Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15, ss. 89-105. KALBİN MANEVÎ HASTALIKLARINDAN YALAN VE KORUNMA YOLLARI Mehmet Soysaldı * Günümüzde pek çok değer yargısı değişmiş, insanlar ahlâkî bir erozyona uğ- ramıştır. Çoğu insan kendisinin iyi bir insan olduğunu ve kötü bir ahlâk yapı- sına sahip olmadığını iddia eder. Kimseye zararının dokunmadığını ve kötü yönlerinin olmadığını söyler. Halbuki, bu insanların büyük bir çoğunluğu, Al- lah’ın hoşnut olmadığı, insanlara yasakladığı birçok kötü ahlâk özelliğine sa- hiptir. Ancak bu kötü ahlâk özellikleri, toplum içinde yaygınlaştığı ve olağan karşılanarak kabul gördüğü için, kötü ve çirkin karşılanmamaktadır. Örneğin, yalan söylemek günümüzde insanlar arasında çok yaygın hale gelmiş olan kötü huylardan birisidir. Allah’ın çirkin gördüğü ve şiddetle kaçınmamızı istediği bir davranıştır. İşte bu makalede günümüz insanında yaygın bir hal almış olan yalan hastalığı üzerinde duracak ve yalanın zararları ve ondan korunma yolla- rını açıklamaya çalışacağız. 1. Yalanın Tanımı a) Sözlük Anlamı: Arapça “Ke-Ze-Be” fiilinden türetilen kizb kelimesi, sözlük- te; “gerçeği gizlemek, gerçeği çarpıtmak, birini aldatmak vb. amacıyla bilerek söylenen gerçeğe aykırı söz” anlamında kullanılmaktadır.1 Sıdk yani, doğruluğun zıddı olan kizb kelimesi, Türkçede “yalan” kelimesiyle ifade edilmektedir.2 b) Terim Anlamı: Sözün gerçeğe uygun olmaması şeklinde tarif edilmektedir.3 * Doç. Dr., Fırat Üniv. İlahiyat Fakültesi. Tefsir Anabilim Dalı, e-mail: [email protected] 1 Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b.Mükerrem İbn Manzur, Lisanu’l-Arabi’l-Muhit, Dâru’l- Fikr, 3.Baskı, Beyrut 1994, c. I, s. 704. 2 Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Interpress Basın ve Yayıncılık, İstanbul, ts., c. XXIV, 12370; Ansiklopedik İslâm Lügatı, İstanbul 1982, c. II, s. 758. 3 Ali b.Muhammed eş-Şerif Cürcanî, Kitabu’t-Ta’rifât, Beyrut, ts., s. 183. 90 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 Türkçede yalan söylemek, gerçeği gizlemek, çarpıtmak ya da olmayan bir şeyi varmış gibi göstermek demektir. Yalan söyleyen, yalan söylemeyi huy edinmiş olan kimseye ise yalancı denilir. Yalancılık çok çirkin bir huydur. 2. Yalanın Hükmü İslâm dini yalanı haram kılmış ve şiddetle yasaklamıştır. Aynı zamanda dini- mizde yalan bütün kötülüklerin anası olarak kabul edilmiş ve insanların kesin- likle sakınması gereken manevî hastalıklardan biri olarak nitelendirilmiştir. Hatta bir hadiste Müslümanın belki korkak olabileceği, cimri olabileceği ama asla yalancı olmayacağı ifade edilmiştir.4 Yalanın haram olduğunu ve kesinlikle sakınılması gereken bir manevî hastalık olduğu çeşitli ayet ve hadislerde ifade edilmiştir. Burada konuyla ilgili bazı ayet ve hadisleri zikretmek istiyoruz. 3. Kur’an’da Yalan Kavramı Kezb kavramı, Kur’an’da çok kullanılan kavramlardan biridir. Çeşitli türevle- riyle tam 382 yerde geçmektedir.5 Kur’an’da yalanın kötülüğünü belirten ve ya- landan sakınmayı tavsiye eden birçok ayet bulunmaktadır. Mesela, Yüce Allah: “Ey Müminler! Allah’a karşı gelmekten sakının, doğru söz söyleyin.”6, “…yalan söz- den kaçınınız.”7, “…Allah, yalancı ve nankör olan kimseyi doğru yola iletmez.”8 bu- yurmaktadır. Kur’an’dan anlaşıldığına göre, yalan, kafir ve münafık sıfatıdır. Yalan, küf- rün en önemli esası, nifakın en bariz alameti, Allah’ın bildiğine muhalif iddiada bulunmanın adıdır. Kur’an’da Zikredilen Yalancılar İlk Yalancı Şeytandır Şeytanın en belirgin özelliklerinden biri yalancılıktır. Nitekim bu hususta Yüce Allah: “O size daima kötülüğü, çirkin işi ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söyle- menizi emreder.”9 buyurur. Şeytan insanın içinde bulunan kötü düşünce ve arzu- ları körükler ve insanın kötülük yapmasını kolaylaştırır. Yalancılık ta şeytanın 4 Malik b.Enes, el-el-Muvatta’, İstanbul 1981, ss. 989-990. 5 Muhammed Fuad Abdulbaki, el-Mu’cemü’l-Müfehres Li Elfazı’l-Kur’ani’l-Kerim, Dâru İhyai’t- Türasi’l-Arabî, Beyrut, ts., ss. 598-602. 6 Ahzab, 33/70. 7 Hac, 22/30. 8 Zümer, 39/3, bk., Mümin, 40/281. 9 Bakara, 2/169. Mehmet Soysaldı / Kalbin Manevî Hastalıklarından Yalan ve Korunma Yollar 91 insan üzerindeki etkilerinden biridir. Şeytan insana yalanı kolay bir yol olarak gösterir ve onu yalan söylemeye teşvik eder. İmanı zayıf olan insanlar da şey- tanın bu telkinine uyarak yalan söylemeye başlar. Nitekim Yeryüzünde ilk ya- lan söyleyen de şeytandır. Şöyle ki: Allah, ilk insan Hz. Âdem’i yarattıktan son- ra meleklere Hz. Âdem’e secde etmelerini emretmiş, melekler Allah’ın bu em- rine itaat ederek secde etmişler, şeytan ise, büyüklük taslayarak Allah’ın emrine karşı gelmiş ve Hz. Âdem’e secde etmemiştir. Bunun üzerine Yüce Allah, şey- tanı huzurundan ve rahmetinden kovmuş ve ahirette de ebedi olarak cehennem azabına atacağını vaat etmiştir. Şeytan ise, kendisinin Allah’ın azabına uğrama- sına sebep olan insanı Allah’ın yolundan alıkoymak için ant içmiş ve ilk olarak da Hz. Âdem ve eşi Havva’yı aldatmaya çalışmış ve onlara yalan söylemiştir. Nitekim Şeytanın Hz. Âdem’e söylediği yalanı Kur’an şöyle bildirir: “Şeytan on- lara, gözlerinden gizlenmiş olan edep yerlerini açığa çıkartmak için vesvese verdi. On- lara şöyle telkinde bulundu: ‘Rabbinizin size bu ağacın meyvesini yasaklamasının tek sebebi, sizin meleklerden veya ölümsüz hayata nail olanlardan olmanızı önlemektir’ di- yerek, kendisinin onların iyiliğini istediğine dair yemin üstüne yemin etti.”10 Bu ayet- te açıkça görüleceği gibi şeytan Hz. Âdem’e yalan söyleyerek onu kandırmıştır. Ayrıca yemin ederek, kendisinin iyi niyetli olduğunu ifade etmiştir. İşte yalan- cılar genellikle bu özelliktedirler. Yani yalan söylerken kendilerini insanlara inandırmak için iyi niyetli olduklarını söyleyerek bol bol yemin ederler. Başka bir ayette ise, şeytanın insanlara yalan vaatlerde bulunduğunu Allah şöyle haber vermektedir: “Hesaplar görülüp iş tamamlanınca şeytan onlara şöyle diyecek: Allah size doğru vaatte bulundu. Ben de size bir şeyler vaat et- tim ama sözümde yalancı çıktım. Doğrusu benim size istediğimi yaptıracak bir gücüm yoktu, sadece ben sizi davet ettim, siz de çağrımı kabul ettiniz. O halde beni ayıplamayın, kendi kendinizi kınayın. Ne ben sizi kurtarabilirim, ne de siz beni kurtarabilirsiniz. Ben, sizin daha önce beni Allah’a ortak koşmanızı da reddetmiştim. Elbette, böyle zâlimlerin hakkı gayet acı bir azaptır.”11 Şeytan her zaman yalan söyler ve insana sürekli yalan söylemeyi telkin eder. İnsan bir karar verirken, bir şeyi düşünürken, içinde hem vicdanının sesi hem de şeytanın fısıldamaları olur. Akıl ve vicdan sahibi, Allah’a ve ahirete inanan bir mümin her zaman vicdanının sesini dinler. Diğerleri ise çoğunlukla şeyta- nın sesini dinler. Ancak şeytanın her söylediği yalandır. Örneğin, hırsızlık ya- pan birini şeytan boş vaatlerle ve yalanlarla aldatmaktadır. “İhtiyacın var şunu alsan ne olur? Zaten kimse de seni görmez. Bu hırsızlık bile sayılmaz, küçücük 10 Araf, 7/20-21. 11 İbrahim, 14/22. Bu hususta başka ayetler için bk., Nisa, 4/120; Haşr, 59/16. 92 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 bir şey” gibi sözler söyler. Gerçekte ise, hiç kimse görmese ve fark etmese dahi, Allah her an görmekte ve işitmektedir.12 Allah Kur’an’da insanları şeytana karşı uyarmış ve onun insanları aldattığını ve aldananların sonunun cehennem ol- duğunu bildirmiştir: “Şeytan onlara sadece vaatlerde bulunur, birtakım kuruntularla oyalar. Şeytan aslında onlara kuru bir aldatmadan başka ne vaad eder ki, işte öyleleri- nin varacağı yer cehennemdir ve oradan kurtuluş için hiçbir çare bulamazlar.”13 Şeytanın aldatma yolları sayılamayacak kadar çok ve çeşitli olup, nefislere de caziptir. Şeytan, insanı en zayıf tarafından aldatmaya çalışır. Yalan ve boş vaatler şeytanın en temel özelliklerindendir. Yalan söyleyen bir insan şeytanı dinliyor ve ona itaat ediyor demektir. Şu ayetler bazı insanların şeytana itaat etmelerinin sebeplerini açıklamaktadır: “Onlar, Allah’tan başka bir kısım dişilere (dişi isimli tanrılara) tapıyorlar. Onlar aslında Allah’ın lanet ettiği o inatçı şeytanlar- dan başkasına yalvarmıyorlar. Allah şeytanı lanetledi; o da: ‘Yemin ederim ki kulların- dan bir pay edineceğim’ dedi.”14 Aslında hiç kimse ‘şeytana tapıyorum’ demez, fa- kat işi gücü şeytanlık olan, hep şeytanı sevindirecek işler yapan kimse, ona iba- det ediyor demektir. En Büyük Yalancılar Kafirlerdir Kafirler, Allah’ın ayetlerini işittikleri halde kibirlerinden dolayı sanki hiç işit- memiş gibi inkârlarına devam ederler. “Vay haline her yalancı ve günahkar kişinin ki, kendisine okunan Allah’ın ayetlerini işitir de sonra büyüklük taslayarak sanki hiç onları duymamış gibi (küfürde) direnir. İşte onu acı bir azap ile müjdele.”15 İşte yala- nın en büyüğü ve en çirkini Allah’a karşı söylenen yalandır. Nitekim Yüce Al- lah yalancı kafirleri bize şöyle anlatmaktadır: “Allah’a karşı yalan uyduran, kendi- sine gelen gerçeği (Kur’an’ı) yalan sayandan daha zâlim kim vardır? Kafirler için ce- hennemde bir yer mi yoktur.”16, “Uydurduğu şeyleri Allah’a mal edip O’nun adına ya- lan söyleyen kimselerin kıyamet günü yüzlerinin kapkara kesildiğini görürsün. Allah’a karşı böyle kibirli davrananlar, büyüklük taslayanlar için cehennemde yer mi yok?”17 Allah hakkında yalan uydurmak; O’na ortak koşmak, evlat nispet etmek ve Allah’ın sıfatlarını inkâr etmek şeklinde görülür.18 Böyle kafirlerin durumunu 12 Harun Yahya, Kur’an’da Yalancının Yöntemleri, Araştırma Yayıncılık, İstanbul 2002, ss. 39-40. 13 Nisa, 4/120-121. 14 Nisa, 4/117-118. 15 Casiye, 45/7. 16 Zümer, 39/32. 17 Zümer, 39/60. 18 Bk., Saffat, 37/86, 151-152; Kehf, 18/4-5; Al-i İmran, 3/75, 78; Saf, 61/7; Yunus, 10/69; Nisa, 4/50. Mehmet Soysaldı / Kalbin Manevî Hastalıklarından Yalan ve Korunma Yollar 93 Yüce Allah şöyle anlatmaktadır: “Uydurduğu yalanı Allah’a isnat edenden daha zâ- lim kim olabilir? Onlar Rablerinin huzuruna getirilecekler ve şahitler de: ‘İşte Rableri hakkında yalan uyduranlar! İyi biliniz ki Allah’ın lâneti zâlimlerin üzerinedir.’ diye- ceklerdir. O zâlimler ki insanları Allah’ın yolundan çevirirler ve onu eğri göstermek isterler. Ahireti de inkâr ederler. Allah onları azaba uğratmak isterse, onlar dünyadan kaçıp Allah’ın hükmünden kurtulamazlar. Allah’tan başka kendilerini koruyacak hami- ler de bulamazlar. Onların azabı kat kat olur. Çünkü onlar, gerçekleri işitmeye taham- mül etmiyorlar ve hakikati de göremiyorlardı.”19 Allah’a karşı söylenen en büyük yalanlardan biri de insanların kendilerinin helâller ve haramlar uydurmalarıdır. Allah, bunların durumunu şöyle bildirir: “Dillerinizin yalan olarak vasfettiği şeyler hakkında, ‘Bu helâldir, bu haramdır’ deme- yin, çünkü Allah’a karşı yalan uydurmuş olursunuz. Kuşkusuz Allah’a karşı yalan uy- duranlar, kurtuluşa eremezler.”20 Dinde helâl ve haramı belirlemek sadece Allah ve Resulüne mahsustur. İn- sanların böyle bir hakları kesinlikle yoktur. Kendi nefsi arzuları doğrultusunda bazı şeyleri helâl bazı şeyleri de haram sayanlar Allah’a karşı büyük bir iftira ve yalan söylemiş olmaktadırlar. Bu tür insanlar büyük bir günah işlemektedirler, onların ahiretteki cezaları da çok büyüktür. “De ki: Allah’ın size ihsan ettiği rızıklardan, bir kısmını helâl, bir kısmını da haram yapmanıza ne dersiniz? De ki: Allah mı sizin böyle yapmanıza izin verdi, yoksa siz Allah’a iftira mı ediyorsunuz?21 Münafıklar, İki Yüzlü ve Yalancıdırlar Bilindiği gibi münafık, dışından mümin görünüp, içinden inkâr eden iki yüzlü insandır. Münafıkların en belirgin özelliklerinden biri yalancılıktır. Çünkü on- lar Allah ve Resulüne iman etmedikleri halde iman ettiklerini söylerler. Kafir- lerle baş başa kaldıklarında gerçek kimliklerini ortaya koyarak, biz sizinle bir- likteyiz. Biz, müminlerle alay ediyoruz derler. Nitekim Yüce Allah münafıkla- rın bu özelliklerini Bakara suresinde şöyle belirtmektedir: “Münafıklar, mümin- lerle karşılaştıkları vakit ‘Biz de iman ettik.’ derler. Fakat şeytanlarıyla baş başa kaldık- ları zaman: Biz sizinle beraberiz, biz onlarla (müminlerle) sadece alay ediyoruz, derler. Allah da kendileriyle alay eder ve onları taşkınlıkları içinde bırakır, bocalayıp dururlar. İşte onlar o kimselerdir ki, hidayet karşılığında sapıklığı satın aldılar da ticaretleri kâr etmedi, doğru yolu da bulamadılar.”22 19 Hud, 11/18-20. 20 Nahl, 16/116. 21 Yunus, 10/59. 22 Bakara, 2/14-16. 94 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 Yine münafıkların yalancılıkları şu ayetlerde açıkça belirtilmektedir: “Müna- fıkların, kitap ehlinden inkâr eden dostlarına: Eğer siz yurdunuzdan çıkarılırsanız, mutlaka biz de sizinle beraber çıkarız; sizin aleyhinizde kimseye asla uymayız. Eğer sa- vaşa girerseniz, mutlaka yardım ederiz, dediklerini görmedin mi? Allah onların yalancı olduklarına şahitlik eder. Ant olsun eğer onlar çıkarılsalar, onlarla beraber çıkmazlar; savaşa girmiş olsalar, onlara yardım etmezler; yardım etseler bile arkalarını dönüp ka- çarlar, sonra kendilerine de yardım edilmez.”23 Münafıklar yaptıkları hinliklere çeşitli yalanlar uydururlar. Allah onların bu hainliklerini de bizlere şöyle haber vermektedir: “Göçebe Araplardan geri bırakı- lanlar, sana diyecekler ki: ‘Mallarımız ve çocuklarımız bizi, (seninle beraber gelmek- ten) alıkoydu. Bizim için mağfiret dile.’ Onlar dilleriyle kalplerinde olmayan bir şeyi söylüyorlar. De ki: ‘Allah size bir zarar vermek istemiş, yahut size bir yarar vermek is- temiş olsa Allah’ın, sizin için dilediğine kim engel olabilir?’ Hayır (hiç kimse engel olamaz), Allah yaptıklarınızı haber almaktadır.”24 Hz. Yusuf’un Kardeşleri Yalancıdır Kur’an’da yalancılıkları anlatılan insanlardan bir kısmı da Hz. Yusuf’un kar- deşleridir. Hz. Yusuf’un kardeşlerinin Kur’an’da bildirilen yalanları sırasıyla şöyledir: Hz. Yusuf’un kardeşleri babalarının Hz. Yusuf’u kendilerinden çok sevdiğini söyleyerek onu kıskanmışlardır. “(Kardeşleri) dediler ki: Yusuf ve kardeşi (Bünyamin) babamıza bizden daha sevimlidir. Halbuki biz kalabalık bir cemaatiz. Şüp- hesiz ki babamız apaçık bir yanlışlık içindedir.”25 Bu kıskançlıkları ve hasetleri onları çeşitli kötülükler işlemeye sevk etmiştir. Hz. Yusuf’un kardeşleri, onu kıskandıkları için öldürmeye karar vererek bir plan yapmışlar ve “(Aralarında dediler ki:) Yusuf’u öldürün veya onu (uzak) bir yere atın ki babanızın teveccühü yalnız size kalsın! Ondan sonra da (tövbe ederek) salih kimselerden olursunuz.”26 Bu çirkin planlarını gerçekleştirmek için yalana müracaat etmişlerdir. Önce babalarına kardeşlerinin kendileriyle gelmesini istediklerini söylemişler ve onu çok iyi koruyacaklarına dair söz vermişlerdir. “Dediler ki: ‘Ey babamız! Sana ne oluyor da Yusuf hakkında bize güvenmiyorsun! Oysa ki biz onun iyiliğini istemekteyiz. Yarın onu bizimle beraber (kıra) gönder de bob bol yesin (içsin), oynasın. Biz onu mut- 23 Haşr, 59/11-12. 24 Fetih, 48/11. 25 Yusuf, 12/8. 26 Yusuf, 12/9. Mehmet Soysaldı / Kalbin Manevî Hastalıklarından Yalan ve Korunma Yollar 95 laka koruruz.”27 Bu planları için babalarından kardeşlerini kendileri ile göndermesini iste- mişlerdir. Babaları olan Hz. Yakup’un tereddüt ettiğini görünce de, onu koru- yacaklarına dair and içmişlerdir. Oysa, daha en baştan planları Hz. Yusuf’u ko- rumak değil öldürmektir. Bunların hepsi, Hz. Yusuf’u öldürmek için kurdukla- rı tuzağın bir parçasıdır. Hz. Yakup’un Hz. Yusufʹu daha çok seviyor olmasından dolayı yanıldığını söylemeleri de bir yalandır. Çünkü, onlar da mutlaka Hz. Yusuf’un kendilerin- den çok daha üstün ahlâklı ve sevilmeye daha layık olduğunun farkındadırlar. Kardeşlerini öldürdükten sonra salih bir topluluk olamayacaklarını hepsi bilmektedir. Ancak, biri böyle bir yalan söyledikten sonra hepsi bunu kabul ederek, yapacakları ahlâksızlığı ve zalimliği masum göstermek istemektedirler. Ayrıca, görünürde babalarının sevgisi için bunu yapıyor görünmektedirler. Bu da bir yalandır, çünkü kardeşlerini öldürebilecek ahlâkta olan insanlar gerçek sevgiden anlamazlar ve böyle bir talepleri de olmaz. Onlar sadece kıskançlık ve rekabet yüzünden kardeşlerini öldürmek istemektedirler.28 Yusuf suresindeki konuyla ilgili ayetlerde açıkça görüldüğü gibi yalancılar kendilerini çok iyi niyetli ve masum göstermek için büyük bir titizlik göster- mektedirler. Nitekim, “Dediler ki: Hakikaten biz (kuvvetli) bir topluluk olduğumuz halde, eğer onu kurt yerse, o zaman biz gerçekten aciz kimseler sayılırız.”29 Böylece amaçlarının kardeşlerinin iyiliği olduğunu vurgulamakta ve onun güvenliği için teminat bile vermektedirler. Hz. Yusufʹun kardeşleri yukarıdaki ayetlerde de görüldüğü gibi yemin ederek babalarını doğru söylediklerine, gü- venilir olduklarına dair ikna etmeye çalışmışlardır. Ve bu yalanları sayesinde kardeşlerini yanlarına almışlar ve onu bir kuyunun derinliklerine atmışlardır. “Onu götürüp de kuyunun dibine atmaya ittifakla karar verdikleri zaman, biz Yusuf’a: Andolsun ki sen onların bu işlerini onlar (işin) farkına varmadan, kendilerine haber ve- receksin, diye vahyettik.”30 Kardeşleri Yusuf‘u kuyuya atıp geri döndüklerinde ise kendilerini suçsuz göstermek için yine yalanlara başvurmuş ve sahte düzenler kurmuşlardır: “Ak- şamleyin ağlayarak babalarına geldiler. Dediler ki: ʺEy Babamız, biz yarışmak üzere uzaklaştık; Yusuf’u eşyamızın yanında bıraktık. (Ne yazık ki) onu kurt yemiş! Fakat biz 27 Yusuf, 12/11-12. 28 Harun Yahya, age, s. 74-75. 29 Yusuf, 12/14. 30 Yusuf, 12/15. 96 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 doğru söyleyenlerden olsak da sen bize inanmazsın.”31, “Gömleğinin üzerine sahte bir kan (sürülmüş) olarak geldiler. (Yakup) dedi ki: Bilakis nefisleriniz sizi (kötü) bir işi güzel gösterdi. Artık (bana düşen) hakkıyla sabretmektir. Anlattığınız karşısında (bana) yardım edecek olan, ancak Allah’tır.”32 Yukarıda zikrettiğimiz ayetlerde de görüldüğü gibi, yalancılar, yalanlarını çeşitli delillerle desteklemeye çalışmaktadırlar. Hz. Yusuf’un kardeşleri yalan- larını ikna edici hale getirebilmek için ağlamaktadırlar. Ağlamak, duygu sömü- rüsü yapmak, kendini acındırmak, saf görünmek, yalancıların en belirgin tak- tikleri arasındadır. Bu şekilde karşı tarafı daha kolay ikna edebileceklerini sa- nırlar. Ayrıca ʺbiz doğruyu söylesek de sen bize inanmazsınʺ diyerek duygu sömü- rüsünü daha da güçlendirmekte, kendilerini haksızlığa uğramış gibi gösterme- ye çalışmaktadırlar. Yalancıların sıklıkla başvurduğu bir başka taktik de bu- dur.33 Bu nedenle, müminlerin imanlarından şüphe duydukları kişilerin gösterdiği delilleri dikkatlice incelemeleri, ilk görünüşe aldanarak karar vermemeleri ge- rekir. Nitekim Hz. Yakup imanından kaynaklanan aklı, basireti ve feraseti ile oğullarını çok iyi tanımakta ve onların getirdikleri sahte delile aldanmamakta- dır. Ağlamalarına ve kendilerini temize çıkarmaya çalışan ifadelerine rağmen onların yaptıkları kötülüğü de anlamıştır.34 4. Hadislerde Yalan Kavramı Hz. Peygamber (s) de yalandan şiddetle kaçınılmasını istemiş ve konuyla ilgili olarak; “Size doğru sözlü olmayı tavsiye ederim. Çünkü doğruluk iyiliğe iyilik de cen- nete götürür…”35, “Yalandan sakının. Çünkü yalancılar, hak yoldan sapmış, günaha dalmış kimselerle beraberdir. Yalancılar ve facirler cehenneme gireceklerdir…”36, “Ya- landan sakının. Yalanın ciddisi de şakası da iyi değildir…”37, “Devamlı doğru söz söy- leyen kişi, Allah katında doğru sözlü (sıddîk) olarak yazılır. Devamlı yalan söyleyen kişi de Allah katında çok yalancı (kezzâb) olarak yazılır.”38 buyurmaktadır. Hz. Peygamber (s), bir hadislerinde; “İnsanları güldürmek için yalan konuşan 31 Yusuf, 12/16-17. 32 Yusuf, 12/18. 33 Harun Yahya, age, s. 76. 34 Harun Yahya, age, s. 76-77. 35 Ahmed b.Hanbel, el-Müsned, I, 3, 5, 7, 8, 384. 36 Müslim, Birr, 103, 105; Tirmizî, Birr, 46; İbn Mâce, Mukaddime, 4, 5, 7. 37 İbn Mâce, Mukaddime, 7. 38 Buhârî, Edeb, 69; Müslim, Birr, 102, 103; Ebu Dâvud, Edeb, 88; Tirmizî, Birr, 46. Mehmet Soysaldı / Kalbin Manevî Hastalıklarından Yalan ve Korunma Yollar 97 kimseye yazıklar olsun!…”39 buyurarak, doğru sözlü olmanın ve yalan sözden ka- çınmanın ne kadar önemli olduğunu belirtmekte ve insanları güldürmek için anlatılan sözlerdeki yalanı bile şiddetle yasaklamaktadır. İnsanları eğlendirmek için söylenen yalan böyle bir ikaz ve uyarıya maruz ise, insanları aldatmak, menfaatler elde etmek veya bazı insanların hakkını çiğnemek gibi ciddi mesele- lerdeki yalanın manevî yaptırımı çok daha ağır olmalıdır.40 İslâm dininde yalan söylemek münafıkların vasıflarından sayılmıştır. Nite- kim Hz. Peygamber Efendimiz bir hadislerinde; “Münafığın alameti üçtür: Ko- nuştuğu vakit yalan söyler; vaat ettiğinde hulf eder (sözünden döner), emanet edilen şeye ihanet eder.”41 buyurmuştur. 5. Yalanın Caiz Olduğu Durumlar Yalan İslâm dininde her çeşit kötülüğün başı ve kaynağı kabul edilerek redde- dilmiş olmasına rağmen bazı hallerde dince uygun kabul edilmiştir. Yani yalan söylemenin caiz olduğu yerler de vardır. Böyle bir durumda kişi yalan söyle- mekle günahkâr olmaz. Çünkü maksat yalan söylemek değil, bir kötülüğü ön- lemek veya bir iyilik yapmaktır. Dinimizde sadece üç yerde yalan söylemeye izin verilmiştir. Nitekim Hz. Peygamber bu hususta şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Sizi, kelebeğin ateşe tabi olması gibi yalana tabi olmanıza iten nedir? Şu üç özel durum dışında yalan söylemenin hepsi Âdemoğluna haramdır: 1.Hoşnut etmek için adamın hanımına yalan söylemesi, 2.Savaşta yalan söylenmesi, zira savaş hiledir, 3.İki Müslümanın arasını düzeltmek için kişinin yalan söylemesi.”42 Bu üç hususta, daha açıklayıcı olarak şunları söyleyebiliriz: 1. Hoşnut etmek için adamın hanımına yalan söylemesi: Karı kocanın birbir- lerine karşı muhabbetlerini artıracak, aile yuvasını bir huzur yuvası yapacak davranışlarda, iltifatlarda bulunmaları gereklidir. Meselâ karı koca kendilerin- de olan bazı vasıfları, gönüllerini hoş etmek, ülfet ve muhabbetlerini artırmak için mübalağalı olarak birbirlerine anlatabilirler. Yaptıkları işleri olduğundan fazla övebilirler. Bunda bir sakınca yoktur. Kocanın hanımına, kadının kocasına yalanı bir sevgi ifadesi olabileceği gibi yuvanın dağılma tehlikesi olduğu du- rumlarda aile birliğini sağlamak amacıyla da olabilir. 2. Savaşta yalan söylenmesi: Savaş esnasında düşmana karşı söylenen yalan 39 Ebu Dâvud, Edeb, 88; Tirmizî, Zühd, 10. 40 İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte, Akçağ Yay., İstanbul, ts., c. XIV, s. 364. 41 Buhârî, İman, 24, Edeb, 69; Müslim, İman, 107, 108; Tirmizî, İman, 14; Mehmed Zahid Kotku, Hadislerle Nasihatlar, c. I, s. 14. 42 Tirmizî, Birr, 26. 98 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 caizdir. Çünkü “savaş bir hiledir.” Düşmanın Müslümanlara zarar vermesini önlemek için onlara yanlış bilgi vermek, yalan söyleyerek onları yanıltmakta bir sakınca yoktur. Böyle durumlarda doğru değil, bilakis yalan söylemek gerekir. Yalan söylemeye müsaade edilmesi sadece savaş alanı ile ve savaşçılar ile sınırlı değildir. Bilakis Müslümanların kendisiyle fiili savaş hali olduğunda düşman kafirlere karşı yalan söylemeleri caizdir. 3. İki Müslümanın arasını düzeltmek için: Birbirine dargın olan iki Müslümanı barıştırmak için aracılık yapan bir kişi, o kişilerin birbirlerine karşı soğukluğunu, kızgınlığını gidermek ve onları barıştırmak maksadıyla yalan söyleyebilir. Meselâ iki dargın kişiden birine gidip filan kişi seninle ilgili olarak ‘çok dürüst, güvenilir, samimi ve iyi bir insandır’ diyor şeklinde böyle bir şey söylemediği halde ikisi arasını yumuşatmak ve birbiriyle barıştırmak için bu türlü yalan söz söyleyebilir. Nitekim Hz. Peygamber bir hadisi şeriflerinde; “İn- sanlar arasını düzelten, bunun için hayırlı söz söyleyen ve hayırlı söz ulaştıran kimse yalancı değildir.”43 buyurmuştur. Zulüm ve haksızlığa uğramış bir adamın can, mal veya namusunun zarar görmekten kurtarılması için de yalan söylenebilir. 6. Yalanın Zararları Yalan rûhî bir hastalıktır, Müslümanların kendilerini bu manevi hastalıktan ko- rumaları gerekir. Çocuklar daha küçük yaşlarından itibaren doğru sözlülüğe alıştırılmalı, yalanın zararları kendilerine anlatılmalıdır. Yalanın gerek ferdî gerek sosyal hayatımızda birçok zararı vardır. Ferdî ola- rak insanın yalandan medet beklemesi kesinlikle doğru değildir. Çünkü yalan er geç ortaya çıkar. Nitekim bu hakikati atalarımız; “yalancının mumu yatsıya ka- dar yanar.” sözleriyle çok güzel ve veciz bir şekilde belirtmişlerdir. Yalan söyle- diği ortaya çıkan insanlar, toplumda kendilerine güvenilemeyen, saygı duyul- mayan ve sevilmeyen insanlar durumuna düşerler. Kısaca yalan, insanı dünya- da da ahirette de felâkete sürükler. Bu dünya hayatında, yalan söyleyerek, sinsilik ve ikiyüzlülük yapan kişi, ilk bakışta bazı kârlar elde ediyor ve çıkarlar sağlıyor gibi görünebilir. Ancak bu durum aldatıcıdır. Yalancı sonuç itibarı ile daima kaybeder. Dünyada gerçek dostluğu, sevgiyi, güveni, samimiyeti, yakınlığı, huzur ve rahatlığı yaşayamaz; ahirette ise çok şiddetli bir azapla karşılık görecektir.44 Ayrıca müminler arasında mevcut olan sevgi ve kardeşlik duyguları yalanla 43 Buhârî, Sulh, 2; Müslim, Birr, 101; Ebu Dâvud, Edeb, 58; Tirmizî, Birr, 26. 44 Harun Yahya, age, s.105.