T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2585 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1554 TEMEL B‹LG‹ TEKNOLOJ‹LER‹-I Yazarlar Dr. Bu¤ra KARABEY (Ünite 1) Prof.Dr. Kürflat ÇA⁄ILTAY (Ünite 2, 6) Yrd.Doç.Dr. Türkan KARAKUfi (Ünite 2, 6) Yrd.Doç.Dr. Engin KURfiUN (Ünite 2, 6) Prof.Dr. Nazife BAYKAL (Ünite 3-5) Okt. Nuray TEK‹N (Ünite 3-5) Ö¤r.Gör. Engin Tamer fiEN (Ünite 7, 8) Editör Yrd.Doç.Dr. Özgür YILMAZEL ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz. Copyright © 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s› Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›lar› Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Funda Gürbüz Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi Temel Bilgi Teknolojileri-I ISBN 978-975-06-1256-5 1. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 393.500 adet bas›lm›flt›r. ESK‹fiEH‹R, Haziran 2012 ‹çindekiler iii ‹çindekiler Önsöz............................................................................................................ ix Bilgisayara Girifl....................................................................... 2 1. ÜN‹TE B‹LG‹SAYARLARIN TAR‹HÇES‹.................................................................... 3 ‹lk Bilgisayarlar.............................................................................................. 3 Ticari Bilgisayarlar......................................................................................... 4 Entegre Devreler ve Mikroifllemciler............................................................ 5 Kiflisel Bilgisayarlar ve Sonras›..................................................................... 6 B‹LG‹SAYARLARIN YAPISI VE B‹LEfiENLER‹.............................................. 7 B‹L‹fi‹M S‹STEMLER‹..................................................................................... 8 Biliflim Sistemlerinin Yap›s›.......................................................................... 8 Biliflim Sistemi Çeflitleri................................................................................. 9 Biliflim Sistemlerinin Etkileri......................................................................... 10 Özet................................................................................................................ 11 Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 12 Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 13 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 14 S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 15 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 15 ‹flletim Sistemleri..................................................................... 16 2. ÜN‹TE ‹fiLET‹M S‹STEMLER‹NE G‹R‹fi..................................................................... 17 ‹flletim Sistemlerinin Temel Görevleri.......................................................... 18 ‹flletim Sistemi Türleri................................................................................... 19 WINDOWS..................................................................................................... 19 Masaüstü Bileflenleri...................................................................................... 20 Görev Çubu¤u ve Bileflenleri................................................................. 20 Pencereler ............................................................................................... 21 H›zl› Bafllat Menüsü ............................................................................... 21 Bildirim Alan› ......................................................................................... 21 ‹flletim Sistemi Gezgini.................................................................................. 22 Klasörler Aras› Gezinme......................................................................... 23 Pencere Aç›p-Kapatma, Büyültme-Küçültme........................................ 24 Klasör ve Dosya Simgelerinin Gösterimi............................................... 24 Klasör Oluflturma.................................................................................... 25 Yeni Dosya Oluflturma........................................................................... 26 Dosya Açma-Kapatma............................................................................. 27 Dosya Tafl›mak........................................................................................ 27 Dosya Silmek........................................................................................... 28 Bafllat Menüsü............................................................................................... 28 Denetim Masas›....................................................................................... 29 Program Kald›rma-Silme......................................................................... 29 Program Çal›flt›rma.................................................................................. 30 Bilgisayar› Kapatma Seçenekleri............................................................ 30 iv ‹çindekiler Mac OS........................................................................................................... 31 Masaüstü........................................................................................................ 31 Üst Menü ve Bileflenleri.......................................................................... 31 Uygulamalar Menüsü ............................................................................. 32 Sistem Tercihleri ..................................................................................... 33 Bildirim Alan›.......................................................................................... 34 Finder (‹flletim Sistemi Gezgini)................................................................... 34 Pencere Aç›p-Kapatma, Büyültme-Küçültme........................................ 34 Klasör Oluflturma.................................................................................... 35 Dosya ve Klasör Tafl›ma......................................................................... 35 Dosya Silme............................................................................................. 35 Bilgisayar› Kapatmak.............................................................................. 35 Program Çal›flt›rma.................................................................................. 36 LINUX............................................................................................................. 36 PARDUS......................................................................................................... 37 Masaüstü........................................................................................................ 37 KDE Plasma Çal›flma Alan›..................................................................... 38 Panel........................................................................................................ 39 Programc›k............................................................................................... 39 Etkinlik..................................................................................................... 40 ‹flletim Sistemi Gezgini.................................................................................. 41 Pencere Aç›p-Kapatma, Büyültme-Küçültme........................................ 41 Klasör Oluflturma ve ‹smini De¤ifltirme................................................. 42 Yeni Dosya Oluflturma........................................................................... 42 Dosya Tafl›ma.......................................................................................... 42 Dosya Silme............................................................................................. 42 Kick-Off Menüsü........................................................................................... 42 MOB‹L ‹fiLET‹M S‹STEMLER‹........................................................................ 43 Özet ............................................................................................................... 45 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 46 Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 47 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 47 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 48 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 48 3. ÜN‹TE Ofis Yaz›l›mlar›-Sözcük ‹fllemciler ve Belge Sistemleri ...... 50 OF‹S YAZILIMLARININ GENEL ÖZELL‹KLER‹ ........................................... 51 Ofis Belgelerinde K›sayollar......................................................................... 54 Yard›m Dosyas›n›n Kullan›m›....................................................................... 54 PDF Olarak Kaydetme.................................................................................. 55 Web Tabanl› Ofis Belgeleri.......................................................................... 55 SÖZCÜK ‹fiLEMC‹ PROGRAMLAR .............................................................. 56 Genel Olarak MS Word Ekran› ................................................................... 56 Word’de Belgelerle Çal›flmak ...................................................................... 57 Belge Oluflturma..................................................................................... 57 Var Olan Bir Belgeyi Açma ................................................................... 58 ‹çindekiler v Belgeyi Kaydetme ve Farkl› Kaydetme ................................................ 59 PDF Olarak Kaydetme............................................................................ 59 Word Menüleri ve Komutlar›........................................................................ 60 Dosya Sekmesi........................................................................................ 60 Girifl Sekmesi........................................................................................... 61 Ekle Sekmesi........................................................................................... 63 Sayfa Düzeni Sekmesi............................................................................. 65 Baflvurular Sekmesi................................................................................. 68 Postalar Sekmesi...................................................................................... 69 Gözden Geçir Sekmesi........................................................................... 69 Görünüm Sekmesi................................................................................... 70 Word’den Ç›k›fl.............................................................................................. 71 Özet ............................................................................................................... 72 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 73 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 74 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 74 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 74 Ofis Yaz›l›mlar›-Hesap Tablosu Programlar›........................ 76 4. ÜN‹TE HESAP TABLOSU PROGRAMLARI............................................................... 77 Genel Olarak MS Excel Ekran› ................................................................... 77 Çal›flma Kitab› ve Çal›flma Sayfas› Kavram›................................................. 78 Excel’de Çal›flma Kitaplar›yla Çal›flmak ...................................................... 79 Yeni Bir Çal›flma Kitab› Oluflturma........................................................ 79 Çal›flma Kitab›n› Kaydetme ve Farkl› Kaydetme .................................. 80 Çal›flma Kitab›n› PDF Olarak Kaydetme .............................................. 81 Çal›flma Sayfas› Ekleme ve Silme .......................................................... 82 Çal›flma Sayfalar›n› Adland›rma ............................................................. 83 Excel Menüleri ve Komutlar›........................................................................ 83 Dosya Sekmesi........................................................................................ 84 Girifl Sekmesi........................................................................................... 84 Ekle Sekmesi........................................................................................... 87 Sayfa Düzeni Sekmesi............................................................................. 90 Formüller Sekmesi................................................................................... 91 Veri Sekmesi............................................................................................ 93 Gözden Geçir Sekmesi........................................................................... 95 Görünüm Sekmesi................................................................................... 96 Excel’den Ç›k›fl.............................................................................................. 96 Özet ............................................................................................................... 97 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 98 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 99 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 99 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 99 vi ‹çindekiler 5. ÜN‹TE Ofis Yaz›l›mlar›-Sunu Programlar›........................... .............100 SUNU PROGRAMLARI.................................................................................. 101 Genel Olarak MS PowerPoint Ekran› ......................................................... 101 Slayt ve Sunu Kavram›.................................................................................. 102 PowerPoint’te Sunularla Çal›flmak .............................................................. 103 Yeni Bir Sunu Oluflturma....................................................................... 103 Sunuyu Kaydetme ve Farkl› Kaydetme ................................................ 104 Sunuyu PDF Olarak Kaydetme ............................................................. 105 PowerPoint Menüleri ve Komutlar›.............................................................. 105 Dosya Sekmesi........................................................................................ 105 Girifl Sekmesi........................................................................................... 106 Tasar›m Sekmesi...................................................................................... 112 Geçifller Sekmesi..................................................................................... 113 Animasyonlar Sekmesi............................................................................ 114 Slayt Gösterisi Sekmesi........................................................................... 116 Gözden Geçir Sekmesi........................................................................... 117 Görünüm Sekmesi................................................................................... 118 PowerPoint’ten Ç›k›fl..................................................................................... 121 Özet ............................................................................................................... 122 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 123 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 124 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 124 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 124 6. ÜN‹TE E-Posta-Kiflisel ‹letiflim Yönetimi...........................................126 ELEKTRON‹K POSTA S‹STEM‹N‹N GENEL ÖZELL‹KLER‹......................... 127 Elektronik Posta Adresleri............................................................................ 128 Elektronik Posta Hesab› Oluflturulmas›....................................................... 129 Elektronik Postalar›n Okunmas›................................................................... 130 Elektronik Posta Yazmak ve Yollamak........................................................ 132 Elektronik Mektuba Cevap Vermek............................................................. 133 Elektronik Posta ‹le Dosya Yollanmas›........................................................ 133 Elektronik Postay› Silmek............................................................................. 135 E-POSTA ‹LE ‹LG‹L‹ D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN HUSUSLAR............... 136 Kullan›lan Dile Uygun Karakter Kodlamas›n›n Seçilmesi........................... 136 Elektronik Posta ve Etik Kurallar›................................................................ 136 Elektronik Posta Servisini Kullan›rken Karfl›lafl›lan Baz› Problemler ve Muhtemel Çözümleri..................................................................................... 138 E-POSTA YÖNET‹M ARAÇLARI VE OUTLOOK.......................................... 139 Özet ............................................................................................................... 145 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 146 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 147 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 147 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 147 ‹çindekiler vii 7. ÜN‹TE ‹nternet’in Etkin Kullan›m› ve ‹nternet Güvenli¤i ..............148 ‹NTERNET VE WWW.................................................................................... 149 WEB TARAYICILARI..................................................................................... 150 ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES)................................................. 151 Google Arama Motoru.................................................................................. 151 Google Arama Motoru Kullan›m Özellikleri......................................... 153 Yahoo Arama Motoru................................................................................... 158 ‹NTERNET’TE GÜVEN‹L‹R B‹LG‹ ER‹fi‹M‹................................................... 159 ‹nternette Güvenilir Bilgiye Ulafl›m.............................................................. 159 Wikipedia....................................................................................................... 159 ‹NTERNET GÜVENL‹⁄‹................................................................................ 160 Zararl› Yaz›l›mlar (Malware)......................................................................... 160 Zararl› Yaz›l›mlardan Korunma Yöntemleri........................................... 161 BLOG............................................................................................................. 165 Blog Nedir?.................................................................................................... 165 Blog Nas›l Aç›l›r?........................................................................................... 165 BULUT B‹L‹fi‹M............................................................................................. 165 Dropbox......................................................................................................... 165 AirDrop.......................................................................................................... 166 Özet ............................................................................................................... 167 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 168 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 169 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 169 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 169 A¤ Teknolojileri.......................................................................170 8. ÜN‹TE A⁄ TEMELLER‹ VE TAR‹HÇES‹......................................................................... 171 A¤ Temelleri.................................................................................................. 171 A¤ Tarihçesi................................................................................................... 171 Neden A¤?...................................................................................................... 172 A⁄ ‹LET‹fi‹M YÖNTEMLER‹......................................................................... 173 Paralel ‹letiflim............................................................................................... 174 Seri ‹letiflim.................................................................................................... 174 Simpleks, Yar› Dubleks ve Tam Dubleks ‹letiflim...................................... 175 Simpleks (Tek Yönlü) ‹letiflim...................................................................... 175 Yar› Dubleks (Efl Zamans›z Çift Yönlü) ‹letiflim......................................... 176 Tam Dubleks (Efl Zamanl› Çift Yönlü) ‹letiflim........................................... 176 Senkron-Asenkron ‹letiflim............................................................................ 177 A⁄ ‹LET‹fi‹M ORTAMLARI............................................................................ 177 Kablo Türleri.................................................................................................. 177 Bükümlü Çift (Twisted Pair) Kablo....................................................... 177 Koaksiyel Kablo...................................................................................... 178 Fiber Optik Kablo................................................................................... 178 BA⁄LANTI ÇEfi‹TLER‹................................................................................... 179 Kablolu Ba¤lant› Çeflitleri ...................................................................... 179 viii ‹çindekiler Veri Yolu (Bus)....................................................................................... 179 Halka (Token Ring)................................................................................ 180 Y›ld›z (Star).............................................................................................. 181 Kablolu A¤ Türleri.................................................................................. 181 LAN.......................................................................................................... 181 MAN......................................................................................................... 182 WAN......................................................................................................... 182 Kablosuz A¤lar.............................................................................................. 183 Kablosuz A¤ Standartlar›......................................................................... 183 Telsiz ‹letiflim........................................................................................... 183 Mobil ‹letiflim........................................................................................... 184 Kablosuz Ba¤lant› Çeflitleri........................................................................... 184 GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA Fark› Nedir?............................................. 184 EV A⁄I........................................................................................................... 185 ADSL Güvenli¤i....................................................................................... 186 Özet................................................................................................................ 188 Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 189 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 190 S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 190 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 190 Önsöz ix Önsöz De¤erli Ö¤renciler, Tarihin ilk ça¤lar›ndan bafllayarak 20. Yüzy›l›n sonlar›na kadar insanlar vücutlar›n›n uzant›s› olacak aletler ve araçlar gelifltirdiler. Bu aletler sayesinde elleriyle yapamaya- caklar› iflleri yapt›lar, gidemeyecekleri uzakl›ktaki yerlere gittiler. 20. Yüzy›l›n sonunda bilgisayarlar›n kullan›ma geçmesi ile birlikte insan o¤lu ilk kez art›k uzuvlar›na de¤il beynine destek olacak bir araç gelifltirdi. Art›k bu araç sayesinde kendi bafl›na yapa- bilece¤i hesaplamalar› çok daha h›zl› yapabiliyor, bir kiflinin haf›zas›nda tutamayaca¤› kadar çok bilgiyi depolay›p gerekti¤inde tekrar ça¤›rabiliyordu. 21. Yüzy›la girildi¤inde ‹nternet’in yayg›n kullan›m› ve birçok bilgisayar›n bir biriyle ba¤lant›s›n›n olmas› iki yeni büyük de¤ifliklik getirdi. • Uzaktaki bilgilere h›zl› ulaflabilme • Say›sal haberleflme Uzaktaki bilgilere bilgisayar a¤lar› arac›l›¤› ile ulafl›m›m›z artt›kça bilgi düzeyimiz ve yapabileceklerimiz artt›. Say›sal Haberleflme sayesinde ilk bafllarda tek yönlü bilgi aktar›m› ile bafllayan teknolojiler iki tarafl› veri aktar›m›n›n yayg›nlaflmas› ile önce Web 2.0 kavram›na daha sonra da günümüzde oldukça yayg›n olarak kul- lan›lan Sosyal Medya kavram›na ulaflmam›z› sa¤lad›. ‹ki kitaptan oluflan bu seri de sizlere bilgisayar, genel a¤ (‹nternet) ve bilgi teknolojileri konular›nda bir girifl sunmak istedik. Sekizer üniteden oluflan kitaplar›n organizasyonu flu flekilde; “Temel Bilgi Teknolojileri – I” kitab› size bilgisayar›n k›sa tarihçesini anlatt›ktan sonra bilgisayar› rahat kullanabilmeniz için bilgisayar iflletim sistem- lerinden bahsediyor. Daha sonraki ünitelerde ise Ofis yaz›l›mlar› ve e-posta yaz›l›mlar›n›n kullan›lmas› anlat›l›yor. Son iki ünitemiz de genel olarak ‹nternet kullan›m› ve network teknolojileri hakk›nda. Bu kitapta amac›m›z ö¤rencinin okul hayat›nda ihtiyac› olacak temel yetenekleri onlara sunmak ve bilgisayar karfl›s›nda rahat ve güvenli hareket edebilmesini sa¤lamak. “Temel Bilgi Teknolojileri – II” kitab›nda ise 1. Kitab› tamamlay›c› flekilde a¤a ba¤l› bilgisayarlarda karfl›lafl›lan kavramlar› ve teknolojileri kullanmay› ö¤renmenizi hedefledik. Özellikle Biliflim Eti¤i ve A¤ Güvenli¤i ünitelerinin size sadece ö¤rencilik hayat›n›z da de¤il güncel yaflam›n›zda da oldukça yararl› olaca¤›n› düflünmekteyiz. Umar›m size sa¤lad›¤›m›z bu kaynak sayesinde Bilgi Dünyas›nda güvenli ve e¤lenceli bir yaflam›n›z olur. Editör Yrd.Doç.Dr. Özgür YILMAZEL TEMEL B‹LG‹ TEKNOLOJ‹LER‹-I 1 Amaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; N Bilgisayarlar›n geliflim sürecini ve tarihçesini tan›mlayabilecek, N Bilgisayarlar›n ana özelliklerini ve bileflenlerini aç›klayabilecek, N Bilgisayarlar›n ve biliflim sistemlerinin günümüz dünyas›nda ifl ve özel yafla- m›m›za etkilerini aç›klayabilecek, N Bilgisayarlar›n faydalar› ve k›s›tlar›n› tan›mlayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Bilgisayar Mimarisi • Biliflim Sistemleri • Kiflisel Bilgisayarlar • Kurumsal Kaynak Planlama • A¤ Sistemleri • Müflteri ‹liflkileri Yönetimi • Veri Tabanlar› • Bilgi Güvenli¤i ‹çindekiler • B‹LG‹SAYARIN TAR‹HÇES‹ Temel Bilgi • B‹LG‹SAYARLARIN YAPISI VE Bilgisayara Girifl Teknolojileri-I B‹LEfiENLER‹ • B‹L‹fi‹M S‹STEMLER‹