PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA POMORZE ZACHODNIE pol. IX w. "Geograf Bawarsld" wymienia slowiańskie plemiona Wolinian i Pyrzyczan 967-72 Walid o ujście Odry, zakończone podporządkowaniem tych ziem pań twu Polan 1000 Zalożenie biskupstwa kolobrzesldego ok. 1015-47 Utrata Pomorza Zach. przez Polskę, istnienie niezależnych księstw pomorsldch, zakończone udaną interwencją Kazimierza Odnowiciela 1058 Utrata Pomorza przez Boleslawa Śmialego 1090-9 I Przejściowe opanowanie Pomorza przez Władyslawa Hermana X-XlIw. Łupieżcze wyprawy morskie Pomorzan na Danię i Norwegię oraz (lądowe) na Polskę 1102-22, Wojny Boleslawa Krzywoustego z Pomorzanami zakończone podporządkowaniem 1129 ich ziem przez Polskę (zależność lenna) I 124, I 128 Wyprawy misyjne Ottona z Bambergu, rozszerzenie się chrześcijaństwa 1181 Hold lenny zlożony przez książąt pomorsldch cesarzowi Fryderykowi Barbarossie, utrata przez Polskę zwierzchnictwa nad Pomorzem Zachodnim 1185 Podporządkowanie Pomorza Danii (do 1227) xm w. Kolonizacja niemiecka i początki germanizacji ludności (zwl. możnych), szybld rozwój gospodarczy - Pomorze Zach. glównym eksponerem zboża nad Baltyldem 1264 Ostateczny rozpad na księstwo szczeciń kie i wologo Ide 1351-77 Kazimierz (Kaiko) Slupsld, wnuk Kazimierza Wielkiego, przeznaczony na następcę tronu Polski po Ludwiku Węgiersldm 1455 Lębork i Bytów oddane w lenno książętom pomorskim (powróciły do Polsld 1637) 1478-79 Zjednoczenie księstw zachodniopomorsldch przez Boguslawa X (1454-1523) 1493 Traktat pyrzycld: Brandenburgia uznaje niezależność Pomorza Zach., lecz zapewnia sobie sukcesję na wypadek wymarcia dynastii pomorskiej ok. 1520 Początek reformacji 152 I Pomorze księstwem Rzeszy 1534 Sejm w Trzebiatowie, wprowadzenie reformacji 1627-48 Zniszczenia podczas wojny trzydziestoletniej 1637 Śmierć ostatniego wladcy z rodu Gryfitów, Boguslawa XIV 1648-53 Podzial Pomorza między Szwecję a Brandenburgię XVIJ w. Rozwój wielldej wlasno ci ziemsldej (junkrzy), początek względnego wyludnienia wsi 17 13 Zajęcie przez Prusy Szczecina 1815 Opanowanie calości Pomorza przez Prusy XIX w. Zakończenie germanizacji ludności Pomorza Zachodniego 2 poł. XIX w. Rozwój przemysiu (zwl. w Szczecinie), pojawienie się imigracji zarobkowej z Polsld 1945 Odzyskanie przez Polskę Pomorza Zach. ze Szczecinem Ważniejsze miasta Miasto Początld Charakterystyka Zabytld 1299 Od XI w. rezydencja książąt, od 1386 w. Kościoly z XIV w., mury Białogard (gród XI w.) czlonek Hanzy obronne XIV-XV w. Xill-XIV w., pon rzeczny rywalizujący ze Kościól św. Mikolaja (XIłJ w. Gryfino 1254 Szczecinem (handel zbożem), 1640 pożar przebud.), Brama Bańska i slynnego mostu lączącego dwa ramiona Odry mury obronne (XIV-XV w.) Od XłJ w. siedziba księcia i (od ok. 1176) Katedra (XII-XV w., fragm. Kamień 1274 biskupa, od XIV w. czlonek Hanzy. Rola 0- romańslde), fragmenty mu- Pomorsld (gród IX w.) graniczona po 1753 (zalożenie Dziwnowa), rów miejsldch (XIV w.), od XIX w. eksploatacja iródel leczniczych palac biskupi (XVI w.) PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA Miasto Początki Charakterystyka Zabytki We wczesnym średniowieczu otrzymywa- Kolegiata gotycka (2 poł. 1255 nie soli i jej wywóz na pd., także handel ze XIV w.), katownia z XV w., (osada Skandynawią. Przejściowo pod władzą fragm. murów miejskich Kbrozłeog- VII w., polską. łOOO-1015 biskupstwo, w XIII w. (XV w.), ratusz neogotycki gród zasiedlenie przez Niemców, członkowstwo (1829-32), kamienice XV- poł. IX w.). w Hanzie, ważna twierdza do 1873, XIXw. ogromne zniszczenia w 1945 1266 Od 1248 posiadłość biskupów kamień- Gotycka bazylika NMP i Koszalin (wzmianka skich, handeł morski od XIV w. do zamu- kaplica z XIV w., fragmenty lenia jez. Jamno w XVll w., ponowny murów miejskich, Dom owsi 1214) rozwój w 2 poł. XIX w. Kata z XVIII w. (rekonstr.) Początkowo próby rywalizacji ze Szczeci- W rynku resztki późnogo- Police 1260 nem, ale od 1321 własność Szczecina. tyckiego kościoła Znaczniejszy rozwój od lat 60. XX w. Mariackiego (XVI w.) (kombinat chemiczny) 1263 Gród słowiański, 1124 pierwszy masowy Fortyfikacje miejskie (XIII- Pyrzyce (gród IX w.) chrzest Pomorzan, znaczny ośrodek do XIV w.), gotycki kościół czasów wojen w I poł. XVII w. św. Maurycego (XI11-XV w.) W średn. ważny gród pomorski, od 1368 Kościół NMP (2 poł. XIV w.), stolica księstwa, w XV w. członek Hanzy, kościoły gOl. z XV w., 1310 rozwój handłu i bursztyniarstwa. ł466 zamek przebudowo 1507, Słupsk (gród wielki pożar miasta, zmniejszenie znacze- rnury miejskie z bramami XIII w.) nia. Powolna germanizacja, ł769 sławna i basztami (XV w.), szkoła pruskich kadetów, większy rozwój kamienice z XVIII W. w 2 poł. XIX W. Stargard 1253 Od XIII W. ośrodek rzemiosła i handlu Gotycki kościół NMP (XIII- Szcze- (gród pocz. zbożem (port na lnie), rywalizacja ze XV w.), ratusz (XVI w.), ciński XII w.) Sł8zc1z4e sctionleicma (P1o4m54o rwzao jBnraa hndanednłbouwras)ki, edgoo mi burraym mamieij s(kXieII zI- bXaVsz twam.) i Początkowo słowiański ośrodek handlu, rze- Kościoły gotyckie XHI- miosła i kultu pogańskiego, w pocz. XII W. XV W. (wystrój później- republika miejska, lł24 wprowadzenie szy), ratusz (XIII-XV w.), chrześcijaństwa, zajęcie czołowego miej- zamek książąt pomorskich sca na Pomorzu Zach. W XIII w. napływ (XIII-XIX w.), Długi Most Szczecin 1243 Niemców, członek Hanzy, prawo składu, do (XIIIfXIV w., odbudowo (gród X w.) XVI w. kwitnący handeł śledziami i zbożem. 1957), fragmenty murów Zniszczony w wojnach XVII w. podupadł. miejskich z XIII W. W XIX w. wzrost znaczenia (rozwój prze- Większość zabytków mysłu), próby rywalizacji z Hamburgiem, rekonstruowana po 1945 r. w XX W. nieco mniejsze znaczenie. Wiel- kie zniszczenia 1943-45 (bombardowania) 1765 Przez wieki gród i fort (rozbudowany zwł. Kościół XV W. (przebud.), Świno- (gród w XVII i XIX w.) strzegący ujścia Świny, latarnia morska 1858 ujście X w.) 1729 port morski związany ze Szczecinem W IX-XI w. jeden z gł. portów Bałtyku Cmentarzyska pod mias- Port IX w., (ludność słowiańska i skandynawska) tern: kurhanowe (IX-XI w.) Wolin miasto X w., i ośrodek pogaństwa. Chrystianizacja 1128 na Wzgórzu Wisielców, łokacja (biskupstwo lł40-Ił76). Po najazdach chrześcijańskie po XII w., przed 1278 Duńczyków w XI-XII W. wyłudniony, nie ruiny kościoła (XV w.), odzyskał już znaczenia domy (XVIII-XIX) W. Wytłuszczono daty uzyskania praw miejskich PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA POMORZE GDAŃSKIE I ZIEMIA CHEłMIŃSKA przed 981 Włączone do państwa Polan 997 Chrzest księcia gdańskiego i Pomorza n przez św. Wojciecha ok. 1015- Uniezależnienie się od Polski, zakończone interwencją Kazimierza Odnowiciela 47 i powtórnym podporządkowaniem 1058 Utrata Pomorza przez Boleslawa Śmialego 1102-19 Wyprawy Boleslawa Krzywoustego zakończone wlączeniem tej części Pomorza do Polski, początek trwalego związku z Polską 1138 Pomorze Wsch. wchodzi w skład dzielnicy senioralnej XIlw. Ożywienie gospodarcze związane z rozwojem handlu wiślanego 1207-94 Panowanie rodzimej dynastii książęcej 1226 Nadanie Ziemi Chelmińskiej Krzyżakom przez Konrada Mazowieckiego 1227 Świętopelk [ uniezależnia Pomorze od Polski 1242-52 Wspieranie Prusów przeciw Krzyżakom przez Świętopelka 1282 Układ w Kępnie - Mściwój II zapisuje swoje księstwo Przemyslawowi II 1295 Polączenie Pomorza z księstwem Przemyslawa II 1308-D9 Najazd Brandenburczyków, a następnie Krzyżaków, zakończony rzezią Gdańska (14 XI 1308) i przylączeniem Pomorza do państwa zakonnego 1343 Pokój kaliski - Kazimierz Wielki zrzeka się swych praw do Pomorza XIVw. Dalszy rozwój gospodarczy pod rządami Zakonu 1433 Niszczący najazd wojsk polsko-husyckich na krzyżackie Pomorze 1454-66 Wojna trzynastoletnia zakończona II pokojem toruńskim, powrót do Polski 1569 Ściślejsze związanie Prus z Koroną 1626-29 Wojna ze Szwedami toczona gl. na Pomorzu, znaczne zniszczenia 1655-60 "Potop" szwedzki 1772 Włączenie większości Pomorza (bez Gdańska i Torunia) do Prus (I rozbiór Polski) 1823-24 Utworzenie instytucji stanów prowincjonalnych (w tym pomorskich) 1824 Połączenie Prus Wschodnich i Zachodnich w jedną prowincję 1824-34 230 majątków polskich na Pomorzu przechodzi w ręce niemieckie 1876 Język niemiecki staje się językiem urzędowym wszystkich wladz, sądów i urzędów 1887 Zniesienie nauki języka polskiego w całym szkolnictwie 1918-20 Odzyskanie Pomorza przez Polskę Ważniejsze miasta Miasto Początki Charakterystyka Zabytki Stolica ziemi chelmińskiej, 1230-1466 Gotyckie kościoly XIII-XIV w., Chel- 1233 w rękach Krzyżaków, w XIV w. rozkwit mury obronne z basztami (XIV- mno (gród rzemiosla i handlu (czlonek Hanzy), XV w., na murze wzorzec "pręta X w.) projekt uniwersytetu, od kon. XIV w. chelmińskiego"), średniowieczny utrata znaczenia na rzecz Torunia układ miasta, ratusz (1567-70) 1251 Stolica biskupstwa chełmińskiego (do Katedra św. Trójcy (1254-1359, Chełm- (gród 1824), rozwój w XIII-XIV w., znana z polichromie gotyckie), kościół ża Xli w.) uprawy winorośli i chmielu. 1881 budo- św. Mikołaja (XIII-XIV w.) wa najw. w ówczesnej Europie cukrowni 1310 Początkowo gród pomorski, 1309-1466 Średniowieczny układ miasta, Choj- (gród w rękach Krzyżaków. W XVI w. znane fragmenty murów miejskich nice XHl w.) z wyrobu sukna i jako ośrodek reforma- z Bramą Człuchowską (XIV w.), cji. Upadek po wojnach szwedzkich gotycki kościół św. Jana (1340-60) PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA Miasto Początki Charakterystyka Zabytki X-XIII ważny gród i pono na przemian Największy w Polsce kościól- zależny od Polski lub niezależny, od Mariacki (dl. 105 m, powierzchnia XIII w. rozwój handlu (członek Han- 0,58 ha. wys. 76 m, zbudowany zy), po najeździe Krzyżaków 1308 na- 1342-1503), kościól św. Mikolaja pływ ludn. niem., 1410 powstanie (dominikański, po 1227). liczne antykrzyżackie. 1454 powrót do Polski. inne kościoły gotyckie i barokowe. W XV -XVIII w. jedno z największych Mury z basztami i bramami 1263 i najbogatszych miast Rzeczypospolitej (XIV-XV w), Dwór Anusa (XV- (osada (50 tys. mieszk.), o znacznej niezależ- XVII w.), ratusz Glównego Mia- Gdańsk obronna ności (wojna z Polską za Stefana Bato- sta (1368-82, nasI. rozbudow.), IX w.) rego), gl. pon Bałtyku, bliskie związki Ratusz Staromiejski (1595), fon- z Niderlandami, monopolistyczna pozy- tanna Neptuna (1606-13). kamie- cja w handlu Polski zbożem i drewnem, nice, spichlerze nad Motlawą wielki ośrodek szkutnictwa i rzemiosla (XV-XVII w.), żuraw ponowy (slynne od XVII w. gdańskie meble). (XIII-XV w.), mlyny (XIV w.). 1793 wcielony do Prus. 1807-15 i Twierdza Wisloujście (XVII w.), 1919-39 Wolne Miasto (wlasny Sejm umocnienia WesterpIalle (lata 30. i Senat, od 1922 konstytucja) XX w.) Osada rybacka wzmiankowana 1253. Kościólek na Oksywiu (XVIXVI Gdynia 1926 w 1924 początek budowy ponu, od lat w.), budowle modemistyczne (lata 30. jeden z gl. ponów Bałtyku 30. i 40. XX w.) Jedna z gl. warowni ziemi chełmiń- Fragmenty murów miejskich z Gru- 1291 skiej, 1226-1446 w rękach Krzyżaków. XIV w., kościoły gotyckie z XJV w. (gród W XVII w. ośrodek kontrreformacji i barokowe (XVII-XVIII w.), dziądz XII w.) (kolegium jezuitów 1623), w XIX w. zespól spichlerzy (XVII-XVIII w.) ważna pruska twierdza 1348 Stary pon i osada targowa, pod rządami Kościół gotycki z XIII W. (nasI. Puck (odXw. Krzyżaków (od 1309) rozwój miasta, za rozbudowany), domy z XVIII pon) Władysława IV baza floty wojennej, w iXIXw. okresie 19 I 8-23 jedyny pon RP Staro- 1348 Gród nadany w I 198 joannitom. 1348 Kościół famy i fragmenty murów gard (gród obok grodu krzyżackie miasto, w XVI W. miejskich z basztami (XIV w.), Gdański XII w.) juepdandok uz (wXażVnine jws.z) yrcohz wnaó jP oodm XorIzXu ;W p. o zparzmeebku dgoowtyacnkyi )(. XraIVtu swz .,( XpóIźXn iwej.) Gród pomorski przeniesiony 1245 w Ruiny murów miejskich, gotyckie- 1338 pobliże Wisły. 1309-146 I w rękach go kościola i zamku (XIV-XVI w.) Świecie (gród Krzyżaków, upadek w XVII w. 1858- na pierwotnym miejscu miasta. XII w.) 85 przeniesione na nowe miejsce dla W mieście barokowy kościól uniknięcia powtarzających się powodzi (1720) 1260 1252 stolica księstwa pomorskiego. po za- Kościól famy (XIII-XIV w.), Tczew (gród jęciu przez Krzyżaków ponowna loka- fragmenty murów obronnych XlII w.) cja, XV-XVI w. ośrodek handlu zbożem (XIV w.) Po lokacji miasta przez Krzyżaków Liczne zabytki gotyckie (XlII- rozwój handłu (członek Hanzy) i rze- XV w.): kościoły z połichromią i 1233 miosla, po powstaniu antykrzyżackim i rzeźbami, części murów miejskich Toruń X(gIIr ówd. ) mwłeąncnziecnziyu 1d4o5 P7)o lis dkai lpszrzyy rwoizlwejóej (XmV.in-. zza bmaskzut akmrzi yiż abcrakmieagmo.i .u rnuiiknayl ny xvn w. (gimanzjum, drukarnia, ratusz, liczne kamienice (od XIII ośrodek katolicyzmu i protestantyzmu), do XVlII w). barokowe kościoły pod kon. XIX w. rozwój przemysIu i pałace (XVII-XVIII w.) Wytluszczono daty uzyskania praw miejskich PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA WIELKOPOLSKA, KUJAWY I ZIEMIA ł.ĘCZYCKA IX-Xw. Kolebka państwa Polan 966 Chrzest Mieszka I, utworzenie biskupstwa misyjnego z siedzibą w Poznaniu 1000 Zjazd Ottona III i Bolesława Chrobrego w Gnieźnie, utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i biskupstwa poznańskiego 1037-38 Bunt możnowładztwa, reakcja pogańska, najazd czeski Brzetyslawa I, zniszczenie Gniezna i Poznania ł 138-1202 Mieszko Stary, protoplasta książąt wielkopolskich XIII w. Rywalizacja książąt dzielnicowych 1211-67 Kazimierz Konradowic, protoplasta książąt kujawsko-Ięczyckich 1264 Statut kaliski Boleslawa Pobożnego nadający szereg przywilejów i wolno~ci dla Żydów, rozszerzony w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego na całą Polskę XIV w. Umacnianie władzy Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. antagonizm wielkopolsko-malopolski XV-XVI w. Rozwój gospodarczy Wielkopolski. przejęcie przez nią handlu Wschód-Zachód (jarmarki poznańskie), gospodarka folwarczna, tkactwo wielkopolskie 1655-60 Zniszczenia potopu szwedzkiego, upadek miast pol. xvrn w. Odbudowa gospodarki, rozwój włókiennictwa 1793 Przyłączenie do Prus w wyniku" rozbioru 1794 Powstanie w Wielkopolsce i wyprawa Jana Henryka Dąbrowskiego 1806 Powstanie zbrojne przeciwko Prusom, wej~cie w skład Księstwa Warszawskiego 1815 Utworzenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego w granicach Prus XIX w. Rozwój gospodarczy: początki nowoczesnego rolnictwa, spóldzielczo~ci. bankier stwa, handlu, usług i przetwórstwa 1848 Wiosna Ludów w Wielkopolsce 1876 Niemiecki językiem urzędowym dla wszystkich władz, urzędów i sądów 1885 Rugi pruskie - wydalenie z Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich ok. 20 tys. Polaków pochodzących z innych zaborów 1886 Utworzenie przez rząd pruski Komisji Kolonizacyjnej w Poznaniu 1887 Zniesienie nauki języka polskiego we wszystkich typach szkół 1901 Strajk szkolny we Wrześni, 1906 - strajki szkolne 1904 Sprawa Drzymały, któremu wladze nie pozwolily budować domu na swoich gruntach 1918 Powstanie Wielkopolskie i przyłączenie do Polski 1939-45 Okupacja niemiecka. wlączenie do Rzeszy, wysiedlenia Polaków Ważniejsze miasta Miasto Początki Charakterystyka Zabytki W XVI w. ważny ośrodek handlu zbo- Kościoły (XV-XVII w.), spich- Byd- 1346 żem i wyrobu piwa i jedno znajw. lerze (XVIII-XIX w.), frag- goszcz (gród xm w.) miast Rzeczypospolitej, 1774 ukoń- menty murów miejskich z czenie Kanalu Bydgoskiego, port basztą (XV w.), biblioteka rzeczny, XIX w. - rozwój przemysłu ( 1778) Od VIII w. znaczny gród w WielkopoI- Katedra XIV w. (przebud., sce, siedziba Piastów. W 2 pol. X w. resztki budowli z X-XI w.), 1238 pierwsze kościoly, od 1000 arcybiskup- brązowe drzwi gnieźnieńskie Gniezno (gród VIII w.) stwo i początki katedry, stolica pierw- (ok. 1170). Zbiór manuskryptów szych władców Polski. Zniszczone Xl-XVI w., kolegiata romańska 1038, dalszy rozwój XI-XIII w., XlII w., kościoly gotyckie upadek od 2 pol. XVII w. PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA Miasto Początki Charakterystyka Zabytki Gorzów 1257 XUI-XVI w. ważny ośrodek handlo- Katedra gotycka (kon. Xlii w.). Wielko- (gród X w.) wy Brandenburgii (handel z Polską, fragmenty murów miejskich z polski rywalizacja z Frankfurtem n/Odrą) XVI w. z basztami 1240 W XlII w. stolica księstwa, proces polsko- Kościół późnogotycki (XV- Ino- (wzmianki -krzyżacki 1320-21, 1327 stolica woje- XVI w.), częściowo rekonstru- wrocław XII w.) wództwa, XV -XVI w. ośrodek sukien- owany romański (XII-XIV w.), nictwa, I poło XIX W. odkrycie złóż soli fragm. murów miej. (XIV w.) Utożsamiany z Calisią wzmiankowaną Resztki grodu na Zawodzi u Ok. 1260 przez Ptolemeusza (II w.). Stary gród (IX-XII w.), kościoły gotyckie Kalisz (staroż., zniszcz. 1233, nowy zbudow. w pobli- (m.in. św. Mikołaja XIII-XIV gród LX w.) żu, w XIIJ w. stolica księstwa, XIV- w.) i barokowe. liczne budowle XVI w. ważny ośrodek sukiennictwa klasycystyczne z I pol. XIX w. Do XVIl w. ważny ośrodek sukiennic- Kościól gotycki (XIV-XV w.), I Konin XIII w. twa, od XIX W. przemysł, w 2 pol. XX loża masońska (1820), domy (gród XI w.) w. w okołicy rozwój energetyki opartej XVIlI-XIX w., klasycyst. o wydobycie węgla brunatnego ratusz (pocz. XIX w.) 1547 W XVI-XVIIl W. ważny ośrodek su- Póinogotycki zbór braci Leszno (wzmianki kienniczy i (pod patronatem rodu Le- czeskich ze szkołą (XVII w.), o wśi 1393) sbzraccziy cńzsekisckhi)c ho środek protestanckich ik okśacmioiłeyn ibcaer zo kXoVwIeI,- rXatIuXs zW . Przed 1267 Jedna z najst. osad w Polsce, gród i ka- Kolegiata romańska (poł. XIJ w.) Łęczyca (gród od VI w.) sztelania w miejscu obecnej wsi Tum, w w Tumie, zamek (XIV w.), XllI W. przeniesiona na obecne miejsce klasztor Bernardynów (XVU w.) Przez wieki jedno z najmn. miast Tkalnia Geyera (1835-37), 1414 Łódź (XIV W. wieś) Pprołzeskmi,y spłou ,1 z8w23l. bwłłyóskkiaewnniiccznzye groo zwój lpicrzzneem ypsałłaocwec ió rwe z(yXdIeXn-cXjeX w.) Początkowo osada przy tartaku, od Kościoła gotycko-barokowego Pila 1513 XVI w. miasto rzemieśłniczo-handlo- (XVI-XIX w.), Dom Staszica we, w końcu XIX w. przemysł (XVIIl w., odbudow.) Piotr- W XIV-XVI w. duże znaczenie. miej- Gotycki kościół parafialny ków Ok. 1313 sce sejmików i zjazdów szlachty, od (XV w.), klasztory i kościoły Trybu- (osiedle 1578 siedziba Trybunału dla Wielko- (XVII w.), renesansowy zamek naIski XIIl w.) polski i Mazowsza, w 2 pol. XIX W. królewski (1511-2 I), kamie- rozwój przemysłu nice XVII-XVIII W. Pierwsze biskupstwo w Polsce 968 Katedra (początki w X w., (gród Mieszka 1)..Z burzony 1038, gotycka XIV-XV w.), liczne podniósł się z upadku, od XIII w. gl. kościoły (XIII-XVIII w.), Gród ośrodek Wielkopolski, 1394 prawo ratusz (XIII-XIV w., przebud. Poznań od pol. X w. skladu, XIV-XVI W. rozkwit handlu, XVI w.), kamienice (XVI- rzemiosła i życia umysłowego, poło XVII w.), zamek Przemysława XVII-pol. XVIII w. upadek, w XIX w. (XIII w.), fragmenty murów znaczny rozwój gospodarczy miejskich (XIII w.) l pol. XIII w. Ważny gród kasztelański i targ w XIJ W. Kościół gotycki (XV w., prze- Sieradz (osady W XIII-XIV w. stolica księstwa, a od bud.), klasztor Dominikanów od VI w., XV W. województwa, synody biskupie. (XIII, XIV-XVIII w.), ruiny gród XI w.) W XVII w. upadek miasta rotundy z XIII w. W1oc- 1261 Pocz. osada targowa, w XVI W. gł. komo- Gotycka katedra (XIVw., prze- ławek (gród XI w.) rżae mc.e lOnad npao cWzi.ś XleI Xi oWś.r roodzewk óhj apnrdzłeu mzybsoł-u b1u3d30.)), , kkoośścciióoł łśy w(X. WViIt-aXlisVaI I( owk.. ) Wytłuszczono daly uzyskania praw miejskich PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA DZIEJE ŚLĄSKA DO 1740 VIII w. Na Śląsku mieszkają plemiona Golęszyców, Opolan, Bobrzan, Dziadoszan i Ślężan 990 Mieszko I po wojnie z Czechami przylącza Śląsk do swojego państwa 1000 Zalożenie biskupstwa we Wroclawiu 1038-50 Panowanie czeskie zapoczątkowane najazdem Brzetyslawa I, zakończone odbiciem Śląska przez Kazimierza Odnowiciela 1138-46 Panowanie pierwszego księcia dzielnicowego W1adyslawa II Wygnańca, proto plasty wszystkich książąt śląskich, zakończone wygnaniem go przez braci 1163 Powrót synów W1adyslawa II: Boleslawa Wysokiego - przodka książąt dolno- śląskich, Mieszka Plątonogiego - przodka książąt górnośląskich i Konrada - zmarlego bezpotomnie li 79 W1ączenie ziemi bytomskiej i oświęcimskiej do Śląska XIII w. Początek szerzenie się kultury niemieckiej popieranej przez Piastów 1202-1238 Panowanie Henryka Brodatego, twórcy tzw. monarchii Henryków Śląskich (wraz z synem Henrykiem Pobożnym) obejmującej oprócz Dolnego Śląska większość Wielkopolski i Księstwo Krakowskie. Początki kolonizacji niemieckiej (wiejskiej i miej skiej), lokacje miast (121 I Zlotoryja, 1217 Lwówek, 1226 Wroclaw, 1235 Środa) 1241 Najazd tatarski, zniszczenie Opola i Wrocławia, śmierć Henryka Pobożnego pod Legnicą 1248-49 Podzial Dolnego Śląska na trzy dzielnice: wroclawską, legnicką i glogowską XIII-XIV w. Szczytowy okres rozwoju Śląska, najlepiej rozwiniętej dzielnicy polskiej 1277-90 Panowanie księcia wroclawskiego Henryka IV Probusa, od 1288 księcia krakow skiego, plany koronacji na króla polskiego 1327-29 Zholdowanie większości księstw śląskich przez Jana Luksemburskiego, króla Czech 1348 Pokój namyslowski - Kazimierz Wielki zrzeka się praw do Śląska 1392 Ostatnie niepodlegle księstwa podporządkowane Czechom XV w. Wykupienie przez króla polskiego księstwa oświęcimskiego (1457) i zatorskiego (1494), a przez biskupów krakowskich księstwa siewierskiego (1443, fonnalnie wlączone do Polski 1790) - utrwalenie wschodnich granic Śląska XV w. Śląsk niszczony w wojnach husyckich i wojnach Jagiellonów z Maciejem Korwi- nem traci na znaczeniu i popada w regres gospodarczy i kulturalny XV w. Wzmianki o wydobyciu węgla kamiennego w Sudetach (na Górnym Śląsku - XVII w.) XV-XVIIIw. Wroclaw ważnym ośrodkiem kultury polskiej i niemieckiej 2 pol. XV w. Powstanie stanowego sejmu śląskiego - reprezentacji książąt, rycerstwa i miast 1431-1506 Jan Olbracht, a następnie Zygmunt Stary księciem glogowskim i opawskim 1475 Najstarszy druk w języku polskim (Wroclaw) 2 pol. XV- Stopniowe wymieranie poszczególnych linii Piastów i wlączanie księstw bezpośre- pol. XVI w. dnio do Czech ok. 1520 Początki reformacji, w XVI w. przyjęcie luteranizmu w niektórych księstwach 1526 Habsburgowie, po opanowaniu Czech, wladcami Śląska 1531 Przywilej Jana II Dobrego porządkujący prawa poszczególnych stanów w księstwie opolsko-raciborskim 2 pol. XVI w. Rozkwit księstwa brzeskiego pod rządami Jerzego II XVI w. Ziemie leżące na lewym brzegu Odry praktycznie w pelni zgennanizowane 1618-48 Zniszczenia w wojnie trzydziestoletniej (przemarsze wojsk cesarskich, szwedzkich i in.) 1645-66 Wazowie trzymają księstwo opolsko-raciborskie w zastawie 1675 Śmierć księcia Jerzego Wilhelma, ostatniego Piasta Śląskiego pocz. XVIII w. Szczyt rozwoju tkactwa lnianego na Śląsku, eksport do Europy Zach. i krajów zamorskich 1740-42 Wojny śląskie, przylączenie Śląska do Prus PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA DOLNY ŚLĄSK I ZIEMIA LUBUSKA do 1740 Patrz poprz. strona (dzieje Śląska) 1793 Powstanie tkaczy śląskich, rozruchy chłopskie 1811 Początek uwłaszczenia chłopów 1821 Oderwanie biskupstwa wrocławskiego od metropolii w Gnieźnie 1821 Utrudnienia w handlu z Polską, upadek sukiennictwa (także wskutek rozwoju przemysłu włókienniczego w Anglii) 1824 Ponowne utworzenie sejmu śląskiego z siedzibą we Wrocławiu 1842 Otwarcie odcinka kolei Wrocław-Oława (1847 linia przedłużona do Mysłowic) I poło XIX W. Praktyczny zanik języka polskiego na zachód od Opola XIXJXX w. Wybitni niemieccy pisarze pochodzący ze Śląska: Gerhart Hauptmann, Rudolf von Gottschall, Karol Holtei, Emil Brachvogel; liczne dzieła pisane w miejscowym dialekcie języka niemieckiego 1945 Zniszczenie wielu miast Dolnego Śląska; włączenie całego Śląska do Polski 1945-47 Ucieczka oraz wysiedlenie ludności niemieckiej (łącznie ok. 3 mln), napływ ok. 2 mln osadników polskich, gł. z Kresów Wschodnich Ważniejsze miasta Miasto Początki Charakterystyka Zabytki Od XIII w. kasztelania, następnie miasto Fragmenty murów obronnych Bole- znane z garncarstwa, piwowarstwa i (XIV w.), gotycki kościół i 1251 sukiennictwa, ważna komora celna na ratusz (XV w., przebudowane sławiec szlaku eksportu skór z Polski, od XIX W. w stylu barokowym), barokowe przemysł szklarski i ceramiczny kamieniczki (XVII-XVIII w.) Początkowo osada rybacka, od XIV W. Renesansowy zamek Piastów 1245 stolica księstwa i jeden z głównych (ok. ISSO, część z XIII w.), kościół Brzeg (osada ośrodków handlowych Śląska (bydło, XIV-XV w., ratusz z XVI w., ka- Xl w.) zboże). W XVI-XVII W. ważny ośrodek mienice XVI-XVIII w., obwaro- oświaty (drukarnia), gimnazjum wania bastionowe XVII-XVIII W. 1253 Początkowo gł. ośrodek plemienia Dzia- Fragm. murów miejskich z Glogów (gród doszan, w XI-XII w. ważny gród obron- XIV w., kolegium Jezuitów IX w.) ny (oblężenia 10 10 i 1109), stolica księ- (1696-1710); liczne zabytki cał- stwa (1272) i jedno z najw. miast Śląska kowicie zniszczone 1945 Od 1278 s'tolica księstwa, XIV-XVII w. Zamek książęcy (XIII, XVII- Jawor XIII w. wielki ośrodek sukiennictwa i płócien- XVlU w.), gOl. kościół (XIV w.), nictwa (eksport do WIoch, Hiszpanii i kamienice podcieniowe (XVI- kolonii europ. w Afryce i Ameryce) XVII w.), fragm. murów miejskich Przed W średniowieczu ważny ośrodek han- Kościół późnogotycki (XIV- dlowy Śląska, XV-XVIII w. produkcja XV w.) i barokowy (pocz. XVlU Jelenia 1288 Góra (zamek cienkich płócien (batyst, woale) w.), przy rynku kamienice XVII- eksportowanych m.in. do Afryki. Po XVIII w., ratusz (1747), fragm. 1108) włączeniu do Prus podupadła murów miejskich (Xm, XV w.) Przed Gród czeski na szlaku z Pragi do Wroc- Most gotycki (1281-1390), ratusz 1233 ławia, rozwój w XIV W. (handel, sukien- i kamienice (XVI-XVIII w.), twier- Kłodzko (gród nictwo), od XVIII W. do 1877 jedna z dza bastionowa (I 680-XVIH w.) ok. 981) większych twierdz regionu z rozbudowanymi podziemiami KOrdosrzn.o (g1ró2d3 6o d WI apżonl.y x gmró dw u. kparszzetperlaawniya ,n ma iOasdtroz ezn, awn e kRouśicniyól z paamrakfuia (lnXyI I(IX, VX,V XI VwI.I)I, w.), VIII w.) z uprawy winorośli i rybołówstwa fragm. murów miejskich PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY - POLSKA Miasto Początki Charakterystyka Zabytki Przed W XIII w. zamek obronny (1241 udana Zamek książęcy (XVI-XVIII W., 1264 obrona przed Tatarami), XV-XVI w. część XIII w.), kościól św. Piotra Legnica rozwój tkactwa i piwowarstwa, do 1675 . i PawIa (XIV w.), fragmenty mu- (wzmia- stolica księstwa Piastów Śląskich, rów miejskich z XIV w., kamie- nka 1149) w XVIII w. slawna z uprawy warzyw nice XVI-XVlll w. Przed Przez wieki lokalny ośrodek handlu, Fragmenty murów miejskich Lubin 1319 sukiennictwa i płóciennictwa, gwaho- (XIV w.), kościól późnogotycki (wzmianki wny rozwój w latach 60. i 70. XX w. po (XIV-XVI w.), ruiny zamku 1267) odkryciu wielkich zlóż miedzi (XlV w.) W końcu XlII w. najważn. miasto przed- Liczne kościoły i klasztory (XIII- Pocz. górza Sudetów, rozwój sukiennictwa XVIII w.), barokowy palac bisku- Nysa XIII w. (od XV w. plóciennictwa), ośrodek kuł- pów wrocławskich (I poł. XVII (wzmianki tury (slynne jezuickie Collegium Caroli- w.), kamienice XVI-XIX w., XII w.) num, drukarnie), XVIII w.-1877 pruska mury i baszty (od XV w.) twierdza, od końca XIX w. przemysI Gród, od 1291 stolica księstwa. XIV- Kościół parafialny (XIV-XVI w. Świd- Przed XV w. gł. ośrodek Śląska, rywalizujący z poliptykiem z 1492), ratusz Z nica 1267 z Wrocławiem (sławne piwo i wyroby XVI w., kamienice i kościoły tkackie, handel dalekosiężny) XVI-XVIII w. Od 1290 zamek książęcy, od 2 poł. Klasycystyczny palac (l800-D3), Wal- XIVw. XIV w. wydobycie rud srebra i olowiu, kościół ewangelicki (1785-88), brzych (gród w XV-XVII w. eksport sukna i płócien, kamienice XVII-XVIII w., ruiny XIII w.) w XIX w. znaczne wydobycie węgła i zamku (XIV-XV w., przebud. rozwój przemysIu ok. 1570) Grody kułtury łużyckiej (X-Xl w. p.n.e.), Katedra św. lana Chrzciciela w czasach rzymskich ośrodek hand.łu na (l244-XVIII w.), kościół św. szlaku bursztynowym, we wczesnym Idziego (ok. 1220), kościól NMP średniowieczu gród Ślężan. Od X-XI w. (XlV-XVII w., fragmenty z XlI jeden z gł. grodów Śłąska (biskupstwo w.), liczne gotyckie kościoły, po- 1226 1(00), od 1138 stolica księstwa i dynami- zostałości budowli romańskich. (grody czny rozwój rzemiosł. Od pocz. XIII w. Fragmenty murów miejskich Wrocław w staroż., wiełki ośrodek tkactwa (osadnicy z Wa- (XIII-XIV w.), bastiony (XVII- gród łonii), 1274 prawo składu, XlII-XV w. XVIII w.), kamienice przy Rynku X w.) największe miasto ziem połskich, (XIV-XVIII w.), ratusz gotycko- rozwój szkolnictwa i drukarstwa. -renesansowy (XIII-XV w.), W XVIII w. pierwsze manufaktury, po barokowy gmach uniwersytetu 1840 rozwój przemysłu. Do XIX w. (1728-41), budynek giełdy ważny ośrodek kultury polskiej. (1822-24) Ogromne zniszczenia ł 945 Do 1945 przedmieście ważnego od XIV w. Kamienice z kon. XVIII w., Zgorze- 1945 ośrodka Łużyc Górnych, leżącego na barokowy dwór (1777) lec łewym brzegu Nysy Łużyckiej miasta Goerlitz (tuż. Zhorjelc) 1323 Początkowo gród Piastów żagańsko- Kościół parafiałny XlV-XVI w., Zielona -glogowskich, w XV-XVI w. rozwój fragm. murów miejskich (XV w.), (gród Góra XIII w.) sukiennictwa i upraw winorośli, prze- wieża Głodowa (XV w., przebud. mysł od XIX w. 1717), ratusz «XVI-XIX w.) W średniow. osada targowa Łużyc Do1- późnogot. kościół (XIV-XVI w.), Żary 1260 nych na pograniczu ze Śląskiem. Od zamek (XlV-XVI w.), fragm. mu- XIV w. rozwój sukiennictwa rów miejskich, ratusz (XIY, xvn w.) WytluS7..czono daty uzyskania praw miejskich