İMAM-HATİP LİSELERİ TEMEL DİNÎ BİLGİLER ÖĞRETİM MATERYALİ YAZARLAR Ahmet EKŞİ Ali Sacit TÜRKER Ahmet MEYDAN Ramazan ŞAHAN Kadir ADIYAMAN Dr. Hasan ÖZKET (cid:3) DEVLET KİTAPLARI BİRİNCİ BASKI …………………., 2015 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI……………………………..........…..……….: 6052 YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ…………………………..........……..…..: 534 15.?.Y.0002.4487 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör Ekrem ÖZBAY Dil Uzmanı Muharrem OKUMUŞ Görsel Tasarım Ertuğrul ÇAKIR Dilek ANDER Emre ANDER Ölçme Değerlendirme Uzmanı M. Akif KARAKUŞ Program Geliştirme Uzmanı Hasan TOPAL Rehberlik Uzmanı Davut YURTTAŞ ISBN 978-975-11-3 94 2 -9 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 08.06.2015 gün ve 5841844 sayılı yazısı ile öğretim materyali olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 09. 0 7 . 2 0 1 5 gün ve 7 1 3 0 7 9 3 sayılı yazısı ile birinci defa 2 5 0 . 9 98ad et basılmıştır. Korkma, sönmez bu (cid:250)afaklarda yüzen al sancak; Bast(cid:213)(cid:247)(cid:213)n yerleri toprak diyerek geçme, tan(cid:213): Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Dü(cid:250)ün alt(cid:213)ndaki binlerce kefensiz yatan(cid:213). O benim milletimin y(cid:213)ld(cid:213)z(cid:213)d(cid:213)r, parlayacak; Sen (cid:250)ehit o(cid:247)lusun, incitme, yaz(cid:213)kt(cid:213)r, atan(cid:213): O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyalar(cid:213) alsan da bu cennet vatan(cid:213). Çatma, kurban olay(cid:213)m, çehreni ey nazl(cid:213) hilâl! Kim bu cennet vatan(cid:213)n u(cid:247)runa olmaz ki feda? Kahraman (cid:213)rk(cid:213)ma bir gül! Ne bu (cid:250)iddet, bu celâl? (cid:249)üheda f(cid:213)(cid:250)k(cid:213)racak topra(cid:247)(cid:213) s(cid:213)ksan, (cid:250)üheda! Sana olmaz dökülen kanlar(cid:213)m(cid:213)z sonra helâl. Cân(cid:213), cânân(cid:213), bütün var(cid:213)m(cid:213) als(cid:213)n da Huda, Hakk(cid:213)d(cid:213)r Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatan(cid:213)mdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür ya(cid:250)ad(cid:213)m, hür ya(cid:250)ar(cid:213)m. Ruhumun senden (cid:248)lâhî, (cid:250)udur ancak emeli: Hangi ç(cid:213)lg(cid:213)n bana zincir vuracakm(cid:213)(cid:250)? (cid:249)a(cid:250)ar(cid:213)m! De(cid:247)mesin mabedimin gö(cid:247)süne nâmahrem eli. Kükremi(cid:250) sel gibiyim, bendimi çi(cid:247)ner, a(cid:250)ar(cid:213)m. Bu ezanlar -ki (cid:250)ehadetleri dinin temeli- Y(cid:213)rtar(cid:213)m da(cid:247)lar(cid:213), enginlere s(cid:213)(cid:247)mam, ta(cid:250)ar(cid:213)m. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garb(cid:213)n âfâk(cid:213)n(cid:213) sarm(cid:213)(cid:250)sa çelik z(cid:213)rhl(cid:213) duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- ta(cid:250)(cid:213)m, Benim iman dolu gö(cid:247)süm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan (cid:248)lâhî, bo(cid:250)an(cid:213)p kanl(cid:213) ya(cid:250)(cid:213)m, Ulusun, korkma! Nas(cid:213)l böyle bir iman(cid:213) bo(cid:247)ar, F(cid:213)(cid:250)k(cid:213)r(cid:213)r ruh-(cid:213) mücerret gibi yerden na’(cid:250)(cid:213)m; Medeniyyet dedi(cid:247)in tek di(cid:250)i kalm(cid:213)(cid:250) canavar? O zaman yükselerek ar(cid:250)a de(cid:247)er belki ba(cid:250)(cid:213)m. Arkada(cid:250), yurduma alçaklar(cid:213) u(cid:247)ratma sak(cid:213)n; Dalgalan sen de (cid:250)afaklar gibi ey (cid:250)anl(cid:213) hilâl! Siper et gövdeni, dursun bu hayâs(cid:213)zca ak(cid:213)n. Olsun art(cid:213)k dökülen kanlar(cid:213)m(cid:213)n hepsi helâl. Do(cid:247)acakt(cid:213)r sana va’detti(cid:247)i günler Hakk’(cid:213)n; Ebediyyen sana yok, (cid:213)rk(cid:213)ma yok izmihlâl; Kim bilir, belki yar(cid:213)n, belki yar(cid:213)ndan da yak(cid:213)n Hakk(cid:213)d(cid:213)r hür ya(cid:250)am(cid:213)(cid:250) bayra(cid:247)(cid:213)m(cid:213)n hürriyyet; Hakk(cid:213)d(cid:213)r Hakk’a tapan milletimin istiklâl! M ehmet Âkif Ersoy GENÇL(cid:248)(cid:246)E H(cid:248)TABE Ey Türk gençli(cid:247)i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en k(cid:213)ymetli hazinendir. (cid:248)stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahlar(cid:213)n olacakt(cid:213)r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine dü(cid:250)ersen, vazifeye at(cid:213)lmak için, içinde bulunaca(cid:247)(cid:213)n vaziyetin imkân ve (cid:250)eraitini dü(cid:250)ünmeyeceksin! Bu imkân ve (cid:250)erait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. (cid:248)stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek dü(cid:250)manlar, bütün dünyada emsali görülmemi(cid:250) bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan(cid:213)n bütün kaleleri zapt edilmi(cid:250), bütün tersanelerine girilmi(cid:250), bütün ordular(cid:213) da(cid:247)(cid:213)t(cid:213)lm(cid:213)(cid:250) ve memleketin her kö(cid:250)esi bilfiil i(cid:250)gal edilmi(cid:250) olabilir. Bütün bu (cid:250)eraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h(cid:213)yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri (cid:250)ahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap dü(cid:250)mü(cid:250) olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd(cid:213)! (cid:248)(cid:250)te, bu ahval ve (cid:250)erait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt(cid:213)r. Muhtaç oldu(cid:247)un kudret, damarlar(cid:213)ndaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: DİN KAVRAMI VE İSLAM DİNİ 1. Din Nedir? ..........................................................................................................................................10 2. İnsanlık Tarihinde Din Olgusu ...........................................................................................................11 3. İnanmanın Çeşitli Biçimleri ...............................................................................................................12 4. Din-Birey İlişkisi ................................................................................................................................14 5. Din-Toplum İlişkisi ............................................................................................................................15 6. Yeryüzünde Belli Başlı Dinler ...........................................................................................................16 6.1. Kabile Dinleri ............................................................................................................................17 6.2. Doğu Asya Dinleri .....................................................................................................................17 6.3. Hint Dinleri ................................................................................................................................19 6.4. Vahye Dayalı Dinler ..................................................................................................................22 2. ÜNİTE: İSLAM’DA İMAN ESASLARI 1. İman Kavramı .....................................................................................................................................30 2. İslam’da İmanın İfadesi: Kelime-i Tevhit ve Kelime-i Şehadet .........................................................31 3. İslam’da Temel İman Esasları ............................................................................................................32 3.1. Allah’a İman ..............................................................................................................................33 3.2. Meleklere İman ..........................................................................................................................39 3.3. Kitaplara İman ...........................................................................................................................43 3.4. Peygamberlere İman .................................................................................................................44 3.5. Ahiret Gününe İman ..................................................................................................................45 3.6. Kaza ve Kadere İman ................................................................................................................49 3. ÜNİTE: İSLAM’DA İBADET 1. İbadet Kavramı ...................................................................................................................................56 2. Niçin İbadet Edilir? ............................................................................................................................57 3. İbadetin İlkeleri ve Kapsamı .............................................................................................................58 4. İnanç - İbadet İlişkisi ..........................................................................................................................62 5. Temizlik - İbadet İlişkisi .....................................................................................................................63 5.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül) .....................................................................................................64 5.2. Teyemmüm ................................................................................................................................65 5.3. Beden ve Mekân Temizliği ........................................................................................................66 6. Namaz İbadeti ....................................................................................................................................68 7. Ramazan Ayı ve Oruç ........................................................................................................................75 8. Zekât İbadeti .......................................................................................................................................78 9. Hac İbadeti ve Yapılışı .......................................................................................................................81 10. İbadet Mekânı: Kâbe ........................................................................................................................83 11. Kurban ..............................................................................................................................................85 12. Salih Amel (Yararlı İşler) de İbadettir. .............................................................................................86 13. Dua ve Tövbe ...................................................................................................................................87 14. İbadetlerin Birey ve Topluma Kazandırdıkları .................................................................................89 4. ÜNİTE: VAHİY SÜRECİ VE KUR’AN 1. Vahiy Kavramı ....................................................................................................................................94 2. Vahiy Süreci ......................................................................................................................................95 2.1. Kur’an Öncesi Vahiy Metinleri: Sahifeler ve Kitaplar ..............................................................95 2.2. Son Vahiy Kur’an ve Temel Nitelikleri .....................................................................................98 2.3. Kur’an’ın İndiriliş Süreci ........................................................................................................100 3. Kur’an’la İlgili Kavramlar ...............................................................................................................101 4. Kur’an’ın Ana Konuları ...................................................................................................................107 VII 5. Kur’an’ın Eğitici Özellikleri ............................................................................................................112 5.1.Kur’an İyiye Yönlendirir ve Kötülükten Sakındırır. ................................................................112 5.2. Kur’an Kâmil İnsan Modeli Sunar. .........................................................................................113 5.3. Kur’an Aklı Kullanmayı ve Öğrenmeyi Öğütler. ....................................................................114 6. Kur’an’ın Kültürümüzdeki Yeri .......................................................................................................115 5. ÜNİTE: PEYGAMBERLİK VE SON PEYGAMBER HZ. MUHAMMED 1. Nebi Resul ve Peygamber Kavramları .............................................................................................122 2. İnsanlığın Peygamberlere Olan İhtiyacı ...........................................................................................123 3. Peygamberlerin İnsanlardan Seçilmesinin Nedenleri ......................................................................124 4. Peygamberlerin Ortak Nitelikleri .....................................................................................................125 5. Tevhidin Son Elçisi Hz. Muhammed ...............................................................................................128 6. Toplum Önderi Hz. Muhammed ......................................................................................................129 6.1.Mekke’de Hz. Muhammed .......................................................................................................130 6.2.Medine’de Hz. Muhammed ......................................................................................................134 7. Kur’an’ın Diliyle Hz. Muhammed ...................................................................................................136 8. Hz. Muhammed’in Örnekliği: Sünnet ..............................................................................................138 6. ÜNİTE: İSLAM VE AHLAK 1. Ahlak Kavramı .................................................................................................................................143 2. İslam Ahlakının Kaynağı: Kur’an ve Sünnet ..................................................................................144 3. İslam’ın Öngördüğü Bazı Temel Ahlak İlkeleri ...............................................................................145 3.1. Doğruluk ve Adalet ..................................................................................................................146 3.2. İyilik Etmek .............................................................................................................................149 3.3. Cömertlik .................................................................................................................................150 3.4. Merhamet .................................................................................................................................152 3.5. Sevgi ve Saygı .........................................................................................................................153 3.6. Barış ve Hoşgörü ....................................................................................................................156 4. Ahlaki Görevlerimiz .........................................................................................................................157 4.1. Ana Baba ve Akrabalarımıza Karşı Görevlerimiz ...................................................................157 4.2. Komşularımıza ve Topluma Karşı Görevlerimiz. ....................................................................159 4.3. Vatana Karşı Görevlerimiz ......................................................................................................161 5. İslam Ahlakına Aykırı Davranışlar ..................................................................................................162 5.1. Yalan, Gıybet ve İftira ..............................................................................................................162 5.2. Hile Yapmak ve Dolandırıcılık ................................................................................................164 5.3. Kötü Zanda Bulunmak .............................................................................................................165 5.4. Başkasının Özel Hayatını Araştırmak ......................................................................................166 5.5. Başkalarıyla Alay Etmek .........................................................................................................167 5.6. Kibir ve Haset ..........................................................................................................................168 5.7. İçki ve Kumar ..........................................................................................................................169 5.8. Hırsızlık ve Rüşvet .................................................................................................................171 7. ÜNİTE: İSLAM, HAYAT VE BİLİM 1. İslam’ın Dünya Hayatına Bakışı ......................................................................................................175 2. İslam’da Çalışma ve Helal Kazancın Önemi ...................................................................................176 3. İslam ve Çevre Bilinci ......................................................................................................................178 4. İslam ve Sanat ..................................................................................................................................179 5. İslam ve Bilim ..................................................................................................................................181 6. Temel İslam Bilimleri .......................................................................................................................183 7. Meşhur Müslüman Bilginler ve Bilime Katkıları ............................................................................186 SÖZLÜK ..............................................................................................................................................190 KAYNAKÇA ........................................................................................................................................193 VIII TEMEL DİNÎ BİLGİLER 1. ÜNİTE Din Kavramı ve İslam Dini ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM 1. “Din, vahiy ve kutsal kitap” kelimelerinin anlamlarını öğreniniz. 2. Birden çok din nasıl ortaya çıkmış olabilir? 3. Dinin hayatımızdaki konusu üzerine büyüklerinizle konuşunuz. 9 1. ÜNİTE 1. Din Nedir? Din; itaat, hesap, sorumluluk ve hüküm anlamlarına gelir. Terim olarak din, akıl sahibi insanları kendi özgür ira- Din kavramı size neler deleriyle iyiye ve doğruya yönelten ve onların mutluluğunu çağrıştırmaktadır? amaçlayan kurallar bütünüdür. Bu kuralların başında inanç esasları, ibadetler ve ahlak ilkeleri gelmektedir. İnsanın yeme, içme, temiz hava ve giyinmeye ihtiyacı olduğu gibi inanmaya da ihtiyacı vardır. İnsanda yeme, içme ve barınma gibi biyolojik ihtiyaçlar nasıl doğuştan geliyorsa din duygusu da doğuştandır. Dinin, yaratılışın bir gereği ÖRNEKLER BULALIM (fıtri) olduğu Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “Sen yüzü- “Din, insanı iyiye, güzele, doğruya yönlendirir.” nü hanîf olarak dine, Allah insan- yargısını destekleyecek örnekler bulunuz. ları hangi fıtrat üzere yaratmış Din merhametli olmayı öğütler. ......................................................... ise ona çevir. Allah’ın yaratışında …..................................................... değişme yoktur. İşte dosdoğru …..................................................... din budur; fakat insanların çoğu bilmezler.”1 Bu ayette bütün insan- ların, Allah’ın (cc)2 Hz. Âdem’den itibaren bildirdiği tevhit inancını benimsemeye yatkın olarak ya- ratıldığı anlaşılmaktadır. Ancak zamanla din duygusu, aile ve çevrenin de etkisiyle farklı biçimlerde ortaya çıkabilir. Peygamberimiz (s.a.v.)3 bu durumu şöyle ifade etmiştir: “Dünyaya gelen her insan fıtrat üzere (tek Allah’a inanma eğiliminde) doğar; sonra anne ve babası onu Yahudi, Hristiyan veya Mecusi yapar.”4 İnsan her zaman yüce ve kudretli bir varlığa güvenme, ona sığınma ve ondan yardım dileme ihtiyacı hisseder. Bu sığınma ve güvenme duygusu din ile karşılanır. Allah, insanı diğer varlıklardan farklı ve üstün yaratmıştır. Bu, bir ayette şöyle ifade edilmiştir: “Biz hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları, karada ve denizde taşıdık. Ken- dilerine güzel güzel rızıklar verdik. Yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan cidden üstün kıldık.”5 Allah insana akıl vermiştir. İnsan, aklı sayesinde düşünebilir, iyiyi kötüden, doğruyu yan- lıştan ayırt edebilir. Özgür iradesi ile iyi ve doğru olanı seçer. Bütün bu özelliklerinden dolayı insan dinin muhatabıdır. İlahi din, inanç ve davranış planında, Allah’ın bir ve var olduğu üzerine kuruludur. İslam dini bunu tevhit vurgusu ile her alanda öne çıkarmaktadır. İslam, kesinlikle Allah’ın varlığına ve birliği- ne inanmayı ister. Ona hiçbir şeyi ortak koşmamayı ve sadece ona kulluk edip ancak ondan yardım dilemeyi emreder. 1 Rûm suresi, 30. ayet. 2 Celle celaluhu: Şanı yüce. 3 Sallallahu aleyhi ve sellem: Allah’ın rahmet ve selamı üzerine olsun. 4 Müslim, Kader, 22-25. 5 İsrâ suresi, 70. ayet. 10