T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ YÖNETİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI DEVLET-KOLLUK İLİŞKİSİ KAPSAMINDA JANDARMA VE TÜRK JANDARMASI Yüksek Lisans Tezi Evrim KARA Ankara - 2016 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ YÖNETİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI DEVLET-KOLLUK İLİŞKİSİ KAPSAMINDA JANDARMA VE TÜRK JANDARMASI Yüksek Lisans Tezi Evrim KARA Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN Ankara – 2016 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SİYASET BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ YÖNETİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI DEVLET-KOLLUK İLİŞKİSİ KAPSAMINDA JANDARMA VE TÜRK JANDARMASI Yüksek Lisans Tezi Evrim KARA Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Doç. Dr. Can Umut ÇİNER …………………………. Yrd. Doç. Dr. Tekin AVANER …………………………. Yrd. Doç. Dr. Ozan ZENGİN …………………………. Tez Sınavı Tarihi: …/07/2016 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (..../07/2016) Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı Evrim KARA İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... i KISALTMALAR ....................................................................................................... v TABLOLAR ............................................................................................................ vii GİRİŞ ......................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM DEVLET, KOLLUK VE JANDARMA 1. KAVRAMSAL TARTIŞMA .............................................................................. 10 1.1. POLİS – KOLLUK ..................................................................................... 10 1.1.1. Polis................................................................................................. 11 1.1.2. Kolluk ............................................................................................. 13 1.1.3. Polis mi? Kolluk mu?...................................................................... 18 1.1.4. Geniş ve Dar Kapsamda Kolluk (Yapı Olarak Kolluk) .................. 20 1.2. GÜVENLİK (İÇ VE DIŞ GÜVENLİK) ..................................................... 22 1.3. EMNİYET – ASAYİŞ ................................................................................ 32 1.4. EGEMENLİK ............................................................................................. 34 1.5. İKTİDAR  OTORİTE ............................................................................... 37 1.6. KAMU DÜZENİ......................................................................................... 39 1.7. GÜÇ – ŞİDDET .......................................................................................... 42 1.8. ZORLAMA ................................................................................................. 47 2. DEVLETİN KÖKENİ VE TARİHİ .................................................................... 51 2.1. DEVLETİN KÖKENİ (KAYNAĞI) .......................................................... 54 2.1.1. İradi Teoriler ................................................................................... 56 2.1.1.1. Toplumsal Güvenlik İhtiyacı ........................................... 57 2.1.1.2. Toplumsal Sözleşme ....................................................... 59 2.1.1.2.1. Thomas Hobbes .............................................. 60 2.1.1.2.2. John Locke ...................................................... 65 2.1.1.2.3. Jean Jacques Rousseau ................................... 70 i 2.1.2. Eleştirel Teoriler ............................................................................. 74 2.1.2.1. Engels’de Devletin Kökeni ............................................. 74 2.1.2.2. Gordon Childe-Arkeoloji Destekli Eleştirel Görüş ......... 81 2.1.3. Zorlama Esaslı Teoriler................................................................... 86 2.1.3.1. Franz Oppenheimer-Devlete Giden Altı Aşama ............. 86 2.1.3.2. Robert L. Carneiro-Savaş ve Coğrafi Etkiler .................. 92 2.1.3.3. Alâeddin Şenel’in İlkel Toplumdan Uygar Topluma Geçiş Teorisi .............................................................................. 94 2.2. MODERN DEVLET ................................................................................. 100 2.2.1. Devletin Gelişiminin Kısa Tarihi .................................................. 100 2.2.1.1. İmparatorluklar .............................................................. 101 2.2.1.2. Feodal Devlet ................................................................ 103 2.2.1.3. Mutlak Devlet ................................................................ 106 2.2.2. Modern Devletin Doğası ............................................................... 108 2.2.2.1. Merkezileşme ................................................................ 110 2.2.2.2. Meşru Fiziksel Güç Tekeli ............................................ 112 2.2.2.3. Meşruiyet ....................................................................... 118 2.2.2.4. Devlet ve Ulus ............................................................... 120 2.2.2.5. Bürokrasi ....................................................................... 122 2.2.2.6. Bölgesellik (Alansallık) ................................................. 124 3. KOLLUK .......................................................................................................... 126 3.1. Kolluğun Tarihsel Değişimi ...................................................................... 127 3.1.1. Geleneksel Kolluk ......................................................................... 128 3.1.1.1. Geleneksel Kolluk Pratikleri ......................................... 129 3.1.1.2. Geleneksel Kolluk Nitelikleri ........................................ 131 3.1.2. Modern Kolluk .............................................................................. 132 3.1.2.1. Kolluk Pratiklerinde Modernlik .................................... 133 3.1.2.2. Yapıda Modernlik ......................................................... 135 3.1.2.3. Ordudan Özerkleşme ..................................................... 138 3.2. MODERN KOLLUKTA İKİ FARKLI YÖNELİM: ANGLO-SAKSON (İNGİLTERE) VE KITA AVRUPASI (FRANSA) .................................. 141 ii 4. JANDARMA .................................................................................................... 148 4.1. Kavram Olarak Jandarma .......................................................................... 148 4.2. JANDARMANIN NİTELİKLERİ ............................................................ 150 4.2.1. Askeri Statü ................................................................................... 151 4.2.2. Modernlik ...................................................................................... 157 4.2.3. Kolluk İşlevi Üzerine Uzmanlık ................................................... 160 4.2.4. Doğrudan Merkeze Bağlılık .......................................................... 161 4.3. JANDARMANIN KÖKENİ: FRANSIZ JANDARMASI ....................... 162 4.3.1. Jandarmanın Üzerine Kurulduğu Temel: Maréchaussée (Mareşose) ....................................................................................................... 163 4.3.2. Jandarmanın Kuruluşu .................................................................. 167 4.3.3. Jandarmanın Yayılması ................................................................. 172 II. BÖLÜM TÜRK JANDARMASININ GELİŞİMİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ 1. OSMANLI MODERNLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE JANDARMA ............... 175 1.1. OSMANLI MODERNLEŞMESİ.............................................................. 176 1.2. SOSYOEKONOMİK YAPININ OSMANLI DEVLETİ’NİN JANDARMA TERCİHİNE ETKİLERİ ........................................................................... 180 1.2.1. Siyasal ve Kültürel Heterojenlik: Millet Sistemi .......................... 181 1.2.2. Kırsallık......................................................................................... 188 1.2.3. Merkez-Çevre Kopukluğu ............................................................ 193 1.2.4. Geleneksel Toplum ....................................................................... 197 1.3. EŞKIYA İLE MÜCADELE ...................................................................... 198 2. TÜRK JANDARMASININ KURUMSAL TARİHİ ........................................ 203 2.1. OSMANLI ZAPTİYE DÖNEMİ (1826-1879) ......................................... 204 2.2. OSMANLI JANDARMASININ KURULUŞ DÖNEMİ (1879-1915) ..... 214 2.2.1. Asakir-i Zaptiyeden Jandarmaya Geçiş ........................................ 215 2.2.2. Mürzsteg Düzenleme (Tensikat) Dönemi ..................................... 219 2.2.3. Meşrutiyet Dönemi ....................................................................... 224 2.3. ASKERİ NİZAMDA JANDARMA: İKİ BÜYÜK SAVAŞ .................... 226 iii 2.3.1. I. Dünya Savaşı’nda Jandarma ...................................................... 226 2.3.2. Kurtuluş Savaşı’nda Jandarma ...................................................... 229 2.4. CUMHURİYET DÖNEMİ JANDARMASI ............................................ 232 2.4.1. 1706 Sayılı Jandarma Kanunu ...................................................... 233 2.4.2. Jandarma Teşkilat Yapısının Gelişimi .......................................... 235 2.4.2.1. Sabit Jandarma Teşkilatları ........................................... 235 2.4.2.2. Seyyar Jandarma Teşkilatları ........................................ 237 2.4.3. Jandarma Okulları Tarihi .............................................................. 238 2.4.3.1. Jandarma Subay Okulu Tarihi ....................................... 239 2.4.3.2. Jandarmanın Diğer Okulları .......................................... 240 2.4.4. Yakın Tarihteki Gelişmeler........................................................... 242 3. GÜNÜMÜZDE TÜRK JANDARMASI .......................................................... 246 3.1. JANDARMANIN TÜRK İDARİ YAPISI İÇERİSİNDEKİ YERİ…….246 3.1.1. Genelkurmay Başkanlığı ile İlişkiler ............................................ 248 3.1.2. İçişleri Bakanlığı ile İlişkiler ........................................................ 249 3.1.3. Milli Savunma Bakanlığı ile İlişkiler ............................................ 253 3.2. SORUMLULUK ALANI VE GÖREVLERİ ........................................... 254 3.2.1. Mülki Görevleri ............................................................................ 257 3.2.2. Adli Görevleri ............................................................................... 258 3.2.3. Askeri Görevleri............................................................................ 259 3.2.4. Diğer Görevler .............................................................................. 260 3.3. TEŞKİLATLANMASI ............................................................................. 261 3.4. PERSONEL YAPISI................................................................................. 264 3.5. JANDARMANIN GELECEĞİ ................................................................. 268 SONUÇ .................................................................................................................. 276 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 285 ÖZET ..................................................................................................................... 303 ABSTRACT .......................................................................................................... 304 iv KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AİBÜ Abant İzzet Baysal Üniversitesi AÜHF Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi AÜSBE Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DCAF Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces FIEP Avrupa ve Akdeniz Askeri Statülü Kolluk Kuvvetleri ve Jandarmalar Birliği (Association of Mediterranean and European Gendarmeries) GATA Gülhane Askerî Tıp Akademisi ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi İİK İl İdaresi Kanunu JTGYK Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu JTGYY Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Yönetmeliği KHO Kara Harp Okulu M.Ö. Milattan Önce SDÜ Süleyman Demirel Üniversitesi TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı TSK Türk Silahlı Kuvvetleri TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi a.g.e. adı geçen eser a.g.k. adı geçen kaynak v a.g.m. adı geçen makale a.k. aynı kaynak bkz. bakınız C. Cilt hk. Hakkında J.Böl.K.lığı Jandarma Bölge Komutanlığı J.Gn.K.lığı Jandarma Genel Komutanlığı md. madde s. sayfa S. Sayı SK. Sayılı Kanun vi