T.C. BARTIN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YAŞAM BOYU ÖĞRENME ANA BİLİM DALI BARTIN ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ÖĞRENCİLERİNİN YAŞAM BOYU ÖĞRENMEDE ANAHTAR YETERLİKLERE SAHİP OLMA DÜZEYLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN Abdurrahman ADABAŞ DANIŞMAN Yrd.Doç.Dr. Hüseyin KAYGIN BARTIN-2016 KABUL VE ONAY Abdurrahman ADABAŞ tarafından hazırlanan “Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Öğrencilerinin Yaşam Boyu Öğrenmede Anahtar Yeterliklere Sahip Olma Düzeyleri” başlıklı bu çalışma, …………..tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oy birliği/oy çokluğu ile başarılı bulunarak jürimiz tarafından Yüksek Lisans Tezi/Doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Kaygın (Danışman) …………… Üye: …………………. …………… Üye: …………………. …………… Bu tezin kabulü ……………….. Enstitüsü Yönetim Kurulunun .../.../… tarih ve …. Sayılı kararıyla onaylanmıştır. Prof.Dr. Çetin Semerci Enstitü Müdürü I BEYANNAME Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü tez yazım kılavuzuna göre, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Kaygın danışmanlığında hazırlamış olduğum " Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Öğrencilerinin Yaşam Boyu Öğrenmede Anahtar Yeterliklere Sahip Olma Düzeyleri " adlı Yüksek lisans tezimin bilimsel etik değerlere ve kurallara uygun, özgün bir çalışma olduğunu, aksinin tespit edilmesi halinde her türlü yasal yaptırımı kabul edeceğimi beyan ederim. 24 /02/ 2016 Abdurrahman ADABAŞ II ÖNSÖZ İçinde yaşadığımız dönemde teknoloji ve teknolojik gelişmeler, hayatımızı çeşitli açılardan etkileyerek insanların sahip olması beklenen nitelikler ve yeterlikler konusunda belirleyici olmaktadır. Ayrıca ülkelerin stratejik hedefleri, ileriye dönük planları da vatandaşlarından beklentilerini önemli ölçüde etkilemekte ve değiştirmektedir. Bu araştırma Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde olan Türkiye’de lisansüstü eğitimine devam eden bireylerin Avrupa Komisyonu tarafından belirlenen yaşam boyu öğrenme anahtar yeterliklerine sahip olma düzeylerini belirlemeye yönelik olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın her aşamasında değerli görüşlerini ve desteğini esirgemeyen, bilgi ve deneyimlerini paylaşan, sabır ve hoşgörüyle yol gösteren danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KAYGIN’a, çok teşekkür ederim. Bilgi ve önerileriyle çalışmama destek olan Prof. Dr. Çetin Semerci’ye, Yrd. Doç. Dr. Sema SULAK’a çok teşekkür ederim. İlgi ve destekleriyle çalışmama yardımcı olan Prof. Dr. Erol KIRDAR’a, Doç. Dr. Halil ÇALIŞKAN’a, değerli meslektaşlarım Yavuz ARSLAN ve Gizem GEVREK ÖZDEN’e çok teşekkür ederim. Sevgi ve ilgilerini hiçbir zaman esirgemeyerek her zaman yanımda olan annem, babam, eşim ve biricik oğluma çok teşekkür ederim. Abdurrahman ADABAŞ Bartın-2016 III ÖZET Yüksek Lisans Tezi Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Öğrencilerinin Yaşam Boyu Öğrenmede Anahtar Yeterliklere Sahip Olma Düzeyleri Abdurrahman ADABAŞ Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yaşam Boyu Öğrenme Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd.Doç. Dr. Hüseyin KAYGIN Bartın-2016, Sayfa XIII+100 Bu araştırmanın temel amacı, lisansüstü eğitim öğrencilerinin yaşam boyu öğrenmede anahtar yeterliklere sahip olma düzeylerini belirlemektir. Araştırmada tarama modellerinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 2014-2015 Eğitim Öğretim yılında Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Fen Bilimleri Enstitüsü ve Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisans öğrenimine devam eden öğrenciler oluşturmaktadır. Örneklemi ise bu öğrenciler arasından basit tesadüfi yöntemle seçilen 262 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri Şahin, Akbaşlı ve Yanpar Yelken (2010) tarafından geliştirilen “ Yaşam Boyu Öğrenme Anahtar Yeterlikleri Ölçeği” kullanılarak elde edilmiştir. Ölçekten elde edilen verilerin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri belirlenmiş, bağımsız değişkenler arasındaki farkı karşılaştırmak için Mann Whitney U testi ve Kruskal-Wallis H testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda lisansüstü eğitim öğrencilerinin yaşam boyu öğrenme anahtar yeterliklerinin “Katılıyorum” düzeyinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar yeterliklerin cinsiyet değişkenine göre sadece ana dilde iletişim yeterliğinde, kadın öğrenciler lehine anlamlı farklılık gösterdiği, diğer yeterlik alanlarında ve ölçeğin genelinde cinsiyete göre anlamlı farklılık bulunmadığı görülmüştür. Lisansüstü eğitimde bulunulan aşama değişkeni açısından sadece ana dilde iletişim yeterliğinde tez aşamasında bulunan öğrenciler lehine anlamlı fark bulunduğu, anahtar yeterliklere sahip olma düzeyi açısından en iyi durumda olan fen bilimleri enstitüsü en düşük düzeyde ise sosyal bilimler enstitüsü öğrencileri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Sözcükler Yaşam Boyu Öğrenme, Yeterlik, Anahtar Yeterlik IV ABSTRACT Master's Thesis Lifelong Learning Key Competences Levels of Postgraduate Students at Bartın University Abdurrahman ADABAŞ Bartın University Institute of Educational Sciences Department of Lifelong Learning Thesis Advisor: Assistant Professor Hüseyin KAYGIN Bartın-2016, Sayfa XIII+100 The main purpose of this research is to determine the key compentences levels of postgraduate students in lifelong learning. In this study the relational model is used. The population of research are the postgraduate students in Institute of Educational Sciences, Social Sciences Institute and Science Institute at Bartın University in 2014-2015 years. The research dates are collected the students who are selected the simple random method. The study grup of this research consists of the students who are selected the simple random method. The research datas are obtained by using the study named “Lifelong Learning Key Competence Scale” made by Şahin, Akbaşlı and Yanpar Yelken (2010). The arithmetic means and standard deviations of the datas obtained from scale are determined and Mann- Whitney U test and Kruskal-Wallis H test is used to compare the differences between independent variables. According to results it is observed that the levels of lifelong learning key competences of postgraduate students are “I agree level”. According to gender variable, the competences of communication in native language shows significant differences. It is observed that in general scale and between the other competences there is no significant differences. In terms of the postgraduate stage variable, a significant difference for the students in dissertation stage are found in only competences of communication in native language. It is concluded that the level of having key competences of the students in Science Institute is the best, the level of the students in Social Science Institute is lowest. Key Words Lifelong Learning, Competence, Key Competencies V İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY.............................................................................................................. I BEYANNAME………………………………………………………………………….…II ÖNSÖZ.................................................................................................................................III ÖZET....................................................................................................................................IV ABSTRACT..........................................................................................................................V İÇİNDEKİLER....................................................................................................................VI TABLOLARLİSTESİ.........................................................................................................IX ŞEKİL VE GRAFİKLER LİSTESİ.................................................................................... XI EKLER LİSTESİ…………………………………………………………………………XII KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………………………...XIII BÖLÜM I 1.GİRİŞ..................................................................................................................................1 1.1.Problem Durumu..............................................................................................................1 1.2.Amaç……………………………………………………………………………………3 1.3.Önem……………………………………………………………………………………3 1.4.Sayıltılar...........................................................................................................................4 1.5.Sınırlılıklar........................................................................................................................4 1.6.Tanımlar...........................................................................................................................4 BÖLÜM II 2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR.........................................5 2.1. YAŞAM BOYU ÖĞRENME.......................................................................................5 2.1.1. Yaşam Boyu Öğrenmenin Amacı…………………………………………………..9 2.1.2 Yaşam Boyu Öğrenmenin Önemi…………………………………………………10 2.1.3. Yaşam Boyu Öğrenme Strateji ve İlkeleri………………………………………...11 2.2. Yaşam Boyu Öğrenmenin Tarihsel Gelişimi……………………………………...15 2.3. Yaşam Boyu Öğrenme Programları……………………………………………….19 2.4. Yaşam Boyu Öğrenme Yolları…………………………………………………….21 2.4.1. Örgün Eğitim………………………………………………………………………22 2.4.2. Yaygın Eğitim (Halk Eğitimi)……………………………………………………..23 VI 2.4.3.İnformal Eğitim………………………………………………………………….......24 2.5. Bilgi Toplumu ve Yaşam Boyu Öğrenme İhtiyacı…………………………………..24 2.6. Türkiye’nin Yaşam Boyu Öğrenmede Mevcut Durumu…………………………….29 2.7. Yaşam Boyu Öğrenme Yeterlikleri……………………………………………….....35 2.7.1. Anadilde İletişim Yeterliği………………………………………………………….38 2.7.2. Yabancı Dilde İletişim Yeterliği…………………………………………………...39 2.7.3. Bilim ve Teknolojide Matematiksel Temel Yeterlikler………………....................41 2.7.4 Dijital Yeterlikler…………………………………………………………………...43 2.7.5. Öğrenmeyi Öğrenme Yeterliği…………………………………………………….44 2.7.6. Sosyal ve Vatandaşlık Yeterlikleri ………………………………………….........45 2.7.7. İnisiyatif Alma ve Girişimcilik Yeterliği…………………………………….........47 2.7.8. Kültürel Farkındalık ve Anlatım Yeterliği………………………………………..48 2.8. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR.........................................................................................50 2.8.1. Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar…………………………………………………..50 2.8.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar………………………………………………...56 BÖLÜM III 3. YÖNTEM.....................................................................................................................58 3.1. Araştırmanın Modeli...................................................................................................58 3.2. Evren ve Örneklem......................................................................................................58 3.3. Veri Toplama Araçları.................................................................................................59 3.4. Verilerin Toplanması ve Analizi.................................................................................59 BÖLÜM IV 4. BULGULAR....................................................................................…………………61 4.1. Lisansüstü Eğitim Öğrencilerinin Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular……….61 4.2. Lisansüstü Eğitim Öğrencilerinin Yaşam Boyu Öğrenme Anahtar Yeterliklerine Sahip Olma Düzeyine İlişkin Bulgular…………………………………………………………...67 4.3. Lisansüstü Eğitim Öğrencilerinin Yaşam Boyu Öğrenme Anahtar Yeterliklerinde Cinsiyete İlişkin Bulgular………………………………………………………………….73 4.4. Öğrencilerin Yaşam Boyu Öğrenme Anahtar Yeterliklerinde Lisansüstü Eğitimde Bulundukları Aşama Değişkenine İlişkin Bulgular ………………………………….……75 4.5. Öğrencilerin Yaşam Boyu Öğrenme Anahtar Yeterliklerinde Öğrenim Görülen Enstitü Değişkenine İlişkin Bulgular ……………………………………………………………..76 VII BÖLÜM V 5. SONUÇ VE TARTIŞMA................................................................................................80 6. ÖNERİLER.....................................................................................................................84 6.1.Araştırma Sonuçlarına Dayalı Öneriler……………………………………………......84 6.2. İleride Yapılabilecek Araştırmalara Yönelik Öneriler……………………………......85 KAYNAKLAR...................................................................................................................86 EKLER……………………………………………………………………………………96 ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………………………..100 VIII TABLOLAR LİSTESİ Tablo No Sayfa No 1. Bilgi toplumu istatistikleri (2004-2014) ..…………………………………....................28 2. Öğrencilerin öğrenim gördükleri enstitülere göre dağılımı …………………………….58 3. Dağılımın normalliğine ilişkin kolmogorov-smirnov testi sonuçlar …………………...60 4.Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin demografik özellikleri…………………………………………………………………..........................61 5. Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin aylık gelir ve yetiştikleri çevrenin sosyo-ekonomik düzeyine göre betimsel istatistikler ………………………………….62 6. Araştırmaya katılan öğrencilerin lisansüstü eğitime devam etme amacına ilişkin betimsel istatistikler……………………………………………………………….……...………63 7. Araştırmaya katılan öğrencilerin lisansüstü eğitimde bulundukları aşamaya göre betimsel istatistikler……………….……………………………………….……………...63 8. Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin eğitim geçmişinde öğrenim gördükleri okul türüne göre betimsel istatistikleri………………………………………..64 9. Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin mezun oldukları lise türüne göre betimsel istatistikleri …………………………………………………………..................64 10. Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin mezun oldukları fakülte türüne göre betimsel istatistikleri ………………………………………………………………...65 11. Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin yaygın eğitim kurumlarının verdikleri kurslara katılım durumuna göre betimsel istatistikleri ………………………...66 12. Araştırmaya katılan lisansüstü eğitim öğrencilerinin katıldıkları kurs programına göre betimsel istatistikleri …………………………………………………………………. 66 13. Araştırmaya katılan öğrencilerin anadilde iletişim yeterliğine ilişkin betimsel İstatistikler………………………………………………………………………………67 14. Araştırmaya katılan öğrencilerin yabancı dilde iletişim yeterliğine ilişkin betimsel istatistikler …………………………………………………………………………......68 15. Araştırmaya katılan öğrencilerin bilim ve teknolojide matematiksel temel yeterliğine ilişkin betimsel istatistikler …………………………………………………………….68 16. Araştırmaya katılan öğrencilerin dijital yeterliğine ilişkin betimsel istatistikler …… 69 17.Araştırmaya katılan öğrencilerin öğrenmeyi öğrenme yeterliğine ilişkin betimsel istatistikler …………………………………………………………………………… 70 IX