Osmanlı'dan Günümüze Temizlik Tarihi T A N Z İ F A T - I İ S T A N B U L Mehmet MAZAK & Fatih GÜLDAL Osmanlı'dan Günümüze Temizlik Tarihi Tanzifat-ı İstanbul Mehmet MAZAK & Fatih GÜLDAL Genel Yayın Yönetmeni: Mustafa Karagüllüoğlu Sayfa Düzeni: Burhan Maden Kapak Tasarım: Sercan Arslan Yeditepe Yayınevi Çatalçeşme Sk. No: 27/15 34410 Cağaloğlu-İstanbul Tel: (0212) 528 47 53 Faks: (0212) 512 33 78 www.yeditepeyayinevi.com | [email protected] MEHMET MAZAK 1971 yılında Mersin'in Erdemli ilçesinde doğdu. İlk ve ortaöğrenimini burada tamamladı. 1995 yılında Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi'nden mezun oldu. 1998 yılında "İstanbul'da Kayıkçı Esnafı ve 1802 Tarihli Kayıkçı Esnafı Sayım Defteri" konulu yüksek lisans tezini tamamladı. İlk kitabı 1998 yılında "Eski İstanbul'da Deniz Ulaşımı" adıyla İDO tarafından yayımlandı. Daha sonra İstanbul'un aydınlatma ve ısıtma tarihi ile ilgili olarak "Osmanlı'dan Günümüze Havagazının Tarihçesi" kitabı üç cilt halinde İGDAŞ tarafından yayımlandı. Bu yayınları 2000 yılında "İstanbul Depremleri", 2001 yılında "Osmanlı'da Çevre ve Sokak Temizliği", 2006 yılında "Baki Kente Ab-ı Beka Hamidiye" kitapları takip etti. İstanbul şehir tarihi ve kültürü üzerine çok sayıda makalesi yayımlanan Mehmet Mazak bazı dergilerin yayın ve bilim kurullarında bulundu. Çalışmalarına İstanbul'un 1850-1930 yılları arasındaki sosyal değişimi ve gündelik hayatı üzerine araştırmalarıyla devam etmektedir. Eserleri: Eski İstanbul'da Deniz Ulaşımı (1998) Osmanlı'dan Günümüze Havagazı Tarihi (R.Sertaç Kayserilioğlu ve Kadir Kon ile birlikte 1999) İstanbul Depremleri (Mehmet Genç ile birlikte 2000) Osmanlı'da Çevre ve Sokak Temizliği (2001) Baki Kente Ab-ı Beka Hamidiye (Zekeriya Kurşun ile birlikte 2006) Kartpostallarda İstanbul Eminönü-Fatih (2008) Kartpostallarda İstanbul Eyüp-Bakırköy-Beyoğlu- Kâğıthane (2008) Eski İstanbul'da Deniz Ulaşımı: Kayıklar (2008) Dersaadet'in Sayfiye Semti Sarıyer (Ali Mazak ile birlikte 2009) Gündelik Hayatından Renklerle Eski İstanbul (2009) Boğaziçi ve Kayık Kültürü (2010) Şehr-i İstanbul'un Temizlik Kültürü (Fatih Güldal ve Aylin Doğan ile birlikte 2010) Osmanlı'dan Günümüze Kaybolmuş DenizciIlik Mesleği İSTANBUL MAVNALAR (2010) www.mehmetmazak.com FATİH GÜLDAL Aslen Trabzonlu olan Fatih GÜLDAL, 1978 yılında Gemlik'te doğdu. İlk ve orta öğrenimini Bursa'da tamamladıktan sonra 1996 yılında Marmara Üniversitesi Tarih bölümüne girdi. 2000 yılında aynı üniversitenin Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü'nde Türk Tarihi Anabilimdalı Ortaçağ Tarihi Bilim dalında yüksek lisans programına başladı. "Fetihten Osmanlılara Kadar Sinop Şehri'nin Tarihi" yüksek lisans teziyle 2003 yılında bu programı bitirdi. Üniversite yıllarında dergicilikle uğraşmaya başlayan Güldal birkaç arkadaşıyla birlikte "Tarih ve Düşünce" adında bir dergi çıkardı. 2005 yılından beri Kültür dergisinin editörlüğünü yapan Güldal, Tarih ve Medeniyet, Açılım, Kitap Postası, Mostar, Gezgin, Rıhle, Din ve Hayat, Kültür, Diyanet, Yeni Fikir (Hakemli) gibi dergilerde yazılar yazdı. Editörlüğünü yaptığı dergi 2008 yılında Türkiye Yazarlar Birliği tarafından yılın dergisi ödülüne layık görüldü. Şehir tarihçiliğiyle de ilgilenen yazar 2009 yılında "İstanbul'un 100 Kaybolan Eseri" adlı çalışmayı yayınladı. Gezmeyi çok seven yazar üniversite yıllarında bir müddet Yunanistan'a dil öğrenmeye gitti. İlerleyen yıllarda İran, Fas, Bosna gibi ülkelerde araştırmalarda bulundu. Bir azınlık okulunda idarecilik yapan yazar, evli ve bir çocuk babasıdır. Önsöz Marmara, Boğaziçi ve Karadeniz ile bir yarımada üzerine kurulu olan İstanbul, tarihin bütün dönemlerinde önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Üç tarafı denizlerle çevrili bu kadim şehre Arap dünyasında Ümm-i Dünya, dünyanın anası denmiştir. Üç imparatorluğa payitahtlık etmiş olan İstanbul'un billurlaşmış bir şehir kültürü ve bu şehrin Avrupa'ya ve dünyaya örnek olmuş bir temizlik kültürü vardı. Osmanlı'nın 29 Mayıs 1453 yılında İstanbul'u fethinden itibaren şehrin temizliği ve çevreye olan uyarlılıklarının günümüz toplumuna anlatılması gerekmektedir. Okyanusa düşen yağmur taneleri misali asırlardır Türkler elinde nadide bir mücevher gibi el emeği ile işlenen İstanbul ve bu şehrin temizlik kültürü toplumumuz tarafından öğrenilmeli ve yaşanmalıdır. Bu düşünceler ışığında yıllar önce kaleme aldığımız Osmanlı dönemi temizlik ve çevre kültürü konulu makale ve çalışmaları yeni metinler ekleyerek, farklı kaynaklar ışığında yeniden gözden geçirerek bu kitabı beğeninize sunuyoruz. İstanbul, Marmara kıyılarına serpilmiş semtleri, Altın boynuz Haliç'i ve dünyanın en değerli gerdanlığı Boğaziçi ile kâinatın gözbebeği konumundadır. Belde-i Tayyibe'nin asırlar boyunca temiz ve pak kalmasını sağlayan aktörlerin ve bu aktörlerin faaliyetlerinin anlatıldığı bu eser "İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti" sürecinde yayınlanmış olması bu çalışmayı daha da anlamlı bir hale getirmektedir. Osmanlı'dan Günümüze Temizlik Tarihi Tanzifat-ı İstanbul adlı bu eser ile İstanbul'un fethinden itibaren günümüze kadar şehrin temizliğinin hangi aşamalardan geçerek geldiğinin tarihi yer almaktadır. Arayıcı esnafından, tanzifat amelesine, çöpçüden temizlik işçisine geçiş süreçleri ve I. Dünya Savaşı döneminde İstanbul sokaklarına dokunan ilk hanım elleri bayan çöpçülerin dramatik hikâyeleri eserde yer almaktadır. Eserin ilerleyen bölümlerinde Cumhuriyet dönemi İstanbul'un temizlik anlayışı ve temizlik uygulamaları yer almaktadır. İstanbul sevgimizin bir ürünü olarak ortaya çıkan bu eserin yayınlanması konusundaki katkılarından dolayı Sayın Erhan Afyoncu ve Mustafa Karagüllüoğlu'na teşekkür ederim. Eserin yazımı ve araştırma sürecindeki büyük katkılarından dolayı Aylin Doğan'a, görseller konusunda Hüseyin Irmak, Abdullah Gül ve Ayhan Uçar'a ayrıca teşekkür ederiz. Bu eseri İstanbul sevdalılarına ve temizliği her şeyin üstünde tutan çevre dostlarına armağan ediyoruz.. İstanbul bir sevdadır. Saygılarımızla. Mehmet MAZAK Fatih GÜLDAL