesi  ve  geleceği  üzerine  düşüncelerini  açıklayan  uzmanlar  ve  bilim  insanları  tarafından   yapılan   pek   çok   farklı   tanım   bulunmaktadır.   Söz   konusu   farklı   tanımlamalara   karşın   terörizmin   her   noktasında  (kurban,  eylemci  ve  mücadele  eden)  yer  alan  unsurun  “insan”  olduğu  dikkate  alındığında   terörizmin  anlaşılmasının  insanın  anlaşılması  ile  doğrudan  ilgili  olduğu  yadsınamaz  bir  gerçeklik  olarak   karşımıza  çıkmaktadır.  Terörün  hangi  türü  olursa  olsun,  (dini,  etnik  milliyetçi  veya  ideolojik)  tümünün   temelinde  haksızlığa  uğramışlık  ve  yarattığı  mağduriyet  duygusu  bulunmaktadır.  Söz  konusu  mağduriyet   duygusu  kimi  insanlarca  içselleştirilerek  pasif  ve  itaatkâr  bir  konuma  gelmelerine  neden  olmakta;;  kimi   insanlar  ise  çaresizlik  ve  umutsuzluklarını,  parçası  oldukları  sisteme  karşı  öfke  ve  şiddete  evirebilmektedir.   Bu  nedenle,  sonuç  odaklı  değil  neden  odaklı  mücadele  uygulama  ve  politikaları  ile  terörizmin  bütünü  ile   sonlandırılması  mümkün  olmasa  da  marjinalize  edilmesinin  mümkün  olduğu  düşünülmektedir.  Anılan  temel   sebebi  ortadan  kaldırmak  için  yönetenler  ve  yönetilenler  arasındaki  ilişkilerin  haksızlıklara  izin  vermeyecek   demokratik  bir  kültür  içinde  şeffaflıkla  yürütülmesi;;  hak  arama  yollarının  sürekli  açık  tutulması;;  düşünce  ve   ifade  özgürlüğünün  mutlak  suretle  sağlanması  gerekmektedir.     Anahtar  Kelimeler:  Terörizm,  Şiddet,  İnsan  Doğası,  Mağduriyet  Duygusu.   UNDERSTANDING  TERRORISM   ABSTRACT   Experts  and  scientists  have  many  different  definitions  regarding  the  history  of  terrorism  and  the  opinions   of  what  is  to  come.    A  reality  confronts  us  in  the  portrayal  of  differing  characterizations  of  terrorism.  In  each   phase  of  terrorism  (victim,  activist  and  the  contender),  there  is  the  undeniable  reality  of  a  “human”  element   considering  that  understanding  terrorism  is  directly  related  with  understanding  humans.    Whatever  the  type   of  terrorism  is  (religious,  ethnic  nationalist,  or  ideological),  in  the  foundation  of  each,  there  is  a  struggle   against  a  perceived  injustice  and  a  feeling  of  victimhood.    The  feeling  of  injustice  can  be  changed  by  people   as  some  internalize  the  feeling  of  victimization  in  a  passive  and  submissive  way,  others  can  convert  the   feeling  into  despair  and  hopelessness,  while  others  transform  the  feeling  into  rage  and  violence  against  the   system.    For  this  reason,  it  is  believed  that  even  though  it  is  not  possible  to  completely  end  terrorism,  it   would  be  possible  to  curb  terrorism  and  its  politics  with  a  cause-­oriented  approach,  rather  than  a  result-­ oriented  approach.    In  order  to  eliminate  the  root  cause,  it  is  absolutely  necessary  to  keep  transparency  in  a   democratic  culture  that  does  not  allow  injustice  in  relationships  between  the  rulers  and  the  ruled,  to  keep   routes  of  seeking  justice  open,  and  to  have  freedom  of  thought  and  expression.       Keywords:  Terrorism,  Violence,  Human  Nature,  Feeling  of  Injustice                                                                                                                             ∗  Yakın  Doğu  Üniversitesi  Enstitüsü  Danışmanı.   ∗∗  J.Bnb.,  Kara  Harp  Okulu  Savunma  Bilimleri  Enstitüsü  Doktora  Öğrencisi,  [email protected]     Makale  Geliş  Tarihi:    25.11.2013                                                    Makale  Kabul  Tarihi:  26.05.2014 Ercan  ÇİTLİOĞLU  –  Fatih  DEDEMEN       GİRİŞ   Terörizmi   anlamak   sözcükleri,   terörizme   hak   vermek   ya   da   aklamak   biçiminde  bir  algıya  eşlik  edebileceği  için  yadırgatıcı  bir  yaklaşım  ya  da  tanım   olarak   adlandırılabilir.   Ancak   karşısında   durulan   bir   olayın   sebep-­sonuç   ilişkileri,  köken  alanı,  unsurları,  yöntemleri,  gerekçeleri  bütünlüklü  olarak  analiz   edilmeden   anlaşılması,   çözümlenmesi   ve   mücadele   yöntemlerinin   geliştirilmesi  mümkün  değildir.   Terörizmin  tarihçesi  ve  geleceği  üzerine  düşüncelerini  açıklayan  uzmanlar   ve   bilim   insanlarının   tanım   konusundaki   farklılıklarına   karşın   -­ki   terörizmin   150’yi  aşkın  ayrı  tanımından  söz  edilebilir-­  üzerinde  oydaşma  içinde  oldukları   temel  bir  tespit  vardır.  “Terörizm  insanlık  tarihi  kadar  eskidir  ve  insanlık  var   olduğu  sürece  devam  edecektir.”  Dolayısıyla  çalışmanın  temel  varsayımı  bu   tespitten  hareketle  insan  yaşadığı  sürece  terör  olgusunun  da  yaşayacağıdır.   Terörizmi  milattan  öncesine  götürerek  bugünkü  Filistin  topraklarında  faaliyet   göstermiş  bulunan  Yahudi  kökenli  Scari  örgütü  ile  özdeşleştirenler  (Kendall  ve   Stephen,  2003:XIX)  olduğu  gibi  Hasan  Sabbah’ın  Haşhaşin’lerini  ilk  örgütlü   terör   hareketlerine   örnekleyen   uzmanlar   da   bulunmaktadır.   Bugün   aynı   coğrafyanın  yaygın  terör  eylemlerine  ve  terör  örgütlerine  ev  sahipliği  yapıyor   oluşu   tarihin   garip   bir   tecellisi   midir   bilinmez   ama   terörizmi   anarşizmle   özdeşleştirerek  günümüz  eylemlerine  referans  olarak  18’nci  yüzyılda  Çarlık   Rusyasında   ortaya   çıkan   Narodnoya   Volya’yı   verenler   de   vardır   (Lewis,1967;;18-­19;;  Wheeler,  1991:  6-­33).   Çalışmanın  başında  şu  hususun  belirtilmesi  faydalı  olacaktır;;  Literatürde   terörizm  birçok  çeşidi  ihtiva  etmektedir  (Devrimci  Terörizm,  Devlet  Terörizmi,   Devlet  Destekli  Terörizm  gibi).  Ayrıca  terörizmin  sebepleri  konusunda  temelde   iki   anlayış   söz   konusudur.   İlki   terörizmin   mağduriyetlerin   sonucunda   oluştuğudur,  ikincisi  ise  terörizmi  bilinçli  tercihlerin  sonucu  olarak  görmektedir.   Çalışma  temel  olarak  ilk  anlayış  yani  mağduriyetlerin  insanı  şiddet  ve  teröre   sevk   ettiği   hipotezi   çerçevesinde   şekillendirilecektir.   Ancak   şunu   da   belirtmekte   fayda   vardır   ki,   devlet   terörizmi   ve   devlet   destekli   terörizmin   kökeninde  de  insan  unsuru  vardır  ve  yaşanmış  olan  tarihi,  sosyal,  kültürel,   etnik,   siyasi   olayların   sonucu   terör   uygulayan   veya   uygulanmasına   sebep   olan,  ana  aktörleri  yönlendiren  de  bu  mağduriyet  duygusunun  bizatihi  kendisi   olmuştur.    (Örneğin  İsrail’in  uyguladığı  devlet  terörizminin  temelinde  de  Yahudi   toplumunun  mağduriyet  duygusunun  olduğu  değerlendirilebilir.)       26 Terörizmi  Anlamak   Şiddet   duygusu   ile   insan   ilişkisini   inceleyen   bazı   psikolog,   psikiyatr   ve   toplum  bilimciler  ise  dışsal  dürtüler  karşısında  dışa  vurulan  denetimsiz  şiddetin   insan  doğasının  ayrılmaz  bir  parçası  olduğu  referansından  hareket  ederek   terörü   insanlık   tarihi   ile   özdeşleştirmektedirler   (Victorof,   2005:   3-­42;;   Miller,   2006).   Savaşlar   ve   çatışmalarda   güç   kullanımının   çerçevesini   belirleyen   uluslararası  hukuk  kuralları  ve  konvansiyonların  varlığına  karşın1  yaşanan  ve   yaşanmasına  devam  edilen  orantısız  ve  aşırı  şiddet  düşünüldüğü,  toplumsal   alt-­üst  oluşlarda  şiddet  duygusunun  yüzeye  yansımasındaki  denetimsiz  aşırılık   dikkate  alındığında  insan-­şiddet  bileşkesinin  varlığı  yadsınmaz  bir  gerçeklik   olarak  ortaya  çıkmaktadır.   Nitekim  terör  eylemlerinde  seçilmiş  hedeflerden  çok  kurbanların  çoğunlukla   soyut   oluşu   ve   tesadüfî   bir   örneklemi   çağrıştırması   şiddetin   amaç   için   kullanılmasını   içselleştiren   ve   benimseyen   bir   yaradılıştan   kaynaklanan   düşünce  yapısını  ortaya  koymaktadır.  Bu  nedenle  terörizmi  anlayabilmenin  ön   ve  vazgeçilmez  koşulu  insanı  anlayabilmekten  geçmektedir.  Çünkü  terörizmin   hemen  her  aşamasında  ve  hedefinde  insan  vardır.  Terör  örgütlerini  kuranlar,   eylemleri  planlayan  ve  gerçekleştirenler  nasıl  insanlar  ise  eylemlerle  baskı   altına   alınmak,   korkutulmak,   sindirilerek   teslim   olmaya,   dayatmaları   kabul   etmeye   zorlananlar,   eylemlerin   kurbanları   da   insanlardır.   Eylemcileri   ve   kurbanları  insan  olan  bu  zincirin  bir  başka  halkasında  yer  alarak  terörizme   karşı   mücadele   eden   güvenlik   güçleri   mensupları,   terörizmle   mücadele   konsept  ve  doktrinlerini  geliştirenler,  yasal  düzenlemeleri  yapanlar,  uluslar-­ arası  işbirliği  olanaklarını  araştıran  ve  uygulayanlar  da  yine  insanlardır.   Özetle  terörizmi  bir  üretim  bandına  benzetmek  gerekirse,  bu  bandın  her   noktası  ve  aşamasında  yer  alanlar  bir  başka  ifade  ile  terörizmin  nihai  ürünü   olan  teröristler  de,  kurbanları  da,  mücadele  edenler  de  insandırlar.  Dolayısıyla   bireyi  bir  araç  değil  amaç  olarak  kabul  eden,  dışarıdan  zorla  müdahalenin   olmadığı  önkoşulsuz  özgürlük  anlayışına  sahip,  yasaların  kişi  veya  zümreye   göre  değil  herkese  eşit  olarak  tatbik  edildiği  bir  “liberal  demokrat”  anlayışın   tam  olarak  işlerlik  kazanarak  uygulandığı  düzen  terörizmle  mücadelenin  en   temel  yapı  taşı  olacaktır.     2.  Terör  Örgütlerinin  Çıkış  Noktaları   Bu   noktada   terörizmin   insanlık   tarihi   kadar   eski,   insanlığın   var   olduğu   sürece  devam  edeceğini  ileri  süren  uzmanların  görüşlerindeki  haklılık  ortaya   çıkarken,  terörizmi  anlayabilmenin  insanı  anlamaktan  geçtiği  argümanı  haklılık   kazanmaktadır.     27 Ercan  ÇİTLİOĞLU  –  Fatih  DEDEMEN   Terör   örgütleri   kategorize   edilirken   bilindiği   üzere   değişik   çıkış   noktalarından  hareket  edilmektedir.  Bazı  tanımlamalarda  örgütlerin  devletlerle   olan  ilişkileri  esas  alınmakta  ve  “devlet  destekli  terör  örgütleri,  devlet  güdümlü   terör   örgütleri,   devletlerle   ilişkisi   olmayan   terör   örgütleri”   gibi   sınıflamalar   yapılmaktadır  (Cohan,  2002  :79;;    Byman,  2005:118).  Bir  başka  tanımlamada   örgütler;;  “ideolojik  terör  örgütleri,  etnik  milliyetçi  terör  örgütleri  ve  dini  referans   alan  terör  örgütleri”  tarzında  sınıflanmaktadır.  İdeolojik  terör  örgütleri  kendi   içlerinde  ayrıca  alt  bölümlere  ayrılmakta  ve  Troçkist,  Marksist-­Leninist,  Maoist,   vb.   benzeri   ideolojilerle   eşleştirilerek   tanımlanmaktadır.   Etnik   milliyetçiliğe   dayalı  terör  örgütleri  de  hakları  için  mücadele  edilen  etnik  grubun  ya  da  bu   grupların   yaşadıkları   coğrafyaların   adı   ile   özdeşleştirilmektedir.   Tamil   Kaplanları,   Korsikalı   Ayrılıkçılar,   İrlanda   Kurtuluş   Ordusu,   ETA,   Filistin   Kurtuluş   Örgütü,   Çeçen   Ayrılıkçılar   bu   tür   terör   örgütlerine   verilebilecek   örneklerdir.   Dini,   mezhepleri   ve   inanç   sistemlerini   referans   alan   terör   örgütlerine   gelindiğinde  ise  bu  konuda  öncelikle  eksik  bilgilendirmeler  ve  algılamalardan   kaynaklandığı   düşünülen   yanlış   bir   tanımlamanın   eşlik   ettiği   yargılara   değinilmesi  gerekmektedir.  Söz  konusu  tanımlama  “İslami  Terör”dür.  İslam   dinini  referans  alarak  terör  eylemlerini  gerçekleştiren  grupların  kendi  adları  ile   anılırken   başlarına   bir   dini   ve   tüm   mensuplarını   içine   alan   “İslami”   ya   da   ‘Radikal   İslami’   sözcüklerinin   eklenmesi   ilerideki   bölümlerde   değinilecek   ‘ötekileştirme’  kavramına  hizmet  etmekte,  yaygın  bir  mağduriyet  ve  haksızlığa   uğramışlık  algısı  yaratarak  söz  konusu  terör  örgütleri  çevresinde  bir  sempati   ağının  oluşması  ve  yayılmasına  neden  olabilmektedir.   Son  dönemlerde  terör  olayları  ve  eylemlerinin  yoğunlaştığı  coğrafyaların   halkı  ağırlıkla  Müslüman  olan  ülkelerden  oluşması  ve  bu  ülkelerde  faaliyet   gösteren   terör   örgütlerinin   dini   referans   alan   söylem   ve   eylemlerinin   sözü   edilen  genellemeye  neden  olduğu  bir  gerçekliktir.  Ancak  bir  dinin  inananlarının   tümünü   kapsayan   ve   mensup   oldukları   dinin   terörizme   yatkın   ve   aklayıcı   olduğunu   çağrıştıran   ‘İslami   terör’   tanımlamasının   temelindeki   suçlayıcı   genellemenin   yanlışlığına   karşın   yine   de   yaygın   ve   yerleşik   olarak   kullanılmasının   negatif   bir   ayırımcılığı   simgelediği   ve   ifade   ettiği   unutulmamalıdır.   Aslında  insan,  şiddet  duygusuna  doğuştan  sahiptir.  Fakat  avcı  toplumdan   tarım  toplumuna  geçiş  süreci  ile  birlikte  bu  duyguyu  baskı  ve  denetim  altına   almayı   öğrenmeye   başlamıştır.   Böyle   olmakla   birlikte   şiddet   duygusunun,   sahip  olunan  dini  inançlarla  doğrudan  bir  ilgisi  bulunmamaktadır.       28 Terörizmi  Anlamak   Hatta  her  semavi  din,  kutsal  kitaplarında  (Kuran,  İncil,  Tevrat)  insanlarına   öldürmeyi  yasaklamıştır.2  Dolayısıyla  ahlaki  değerleri  önceleyen  ve  toplumsal   yaşamın   kurallarını   belirli   ritüellere   başvurarak   belirleyen   dinlerin   -­hangisi   olursa  olsun-­  terörle  birlikte  anılması,  aslında  insanlığı  biçimleyerek  var  eden   normatif   değerlerin   yıpranmasına   neden   olmaktadır.   Bu   yıpranmanın   ise   mücadele   edilen   terörizme   daha   geniş   bir   alan   açarak   yayılması   ve   tırmanmasına  eşlik  ettiği  ise  dikkatlerden  uzak  tutulmamalıdır.    Eski   Yugoslavya’nın   dağılma   sürecinde   Bosna’lı   Müslümanlara   karşı   Sırplarca  uygulanan  toplu  katliamlar  ve  etnik  temizliğin  Hristiyanlıkla  ya  da   İsrail   ordusunun   Filistinlilere   karşı   uyguladığı   aşırı   ve   orantısız   güç   kullanımının   Musevilikle   özdeşleştirilerek   bu   dinlerin   adları   ile   anılması   ve   adlandırılması  ne  kadar  yanlışsa  örneğin  Hizbullah’ın  veya  Hamas’ın  İsrail’de   sivil  hedeflere  yönelik  saldırılarının  kabul  edilemez  oluşuna  karşın  İslam  dinine   referans  verilerek  adlandırılması  da  aynı  ölçülerde  yanlış  olmalıdır.  Hangisi   olursa  olsun  bir  dinin  terör  örgüt  ve  eylemlerine  referans  olarak  verilmesi,  terör   eylemlerinin  ve  örgütlerinin  başına  radikal  sözcüğü  eklense  bile  bir  dinin  adı  ile   birlikte   anılması   aslında   tüm   insanlığa   karşı   gerçekleştirilmiş   sayılması   gereken  terör  eylemlerinin  insanların  dini  inançlarına  göre  kategorize  edildiği   gibi  ayrımcı  bir  sonuca  eşlik  etmektedir.   Terör  örgütleri  ile  ilgili  başkaca  kategorizasyonların  da  varlığı  bilinmekle   birlikte   hangi   şekilde   ve   hangi   köken   alana   dayalı   olarak   tanımlanırsa   tanımlansın  ve  hangi  amaca  yönelirse  yönelsin  tüm  terör  örgütlerinin  kuruluş   ve  eylem  gerekçelerinde  ortak  tek  bir  yön  vardır.  Haksızlığa  uğramış  olmak.   Örneğin   etnik   milliyetçiliğe   dayalı   terör   örgütleri   eylemlerini,   haksızlığa   uğradığına   inandıkları   veya   öyle   algıladıkları   bir   etnik   grup   adına   gerçekleştirdiklerini  ileri  sürmektedirler.  Burada  vurgulanması  gereken  bir  etnik   grubun   mensuplarının   mevcut   içsel   ve   dışsal   ayrılıkçı   müdahalelerin   de   etkisiyle  negatif  bir  ayrımcılığa  tabi  tutulduklarına  ve  oluşan  bu  durumun  yasal   zeminde  giderilmesinin  mümkün  olmadığına  kendilerini  inandırmış  olmalarıdır.   Bundan  dolayı  eylemlerini,  haksızlığa  uğradıkları  yönünde  bir  tema  üzerine   kurgulamaktadırlar.    İdeolojik   temelde   ortaya   çıkan   terör   örgütlerinin   de   gerekçelerine   bakıldığında   daha   farklı   bir   durumla   karşılaşılmamaktadır.   Hangi   ideolojiye   mensup  olunursa  olunsun  bu  tür  örgütlerin  mensupları  da  genellikle  sistemde   yeterli   temsil   olanağı   elde   edemedikleri,   fırsat   eşitliğinden   yararlandırılma-­ dıkları,  emeklerinin  sömürüldüğü  ve  karşılığının  verilmediği  algısına  sahiptirler.   Bu  algı  ile  oluşan  mağduriyet  duygusu  özgürlüklerini  gereğince  ve  yeterince     29 Ercan  ÇİTLİOĞLU  –  Fatih  DEDEMEN   yaşayamadıkları,  sınıfsal  farklılıkların  imtiyazlı  gruplar  yarattığı  genellemesi  ile   ifade   edilmesi   mümkün   gerekçelerin   varlığında   kendilerini   ezen,   sömüren,   bireyselliklerini   sınırlayan   sisteme   karşı   şiddet   kullanarak   mücadeleyi   benimsemelerine  yol  açmaktadır.  Burada  da  anılan  grupları  eylemselliğe  iten   temel   etmen   hangi   motife   ve   gerekçeye   dayalı   olursa   olsun   haksızlığa   uğramışlıktan  kaynaklanan  mağduriyet  algılarıdır.   Dini   referans   alan   terör   örgütlerinin   gerekçeleri   irdelendiğinde   yine   aynı   motiflerle  karşılaşılmaktadır.  Ancak  burada  hem  dinler  tekil  olarak  hem  de  aynı   din   içinde   yer   alan   mezhepler   arası   çatışmalar   ayrı   olarak   incelenmelidir.   Hangisi   olursa   olsun   semavi   dinlerin   terörizmle   özdeşleştirilmelerinin   yanlışlığına   ve   bunun   ayrımcılığa   neden   olarak   terör   eylemleri   çevresinde   oluşan   sempati   ağının   genişlemesine   neden   olduğuna   değinilmişti.   Ancak   İslam   dininin   terörizmle   birlikte   anılır   oluşu   ve   İslami   terör   tanımlamasının   kökeninde  özellikle  Kuzey  Afrika,  Ortadoğu  ve  Orta  Asya’da  kurularak  faaliyet   gösteren   kimi   terör   örgütlerinin   adlarının   başına   İslam   ya   da   İslam   dinini   çağrıştıran   sözcükler   eklemelerinin   ciddi   bir   payının   bulunduğu   da   kabul   edilmelidir.        İslam   dininin   hoşgörülü   olmayı   ve   bağışlamayı   emreden   kuralları   ile   bağdaşmayan  olumsuz  katkının  seçilmiş  birçok  örnekleri  sayılabilir.  Irak  ve   Suriye’de  etkinlik  gösteren,  2004  yılında  El  Kaide’ye  bağlılığını  ilan  eden  ve   Şubat  2014’te  El  Kaide  ile  bütün  bağlarını  kesen  IŞİD  (Irak  Şam  İslam  Devleti)   örgütü  veya  Mısır  çıkışlı  ve  Suriye,  Ürdün  gibi  ülkelerde  geniş  bir  tabana  sahip   olan   İhvan-­ı   Müslümin   (Müslüman   Kardeşler)   örgütü   İslam   dininin   dilini   kullanarak   birçok   eylem   gerçekleştirmektedir.   Ayrıca   Lübnan’da   yasal   bir   siyasi  parti  olmakla  birlikte  kimi  ülkelerce  terör  örgütü  olarak  kabul  edilen  İran   çıkışlı  ve  Allah’ın  askerleri  anlamındaki  Hizbullah’ın  adı  da  şiddet  eylemleri  ile   birlikte   anılmaktadır.   Faaliyetleri   sonlanmış   olmakla   birlikte   bir   dönem   Türkiye’de  eylemsellik  içinde  bulunan  İBDA-­C  (İslami  Büyük  Doğu  Akıncılar-­ Cephesi),  İran’ın  Afganistan  sınırına  bitişik  bölgelerinde  faaliyetini  sürdüren   Ceyşullah   ve   küresel   anlamda   faaliyet   yürüten   El   Kaide   gibi   örgütler   bu   konuda  sıralanabilecek  önemli  örneklerdir.  Bu  tip  örgütler  mücadelesini  sürekli   kılabilmek  ve  taban  edinebilmek  için  eylemlerini  din  maskesi  ile  perdeleyerek   aslında  İslam  dinine  en  büyük  kötülüğü  yapmaktadırlar.   Bazı  terör  örgütlerinin  kendilerini  mensup  oldukları  dinle  özdeşleştirerek   eylemselliklerini  sürdürmeleri,  söz  konusu  örgütlerin  kınanması,  karşı  çıkılması   ve   mücadele   edilmesini   gerektirirken   bu   örgütlerin   adları   ve   eylemleri   üzerinden  bir  dinin  ve  tüm  mensuplarının  suçlanmasına  vardırılan  genelleme   hiç   kuşkusuz   etik   değerler   ve   mantıkla   bağdaşmamaktadır.   İslam   dininde   Cihad  kavramının  yer  alması  ve  bazı  terör  örgütlerinin  kendilerini  Cihadist     30 Terörizmi  Anlamak   olarak   tanımlamalarının   da   bu   algının   ortaya   çıkmasına   yardımcı   olduğu   bilinmekle  birlikte  sözü  edilen  terör  örgütlerinin  temel  motif  ve  amaçlarının  salt   dinler   arasında   bir   mücadeleye   odaklandığının   ileri   sürülmesi   gerçeklerle   örtüşmemektedir.   Uzak  geçmişte  Hıristiyanlık,  Musevilik  ve  İslam  arasında  mensup  olunan   dinlerin   yayılması   ve   kabul   ettirilmesine   ya   da   engellenmesine   yönelik   yaşanan  savaşların  örneğin  Haçlı  Seferlerinin  zihinsel  tortuları  dar  ve  fanatik   çevrelerde  sürüyor  olabilir.  Ayrıca  İsa’nın  çarmıha  gerilmesi  ile  sonuçlanan   hadiseler   nedeniyle   Museviler,   Hıristiyan   âleminin   vicdanlarında   tümüyle   bağışlanmamış   da   olabilir.   Ancak   günümüz   değerler   sistemi   ve   özgür   düşünmenin   başatlığında   dinlerin   yayılması   için   şiddete   ve   savaşa   başvurulması   hiç   kimsenin   başvuramayacağı   ve   kabul   edilmesi   mümkün   olmayan  bir  gerçekliğe  dönüşmüş  bulunmaktadır.   Kendilerine   İslam   dinini   referans   alan   kimi   terör   örgütlerinin   temel   amaçlarını  salt  Hıristiyanlık  ya  da  Museviliğe  karşı  bir  savaş  olarak  nitelemek,   yürütülen   mücadeleyi   yanlış   alanlara   çekerek   başarı   şansını   azaltacak   ve   hatta   marjinal   kimlikli   bu   örgütleri   maksimize   ederek   güçlenmesine   neden   olacaktır.  Dini  referans  alsalar  hatta  bu  referansı  kendilerine  verdikleri  adlarda   kullanmayı  sürdürseler  bile  söz  konusu  örgütlerin  sübjektif  kriterlere  dayalı   olsa  da  kendilerince  bir  haksızlık  olarak  algıladıkları  emperyal  uygulamalar,   dayatmalar  ve  sömürüye  karşı  bir  direniş  başlattıkları  ve  bu  direnişi  illegal   zeminlere   taşıyarak   terör   hareketlerine   giriştikleri   gerçekliği   sebep-­sonuç   ilişkileri   bağlamında   irdelendiği   ve   ayrıştırıcı   söylemlerden   kaçınıldığında   terörizmle   küresel   düzlemdeki   mücadelenin   başarı   şansı   doğaldır   ki   yükselecektir.  Bu  nedenle  geçmişte  dinler  arası  savaşlar  olarak  adlandırılması   olası   yaşananları,   bazı   terör   eylemleri   ve   terör   örgütü   mensuplarının   dini   aidiyetleri   nedeniyle   günümüze   taşıyarak   retrospektif   bir   bakış   açısı   ile   değerlendirmek  herhalde  bilimsellik  ve  çağdaşlığa  aykırı  olmalıdır.     Bir  dinin  mezhepleri  arasındaki  mücadele  ve  şiddet  olaylarına  gelindiğinde   örneğin  Katoliklerle  Protestanlar,  Protestanlarla  Ortodokslar,  İslam  dininde  ise   Sünnilerle  Şiiler  arasında  zaman  zaman  çatışmaya  varan  rekabet  ve  başatlık   iddialarının   temelinde   yine   haksızlığa   uğramışlık   olgusunun   yattığı   görülür.   Hıristiyanlıkta   kiliselerin   ayrılmasının   yarattığı   rekabet   ve   etkin   olma   mücadelesinin   tarihte   ve   günümüzde   kaynaklık   ettiği   çatışmaların   köken   alanında   mağduriyet   algısı   bulunduğu   gibi   İslamiyet’te   Sünni   ve   Şiiler   arasındaki   anlaşmazlığın   temel   nedeni   de   dini   liderliğin   belirlenmesindeki   anlaşmazlıklar  ve  bölünmüşlüğün  yarattığı  haksızlığa  uğramışlık  duygusudur   (Rogerson,  2008).         31 Ercan  ÇİTLİOĞLU  –  Fatih  DEDEMEN   Bu   noktada   terörizmi   anlayabilmek   için   insan   faktörü   ve   bağlı   olarak   haksızlığa  uğramışlık  ve  mağduriyet  algısının  açıklamasına  geçilmeden  önce   ‘Radikal   ve   Ilımlı   İslam’   deyimleri   üzerinde   de   durulması   gerekmektedir.   Öncelikle   semavi   ya   da   değil   bütün   dinler,   inananlarının   sorgulamaksızın   mutlak  itaatini  öngören  yapıları  nedeniyle  esasen  radikal  birer  inanç  sistemi   olarak   kabul   edilebilir.   Bir   dinin   inananları,   mensupları   olduğu   gibi   o   dine   inanmayan  ve  mensup  olmayanlar  da  vardır.  Bir  dinin  mensupları;;  o  dinin   kutsal   kitaplarda   vaaz   edilmiş   kurallarının   bir   bölümünü   kabul   etmek,   bir   bölümünü   kendi   öznel   istenç   ve   düşünceleri   doğrultusunda   geliştirdikleri   kurallarla  değiştirmek  ya  da  reddetmek  imkânına  sahip  değillerdir.  Her  dinde   koşulsuz   kabule   dayalı   kuralların   varlığı,   içinde   barındırdığı   emredici   ve   sorgulamayı   reddedici   kimliği   ile   günümüz   özgür   ve   kısıtlılığı   yadsıyan   düşünce  sistemi  içinde  radikal  tanımlaması  ile  tartışmaya  açılabilir.   Bir  dinin  ve  mezhebin  mensupları,  o  din  ya  da  mezhebin  emrettiği  kuralları   katı   bir   yaşam   biçimine   dönüştürebilir,   mensup   olduğu   dinin   kurallarını   kendisine   tekil   rehber   edinebilir,   hatta   inançlarını   fanatizm   derecesine   yükseltebilirler.   Anılan   bireysel   algı,   karar   ve   uygulamalar   kendi   inanç   ve   düşünce   sistemi   içinde   o   kişi   ya   da   kişileri   radikal   ve   fanatik   bir   inanan   konumuna   yükseltebilir   ancak   bu   davranışlar   söz   konusu   dinin   kendisinin   radikal  ya  da  ılımlı  olarak  tanımlanması  sonucunu  doğurmaz.  Bu  nedenledir  ki   bireysel  ya  da  küçük  gruplar  temelinde  ortaya  çıkan  şiddet  ve  terör  eylemlerini   dini  referans  alıyor  olsalar  da  o  kişi  ve  gruplar  üzerinden  bir  dinin  ve  bağlı   olarak   o   dinin   tüm   mensuplarının   suçlayıcı   bir   genellemeye   vardırılması   zorlama  ve  önyargılı  bir  düşünce  sisteminin  ifadesi  olmak  gerekir.   Buraya   kadar   olan   bölümde   terör   örgütlerinin   amaç,   hedef   ve   ilişkiler   sistemine   göre   değişik   tanımlamaları   üzerinde   durularak   ortaya   çıkış   motiflerinde   ve   eylemselliklerindeki   farklılıklara   karşın   ortak   ve   paydaş   yönlerinin   belirlenmesine   çalışıldı.   Tüm   aşama   ve   cephelerinde   insan   unsurunun  bulunduğu  terörizmin  ortak  paydasının  ise  her  ne  sebep  ve  şekilde   olursa   olsun   haksızlığa   uğramışlığın   yarattığı   mağduriyet   algısı   olduğu   tespitine   varıldı.   Terörizmin   doğru   anlaşılarak   çözümlenebilmesi   için   bu   sürecin  mağduriyetten  şiddete  nasıl  ve  niçin  evrildiğinin  iyi  analiz  edilmesi   gerekmektedir.     3.  Mağduriyet  Algısının  Şiddete  Dönüşme  Süreci   İster  sahip  oldukları  ideoloji,  ister  dini  inancı,  isterse  etnik  kimliği  nedeniyle   hayatının  belli  bir  döneminde  ya  da  sürekli  olarak  haksızlığa  uğramış  olanların   niçin  tümü  değil  de  yalnızca  çok  azınlık  bir  grubu  şiddeti  bir  ifade  biçimi  olarak   seçmekte   ve   terörizme   yönlenmektedir?   Kendilerini   uğradıkları   haksızlıklar     32 Terörizmi  Anlamak   bağlamında   öteki   olarak   hissedenler,   ötekileşmelerini   sonlandırarak   biz   olmanın  yolunu  niçin  şiddette  aramakta,    şiddet  kültürünü  niçin  uzlaşma  ve   paylaşmanın   önüne   çıkarmaktadırlar?   Ya   da   mağduriyete   uğradıklarını   düşünenler,  niçin  mağduriyetlerinde  bir  payı  olmayan  kişi  ve  grupları  eylemleri   ile  mağdur  duruma  düşürerek  muhatap  oldukları  yanlışları  bu  defa  kendileri   yineleyerek  doğruyu  bulmaya  çalışmaktadırlar?  Veya  kendisini  öteki  olarak   görmek,   aslında   kendisini   ötekileştirdiğini   düşündüklerini   öteki   olarak   nitelemeye  varan  ironik  ve  çelişkili  bir  zihinsel  spiral  sarmalın  ifadesi  değil   midir?   Bu   noktada   bir   çıkış   ya   da   yanıt   olarak   terör   örgütleri   ve   eylemlerine   katılanların   genellikle   psikolojik   ve   psikiyatrik   bozuklukları   olan   şizoid   ve   şizopital   tiplerden   oluştuğu   şiddete   başvurmanın   gerekçeleri   arasında   sayılabilmektedir.    Ancak  çeşitli  terör  örgütleri  mensupları  üzerinde  APADS   (American   Psychiatric   Association’s   Diagnostic   and   Statistical   Manual)   tarafından   yapılan   profil   çalışmaları   ve   intihar   eylemcilerinin   psikolojik   otopsilerinde   anılan   yaygın   inanışı   bilimsel   açıdan   destekleyecek   ve   bir   genellemeye   varılmasını   sağlayacak   bulgulara   rastlanmamıştır   (Killers   and   Consumers,  1979:515-­526).   Aslında   hedef   seçimi,   eylem   türü   ve   eylemin   psikolojik   etkilerinin   öngörülmesi,  planlama,  lojistik  ve  istihbari  destek,  eylem  sonrası  güvenli  kaçış   ve  saklanma  yerlerinin  sağlanması  gibi  son  derece  karmaşık,  profesyonel  bir   örgütlenme   ve   kurguyu   gerektiren   terör   eylemlerinin   psikolojik   bozuklukları   olan  hastalıklı  kişiler  tarafından  gerçekleştirildiğine  inanmak  yaşanılan  tehdit   ve  tehlikenin  tam  anlamı  ile  algılanamadığı  ve  tanımlanamadığı  ile  eşdeğer   olmalıdır.  Bu  yaygın  inanış  ya  da  yargının  köken  alanında  öznel  ahlak  yargıları   ve  toplumsal  normatif  değer  yargıları  ile  normal  kabul  edilen  kişilerin  terör   eylemlerine   başvurmayacakları,   teröristlerin   mutlaka   psikolojik   bozuklukları   bulunan  hastalıklı  ve  kriminal  tiplerden  oluştuğu  yönünde  yapay  bir  savunma   ve  korunma  güdüsünün  varlığı  bulunmaktadır.   Teröristlerin  de  kabul  edilenin,  aksine  inanmışlık  ve  adanmışlık  duyguları  ile   fanatizm   ölçülerinin   başkalarının   canını   almayı   hak   sayacak   ya   da   kendi   canlarını  gönüllülükle  feda  edecek  bir  noktaya  varmış  olduklarını,  korkuları  ve   gerçeklerle  yüzleşmek  istemediği  için  kabul  etmek  istemeyen  ve  aldatıcı  bir   rahatlamayı  seçen  zihinsel  örgütlenmenin  yönettiği  kolektif  algıların  yürütülen   mücadelenin   başarısı   adına   değişim   ve   dönüşüm   geçirmesi   bir   ön   koşul   kimliğindedir.   Bunun   içindir   ki   terörizmin   anlaşılabilmesi   ve   çözümlenebil-­ mesinin  öncelikli  koşulu  insanın  çözümlenmesinden  geçmektedir.     33 Ercan  ÇİTLİOĞLU  –  Fatih  DEDEMEN   Haksızlığa  uğramışlık  dünyanın  neresinde  yaşıyorsa,  hangi  yaş  ve  eğitim   düzeyine  sahipse,  mensup  olduğu  sosyal  katman  her  ne  ise  tüm  insanlar  için   rahatsızlık  verici  ve  tepkisellikle  sonuçlanan  çok  güçlü  bir  duygudur.  Anılan   duygunun   verdiği   rahatsızlık   ve   tepkisellik   ise   uğranılan   ya   da   uğranıldığı   algılanan   haksızlık   ve   dışsal   dürtülerin   etki   derecesi   ile   doğru   orantılıdır.   Kendilerini   bu   konumda   hisseden   insanların   uğradıklarını   düşündükleri   haksızlık   süreklilik   kazanarak,   yaşamlarının   ayrılmaz   bir   parçasına   dönüştüğünde   ve   yaşadıkları   sistem   içerisinde   çözümlenmesinin   mümkün   olmadığı  ortaya  çıktığında  yükselen  çaresizlik  ve  umutsuzluk  ise  genelde  iki   şekilde  sonuçlanmaktadır.   Kimi   insanlar   yaşadıklarını   sessizce   kabul   ederek   Martin   Seligman’ın   kuramı   ile   (Seligman,   Maier,   1976,   3-­46).     “Öğrenilmiş   Çaresizlik   Sendromunun”  parçalarına  dönüşerek  tepkiselliklerini  kaybetmekte,  pasif  ve   itaatkâr   bireyler   ve   toplumlara   (passive   obedient   society)   dönüşmektedir   (Uluslararası  Terörizm,  1984:  146-­149).  Kimi  insanlarda  ise  bu  durum  bütünü   ile  aksi  yönde  bir  tepkiye  neden  olmakta,  yaşadıkları  çaresizlik  ve  umutsuzluk   umutsuzluk  bir  süre  sonra  öfkeye,  öfkeleri  ise  maruz  kaldıkları  dışsal  dürtülerin   devamı  halinde  şiddete  evrilebilmektedir.   Her   etkinin   kendi   tepkisini   içinde   taşıdığı   olgusundan   yola   çıkıldığında   (Cook   and   Pike,   1988:   236-­256)   aynı   etkilere   maruz   kalan   insanların   tepkiselliklerinin  ayrı  olmasının  pek  çok  nedeni  bulunmakla  birlikte  temelde   bireysel   hak   ve   özgürlüklerin   gelişkinliği   ile   eğitim   ve   refah   düzeyinin   farklılığının  başat  etmen  olarak  ortaya  çıktığı  söylenebilir.   Bir  parçası  oldukları  sistem  içerisinde  uğradıkları  haksızlıkları  çözebilme   olanak   ve   umudu   olmayan,   tam   aksine   kendilerini   sistemin   yarattığı   mağdurlar/kurbanlar   olarak   görenlerin   mücadeleleri   ister   istemez   bir   süre   sonra  sistemin  kendisine  yönelmekte,  yasal  ve  demokratik  zeminlerde  hak   arama   olanağı   bulamayanlar   kendilerini   şiddetle   ifade   etmeye   ve   sonuçta   şiddet   giderek   yaygınlaşma   eğilimi   gösteren   bir   kültüre   dönüşmeye   başlamaktadır.   Nitekim   terör   örgütleri   ve   eylemlerinin   yoğunlaştığı   coğrafyalara  bakıldığında  otokratik,  totaliter,  teokratik  rejimlerle  yönetilen,  gelir   dağılımında   adalet   ve   fırsat   eşitliğinin   bulunmadığı   ülkelerle   gerek   coğrafi   konumlarının   yüklediği   stratejik   öneme   gerekse   stratejik   doğal   kaynaklara   sahip   ülkelerde   terör   eylemlerinin   sıkça   ve   yoğunlukla   görülüyor   oluşunu   rastlantı  teorileri  ile  açıklamak  mümkün  olmasa  gerektir.   İçsel  dinamik  ve  etkiler  bağlamında  parçası  oldukları  sistemin  bir  sonucu   olarak   yasal   ve   siyasal   platformlarda   uğradıkları   haksızlıkları   giderme   olanağına  sahip  olmayan  birey  ve  toplulukların  şiddete  ve  şiddeti  bir  ifade     34