t e m e l Çeviri Editörleri Luiz Carlos JUNQUEI RA Prof. Dr. Yener Aytekin Doç. Dr. Seyhun Solakoğlu Jose CARNEI RO tıp kitabevleri I . ' t e m e l T e x t & A tla s Luiz Carlos Junqueira, MD, PhD Jose Carneiro, MD, PhD Professor Emeritus Professor Emeritus Medical School Institute of Biomedical Sciences University of Sdo Paulo University ofSâo Paulo S5o Paulo, Brazil Sao Paulo, Brazil Honorary Research Associate in Biology Formerly Research Associate Harvard University Department of Anatomy Boston, Massachusetts McGill University Medical School Formerly Research Associate Montreal, Canada University of Chicago Medical School Formerly Visiting Associate Professor Chicago, Illinois Deportment of Anatomy Honorary Member University of Virginia Medical School American Association of Anatomists Charlottesville, Virginia Emeritus Member American Society of Cell Biology Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Yener Aytekin Doç. Dr. Seyhun Solakoğlu Istanbul Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Istanbul Tıp Fakültesi İstanbul Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji ABD Histoloji ve Embriyoloji ABD NOBEL TIP KITABEVLERI © 2006 NOBEL TIP KİTABEVLERİ Temel Histoloji Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Yener Aytekin, Doç. Dr. Seyhun Solakoğlu ISBN: 975-420-467-5 Basic Histology, Tenth Edition, 2003 Luiz Carlos Junqueira, MD, PhD Jose Carneiro, MD, PhD ISBN: 0-07-141365-0 McGraw-Hill Companies Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı McGraw-Hill Companies tarafından NOBEL TIP KİTABEVLERİ'ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısı- nın yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşı­ yabilecek hiçbir işlem yapılamaz. NOBEL TIP KİTABEVLERİ LTD. ŞTİ. Merkez: Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 Şube: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 Şube: Kadıköy Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08 Fax: (0216) 345 58 25 Ankara: MN Medikal & Nobel Tıp Kitabevi Bursa: Güneş & Nobel Tıp Kitabevi Halk Sok. No: 5 Sıhhiye-Ankara Altıparmak Cad. Burç Pasajı, Bursa Tel: (0312) 431 16 33 Tel/Fax: (0224) 224 60 21 Fax: (0312) 432 21 85 Adana: Nobel Tıp Kitabevi İzmir: Güven & Nobel Tıp Kitabevi Adnan Kahveci Bulvarı 31/C Adana 168. Sok. No: 10/1 Bornova-İzmir Tel: (0322) 233 00 29 Tel: (0232) 339 16 96 Fax: (0322) 234 99 56 Fax: (0232) 339 17 54 İzmir: Güven & Nobel Tıp Kitabevi Samsun: Nobel Tıp Kitabevi SSK İş Hanı P/36 Konak-izmir Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Samsun Tel: (0232) 425 27 58 Tel: (0362) 435 08 03 Fax: (0232) 483 57 02 Fax: (0362) 435 04 90 www.nabeit.ifi.cam Sayfa Düzeni : Nobel Tıp Kitabevleri — Hande Dalsaldı Baskı / Cilt : Nobel Matbaacılık iv Katkıda Bulunan Yazarlar Luiz Carlos Junqueira, MD, PhD Professor Emeritus Medical School University of Sâo Paulo Sâo Paulo, Brazil Jose Carneiro, MD, PhD Professor Emeritus Institute of Biomedical Sciences University of Sâo Paulo Sâo Paulo, Brazil Paulo Alexandre Abrahamsohn, MD, PhD Professor Department of Histology and Embryology Institute of Biomedical Sciences University of Sâo Paulo Sâo Paulo, Brazil Bölüm 1: Histoloji ve Çalışma Yöntemleri; Bölüm 20: Hipofiz; Bölüm 21: Böbrek Üstü Bezleri, Langerhans Adacıkları, Tiroid, Paratiroid ve Pineal Bez; Bölüm 22: Erkek Üreme Sistemi; ve Bölüm 23: Dişi Üreme Sistemi Marinilce Fagundes dos Santos, DDS, PhD Assistant Professor Department of Histology and Embryology Institute of biomedical Sciences University of Sâo Paulo Sâo Paulo, Brazil Bölüm 15: Sindirim Sistemi ve Bölüm 16: Sindirim Sistemi ile İlişkili Bezler Telma Maria Tenorio Zorn, MD, PhD Professor Department of Histology and Embryology Institute of Biomedical Sciences University of Sâo Paulo Sâo Paulo, Brazil Bölüm 5: Bağ Dokusu ve Bölüm 11: Dolaşım Sistemi ÇEVİRENLER Çeviri Editörleri Prof. Dr. Yener AYTEKİN - Doç. Dr. Seyhun SOLAKOĞLU İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi I-Iistoloji ve Embriyoloji ABD Çevirenler Dr. Bülent AfflSHALI Dr. Erdoğan GÜRSOY İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji ABD Histoloji ve Embriyoloji ABD Dr. Oktay ARDA Dr. Şahin SIRMALI İstanbul Üniversitesi, Ceırahpaşa Tıp Fakültesi Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji ABD Flistoloji ve Embriyoloji ABD Dr. Yener AYTEKİN Dr. Seyhun SOLAKOĞLU İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Flistoloji ve Embriyoloji ABD Histoloji ve Embriyoloji ABD Dr. Attila Dağdeviren Dr. Mustafa TAŞYÜREKLİ Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İstanbul Üniversitesi, Ceırahpaşa Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji ABD Histoloji ve Embriyoloji ABD Dr. Yeşim UĞUR Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Flistoloji ve Embriyoloji ABD Çevirici isimleri, soyaclına göre alfabetik olarak yazılmıştır. İçindekiler Çevirenler.............................................................................................................................................................................................................vii Çeviri Editörlerinin Önsözü.........................................................................................................................................................................xv Önsöz ...................................................................................................................................................................................................................xiii 1. HİSTOLOJİ VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ .....................................................................1 Dokuların Mikroskopik İnceleme İçin Doku Kesitlerinin Otoradyografisi 7 Hazırlanması 1 Hücre ve Doku Kültürü 9 Işık Mikroskobu 3 Hücrenin Bölümlerine Ayrılması 9 Faz Kontrast Mikroskobu ve Difeansiyel Girişim Histokimya ve Sitokimya 9 Mikroskobu 4 Moleküller Arasındaki Yüksek Çekimli Kutuplaştırma Mikroskobu 4 Etkileşimlerin Kullanıldığı Saptama Konfokal Mikroskobu 4 Yöntemleri 13 Fliioresan Mikroskobu 5 Doku Kesitlerinin Yorumlanmasında Karşılaşılan Elektron Mikroskobu 6 Sorunlar 18 S IT OPLAZMA.............................................................................................................................23 Hücre Farklılaşması 23 Hücre Bileşenleri 23 Hücre Ekolojisi 23 Hücre iskeleti 43 HÜCRE ÇEKİRDEĞİ..............................................................................................................53 Hücre Bölünmesi 59 Apoptoz 66 Hücre Döngüsü 60 EPİTEL DOKUSU....................................................................................................................69 Epitel Hücrelerinin Şekil ve Özellikleri 69 Epitel Tipleri 74 Hücre Yüzeyi Özelleşmeleri 73 Epitel Dokuların Genel Biyolojisi 83 BAĞ DOKUSU..........................................................................................................................95 Bağ Dokusunun Hücreleri 95 Ara Madde 113 Lifler 106 Bağ Dokusunun Tipleri 113 YAĞ DOKUSU.......................................................................................................................129 Üniloküler Yağ Dokusu 129 Mültiloki'ıler Yağ Dokusu 131 7. K IKIR D A K:................................................................................................................................135 Hiyalin Kıkırdak 136 Fibröz Kıkırdak 139 Elastik Kıkırdak 139 Omurlar Arası Diskler 139 8. K EM İK ......................................................................................................................................141 Kemik Hücreleri 142 Kemiğin Büyümesi ve Yeniden Şekillenmesi 151 Kemik Matriksi 144 Kemiklerin İç Yapısı 152 Periyost ve Endosteum 145 Kemik Dokusunun Metabolik Rolü 152 Kemik Tipleri 145 Eklemler 156 Histogenez 148 x / İÇİNDEKİLER 9. SİNİR DOKUSU VE SİNİR SİSTEMİ . . . ...................................................................161 Sinir Dokusunun Gelişimi 162 Meninksler 175 Nöronlar 1Ğ3 Koroid Pleksus ve Beyin Omurilik Sıvısı 176 Hücre Gövdesi 164 Periferik Sinir Sistemi 178 Dendritler 165 Sinir Lifleri 178 Aksonlar 165 Sinirler 180 Membran Potansiyelleri 166 Gangliyonlar 181 Sinaps İletişimi 167 Otonom Sinir Sistemi 182 Glia Hücreleri ve Nöron Etkinliği 168 Sinir Dokusunun Dejenerasyonu ve Merkezi Sinir Sistemi 171 Rejenerasyonu 187 10. KAS DOKUSU ................................................. ...................................................................191 İskelet Kası 191 Düz Kas 207 Kalp Kası 206 Kas Dokusunun Yenilenmesi 221 11. DOLAŞIM SİSTEM İ........................................ ...................................................................215 Belli Bir Çapın Üzerindeki Karotis Cisimleri 224 Kan Damarları 219 Karotis Sinüsleri 225 Vaza Vazom m 220 Arteriyovenöz Anastomoz 225 Sinir Ağı 220 Postkapiler Veniiller ve Kapilerler 225 Arteriyolier 220 Venler 225 Orta Boy (Müsküler) Arterler 220 Kalp 226 Büyük Elastik Arterler 222 Lenf Damar Sistemi 230 Arterlerin Dejeneratif Değişiklikleri 223 12. KAN HÜCRELERİ........................................... ...................................................................233 Plazmanın Bileşimi 233 Eozinofiller 239 Kan Hücrelerinin Boyanması 234 Bazofiller 240 Alyuvarlar 234 Lenfositler 242 Akyuvarlar 236 Monositler 243 Nötrofiller (Polimorf Çekirdekli Lökositler) 238 Trombositler 246 13. HEMAT OPOEZ................................................. ...................................................................249 Kök Hücreleri, Büyüme Faktörleri ve Farklılaşma 249 Granülopoez 256 Kemik İliği 251 Granülositlerin olgunlaşması 258 Kök hücrelerin ve başka dokuların kaynağı Nötrofil Üretiminin Kinetiği 259 olarak kemik iliği 252 Lenfositlerin ve Monositlerin Olgunlaşması 260 Eritrositlerin Olgunlaşması 253 Trombositlerin Kaynağı 26l 14. BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ VE LENFOİD ORGANLAR ..............................................256 Organ Transplantasyonu 271 Dalak 284 Tinuıs 273 Mukozaya Eşlik Eden Lenfoid Doku 288 Lenf Düğümleri 278 Tonsiller 289 15. SİNDİRİM KANALI........................................ ...................................................................29i Sindirim Kanalının Genel Yapısı 291 İnce Bağırsak 307 Ağız Boşluğu 292 Kalın Bağırsak 320 Ösofagus 299 Apendiks 322 Mide 299 ı6. SİNDİRİM KANALINA BAĞLI BEZLER . ...................................................................325 Tükürük Bezleri 325 Safra Yolları 344 Pankreas 328 Safra Kesesi 345 Karaciğer 332