PEMIKIRAN DAN KRITIKAN SYEIKH ‘ABD AL-FATTAH ABU GHUDDAH DALAM BEBERAPA ISU ‘ULUM AL-HADITH Oleh: Mohd. Khafidz Soroni1 Abstract Syeikh ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah (1917-1997) merupakan seorang tokoh ulama kontemporari yang banyak memberi sumbangan keintelektualan kepada dunia akademik, khususnya dalam disiplin ilmu hadith. Bagaimanapun di dalam tulisan ini, penulis akan cuba mengupas hanya suatu sudut sahaja daripada sumbangan beliau dalam disiplin hadith, iaitu yang berhubung kait dengan pemikiran dan kritikan beliau terhadap beberapa isu penting dalam ilmu ‘ulum al-hadith. MUKADIMAH: Dalam abad yang kedua puluh sebenarnya ramai tokoh-tokoh hadith yang muncul memberi sumbangan besar kepada umat Islam. Di antara mereka sebagai contoh ialah ; Syeikh Muhammad Anwar Syah al-Kasymiri (m. 1352H), Syeikh ‘Umar Hamdan al-Mahrasi (m. 1368H), Syeikh Muhammad Raghib al-Tabbakh (m. 1370H), Syeikh Muhammad Zahid al-Kawthari (m. 1952M), Syeikh Ahmad al-Siddiq al-Ghumari (m. 1380H), Syeikh Ahmad ibn Muhammad Syakir (m. 1963 M), Syeikh Muhammad Yasin al-Fadani (m. 1410H), Syeikh Habib al-Rahman al-A‘zami (m. 1992M), Syeikh ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah (m. 1997M), dan lain-lain lagi. Sumbangan yang telah dicurahkan oleh mereka amat besar ertinya kepada bidang pengajian hadith, baik yang berbentuk pentahkikan manuskrip mahupun penghasilan karya-karya baru dalam ilmu hadith. Tulisan ini akan cuba melihat corak pemikiran salah seorang daripada tokoh-tokoh hadith tersebut, iaitu Syeikh ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah khusus di dalam disiplin mustalah al-hadith atau ‘ulum al-hadith bagi melihat sumbangannya terhadap disiplin berkenaan. Sebelum itu, terlebih dahulu diperkenalkan serba sedikit tentang biografi tokoh yang sedang dibicarakan ini. 1 Pensyarah di Jabatan al-Quran dan al-Sunnah, Akademi Islam, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor, Selangor Darul Ehsan, Malaysia. 47 BIOGRAFI SYEIKH ‘ABD AL-FATTAH ABU GHUDDAH: Nama penuh beliau ialah Syeikh Abu Zahid ‘Abd al-Fattah ibn Muhammad ibn Basyir ibn Hasan Abu Ghuddah al-Halabi al-Hanafi.1 Jalur keturunan beliau ini dicatatkan sampai kepada seorang sahabat Nabi s.a.w. yang masyhur bernama Sayidina Khalid ibn al-Walid r.a.2 Beliau sendiri pernah menambah pada namanya gelaran ‘al-Khalidi’ sebagai nisbah kepada Khalid ibn al-Walid r.a.3 Manakala Abu Ghuddah merupakan gelaran keluarga bagi Syeikh ‘Abd al-Fattah yang merupakan cabang daripada keluarga-keluarga di bawah jalur keturunan Sayidina Khalid ibn al-Walid r.a.4 Kelahiran, Keluarga dan Pendidikan Awal: Syeikh ‘Abd al-Fattah dilahirkan di kampung al-Jubaylah, Halab yang terletak di utara Syria pada 17 Rejab tahun 1336 H bersamaan dengan 9 Mei tahun 1917 M.5 Beliau telah membesar dan menerima pendidikan awalnya di bandar Halab. Datuk beliau, Basyir Abu Ghuddah telah memasukkan Syeikh ‘Abd al-Fattah ke al- Madrasah al-‘Arabiyyah al-Islamiyyah al-Khassah di Halab ketika usianya mencecah lapan tahun. Syeikh ‘Abd al-Fattah telah belajar di sekolah tersebut selama empat tahun lamanya dari tahun 1925 sehingga tahun 1929. Sesudah itu, beliau berpindah pula ke Madrasah Syeikh Muhammad ‘Ali al-Khatib untuk mempelajari seni tulisan khat. Namun, beliau berhenti dari madrasah tersebut selepas beberapa bulan.6 Selepas itu, beliau lebih menumpukan perhatiannya membantu bapa dan datuknya menjalankan perniagaan tenunan. Boleh dikatakan beliau agak lewat menimba ilmu pengetahuan secara lebih serius berbanding rakan-rakannya yang lain. Ketika usianya mencapai sembilan belas tahun, iaitu setelah tujuh tahun beliau tidak bersekolah secara formal, barulah beliau menyambung semula pembelajarannya. 1 Mahmud Sa‘id Mamduh (1998), al-Syadha al-Fawwah fi Akhbar Sayyidi Syeikh ‘Abd al-Fattah. T.T.P.: Dar al-Imam al-Tirmidhi, h. 4. Muhammad ‘Abd Allah Al Rasyid (1999), Imdad al-Fattah bi Asanid wa Marwiyyat Syeikh ‘Abd al-Fattah. Riyadh: Maktabah al-Imam al-Syafi‘i, h. 10. Aboghodda.com, http://www.aboghodda.com/ar_birth.htm, 1hb. Disember 2004. 2 Aboghodda.com, http://www.aboghodda.com/ar_birth.htm, 1hb. Disember 2004. 3 Muhammad ‘Abd Allah Al Rasyid (1999), op.cit., h. 141. 4 Op.cit. 5 Muhammad ‘Abd Allah Al Rasyid (1999), op.cit., h. 142. Aboghodda.com, http://www.aboghodda.com/ar_birth.htm, 1hb. Disember 2004. 6 Ibid., http://www.aboghodda.com/ar_study.htm, 1hb. Disember 2004. 48 Beliau telah memasuki al-Madrasah al-Khusruwiyyah (yang kemudian dikenal dengan nama al-Thanawiyyah al-Syar‘iyyah) pada tahun 1356H (1936M) di atas inisiatif dan keinginannya menimba ilmu pengetahuan. Beliau sangat gigih menimba ilmu daripada guru- guru di madrasah berkenaan, dan telah menamatkan pembelajarannya di sekolah tersebut pada tahun 1362H (1942M) dalam usia kira-kira 25 tahun. 1 Antara guru-guru beliau di Halab ialah; Syeikh Muhammad Raghib al-Tabbakh (m. 1951M), Syeikh ‘Isa ibn Hasan al-Bayanuni (m. 1942M), Syeikh Muhammad Najib Siraj al-Din (m. 1954M). Syeikh Ibrahim al-Salqini (m. 1367H), anak beliau, Syeikh Muhammad ibn Ibrahim al-Salqini (m. 2001M), Mufti Halab Syeikh Ahmad ibn Muhammad al-Kurdi al-Hanafi (m. 1957M), Syeikh Ahmad ibn Muhammad al-Zarqa (m. 1937M) dan anak beliau, Syeikh Mustafa al-Zarqa (m. 1999M).2 Inilah sebahagian guru-guru Syeikh ‘Abd al-Fattah di Halab yang membentuk disiplin awal pendidikannya sehinggalah beliau dapat menguasai pelbagai disiplin ilmu seperti akhlak, tasauf, tafsir, hadith, mustalah al-hadith, sirah, nahw, balaghah, fiqh – khususnya mazhab Hanafi - dan juga usul al- fiqh. Pengajian di Universiti al-Azhar: Pada tahun 1944, beliau telah berangkat ke Mesir untuk melanjutkan pembelajaran di Universiti al-Azhar, Mesir, sebuah institusi pengajian ilmu terbesar pada ketika itu yang menjadi tumpuan para pelajar Islam dari serata pelosok dunia. Beliau telah mendaftar masuk di Fakulti Syariah, Universiti al-Azhar dan umurnya pada masa itu sudah menjangkau 27 tahun.3 Sesudah memperoleh ijazah pertamanya pada tahun 1948, beliau mengambil pula program pengkhususan Usul al-Tadris (pengajian pedagogi) di dalam Fakulti Bahasa Arab selama dua tahun. Dan berjaya meraih ijazah program berkenaan pada tahun 1950, dengan usianya ketika itu kira-kira 33 tahun.4 Antara guru-guru beliau di al-Azhar ialah: Syeikh ‘Isa ibn Yusuf ibn Ahmad Mannun (m. 1957M). Syeikh Yusuf al-Dijwi (m. 1946M). Syeikh Muhammad ‘Ali al-Sayis, Syeikh ‘Abd al-Ghani 1Mahmud Sa‘id Mamduh (1998), op.cit., h. 4. Ibid, http://www.aboghodda.com/ar_study.htm, 1hb. Disember 2004. 2 Ibid., h. 5. http://www.aboghodda.com/ar_study.htm, 1hb. Disember 2004. 3 Op.cit., http://www.aboghodda.com/ar_study.htm, 1hb. Disember 2004. 4 Ibid. Aboghodda.com, op.cit. 49 ‘Abd al-Khaliq (m. 1402H), Syeikh Mahmud ibn Muhammad Syaltut (m. 1963M), Syeikh ‘Abd al-Wahhab Khallaf (m. 1956M), Syeikh Muhammad Abu Zuhrah (m. 1974M), Syeikh ‘Abd al-Halim Mahmud (m. 1978M) dan lain-lain. 1 Selain mereka yang tersebut, Syeikh ‘Abd al-Fattah juga banyak belajar dan menadah kitab dengan ulama-ulama di luar Universiti al-Azhar di atas inisiatif dan kecintaannya yang tinggi terhadap ilmu. Di antara mereka ialah: Syeikh Muhammad al-Khidr Husayn al-Tunisi (m. 1958M). Syeikh Mustafa Sabri (m. 1954M). Syeikh Muhammad Zahid al-Kawthari (m. 1952M), Syeikh ‘Abd Allah ibn al-Siddiq al-Ghumari (m. 1413H), Syeikh Ahmad ibn ‘Abd al-Rahman al-Banna al-Sa‘ati (m. 1958M), Syeikh Ahmad ibn Muhammad Syakir (m. 1963M) dan lain-lainnya.2 Syeikh ‘Abd al- Fattah sering menghadiri pengajian pengasas gerakan Ikhwan al- Muslimin yang terkenal, Syeikh Hasan al-Banna (m. 1368H) yang diadakan pada hari Selasa setiap minggu. Syeikh ‘Abd al-Fattah banyak mempelajari tentang ilmu dakwah daripadanya dan beliau sangat terkesan dengan metode yang digunakan olehnya dalam menyampaikan mesej dakwah.3 Peranan dan Kerjaya: Setelah beliau menyempurnakan pengajian di Universiti al- Azhar, beliau pun berangkat pulang ke Halab, Syria. Pada tahun 1951, beliau telah dilantik sebagai guru secara rasmi di bawah Kementerian Pelajaran Syria. Syeikh ‘Abd al-Fattah banyak memberikan khidmatnya kepada masyarakat seperti menyampaikan khutbah, berceramah dan mengajar di beberapa sekolah thanawi di Halab. Beliau telah mengajar pada peringkat thanawi ini kira-kira sebelas tahun lamanya.4 Kemudian pada tahun 1962, beliau telah berpindah mengajar ke Universiti Dimasyq di Fakulti Syariah. Di situ beliau mengajar subjek Fiqh Perbandingan, Fiqh Mazhab Hanafi dan juga Usul al-Fiqh dalam tempoh selama tiga tahun.5 Kemudian pada tahun 1965, beliau berhijrah ke Arab Saudi atas tawaran mengajar di Fakulti Syariah di Universiti Islam al-Imam 1 Aboghodda.com, ibid. 2 Mahmud Sa‘id Mamduh (1998), op.cit., h. 6. 3 Ibid. 4 http://www.aboghodda.com/ar_teaching.htm, 1hb. Disember 2004. 5 Ibid. 50 Muhammad ibn Su‘ud, Riyadh. Di samping mengajar di universiti itu, beliau turut mengajar di Institut Kehakiman Tinggi (al-Ma‘had al-‘Ali li al-Qada’) yang khusus bagi bakal para hakim, kadi dan peguam. Beliau juga diberi kepercayaan untuk mengajar di peringkat sarjana tinggi dalam Fakulti Usuluddin di bawah Jabatan al-Hadith wa ‘Ulumuh di universiti yang sama. Kariernya sebagai seorang pensyarah di Universiti Islam al-Imam Muhammad ibn Su‘ud ini merupakan tempoh kariernya yang paling lama, iaitu kira-kira 23 tahun.1 Di sepanjang tugas mengajar di universiti ini, beliau juga pernah dipilih sebagai pensyarah pelawat di Universiti Islam Umm Durman di Sudan tahun 1396H, Universiti San‘a’ di Yaman tahun 1398H, Jami‘ah Nadwah al-‘Ulama’, Lucknow, India tahun 1399H dan juga di beberapa institusi pengajian lain di India.2 Pada tahun 1989, ketika usianya menjangkau 72 tahun, beliau berpindah pula mengajar di Universiti al-Malik Su‘ud yang juga terletak di Riyadh. Beliau mengajar di situ selama dua tahun sehinggalah akhirnya beliau memohon bersara dari tugas pendidikan pada tahun 1991. Kariernya sebagai seorang pendidik dalam tempoh lebih kurang 40 tahun lamanya, menjadikan Syeikh ‘Abd al-Fattah seorang tokoh pendidikan yang berpengalaman luas yang disegani dan dihormati. Syeikh ‘Abd al-Fattah pernah diberi kepercayaan untuk mewakili ulama Syria di dalam al-Majlis al-Ta’sisi bagi Rabitah al- ‘Alam al-Islami (Ikatan Dunia Islam) selepas kematian Syeikh Hasan Habannakah al-Maydani (m. 1398H), yang berperanan menyebarkan dakwah Islam dan membincangkan isu-isu umat Islam. Beliau telah melaksanakan tanggungjawab itu dengan baik dan jawatan tersebut dipegang oleh beliau sehinggalah ke akhir hayatnya.3 Syeikh ‘Abd al- Fattah pernah terlibat di dalam arena politik Syria di bawah parti Ikhwan al-Muslimin, di mana dalam tahun 1962, beliau telah terpilih sebagai seorang ahli Parlimen Syria dengan majoriti yang besar sebagai wakil penduduk Halab.4 Beliau telah memikul tanggungjawab tersebut kerana cita-citanya ingin mempraktikkan syariat Islam di kalangan masyarakat. Meskipun banyak menghadapi tentangan dan 1 Aboghodda.com, ibid. Muhammad ‘Abd Allah Al Rasyid (1999), op.cit., h. 161. 2 Ibid. 3 Ibid. Muhammad ‘Abd Allah Al Rasyid (1999), op.cit., h. 161. 4Ibid., h. 10-11. http://www.aboghodda.com/ar_teaching.htm, 1hb. Disember 2004. 51 halangan daripada pihak yang tidak mahu melihat perlaksanaan syariat Islam.1 Bagaimanapun, disebabkan oleh revolusi pihak tentera yang dipimpin oleh Hafiz Asad, parlimen telah dibubarkan. Oleh kerana tekanan yang kuat, pada tahun 1965 (1385H) Syeikh ‘Abd al-Fattah meninggalkan arena politik, terutama selepas menerima tawaran bertugas sebagai tenaga pengajar di Universiti Islam al-Imam Muhammad ibn Su‘ud, Arab Saudi. Pada musim panas tahun 1966, apabila beliau pulang semula ke Syria untuk bercuti, secara mengejut beliau telah ditangkap dan dimasukkan ke dalam penjara bersama beberapa orang tokoh ilmuan dan politik lain. Kesemua mereka telah ditahan tanpa bicara dalam tempoh sebelas bulan lamanya. Namun akhirnya, pada bulan Jun tahun 1967, di atas sebab tertentu kerajaan Syria telah membebaskan kesemua tahanan politik, termasuklah Syeikh ‘Abd al-Fattah.2 Disebabkan masalah politik dalaman, beliau terus meninggalkan kancah politik dan hanya menumpukan usaha dan perhatiannya kepada bidang ilmu dan dakwah yang berterusan sehinggalah ke akhir hayat beliau. Beliau pernah memikul tanggungjawab sebagai al-Muraqib al-‘Am bagi jemaah Ikhwan al- Muslimin Syria sebanyak dua kali, iaitu antara tahun 1972-1976 dan tahun 1986-1990.3 Kewafatan Beliau: Selepas bersara, Syeikh ‘Abd al-Fattah terus tinggal di Riyadh bersama-sama dengan keluarganya. Beliau banyak memerah tenaga dan menghabiskan masanya untuk ilmu sehingga menyebabkan penglihatan mata beliau menjadi kabur di akhir umurnya.4 Pada bulan Disember tahun 1996 (Syaaban 1417H), beliau mengalami masalah penglihatan yang amat serius. Beliau telah menjalani pembedahan mata di Hospital Mata Riyadh. Namun, ditakdirkan sesudah pembedahan tersebut kesihatan beliau semakin bertambah buruk. Di akhir bulan Ramadhan tahun 1417H, beliau telah dimasukkan pula ke Hospital Khas al-Malik Faysal di Riyadh kerana mengalami sakit perut yang serius. Beliau terus berada di situ sehinggalah beliau 1 Ibid. 2 Ibid. 3 Ibid. Jawatan al-Muraqib al-‘Am pertama diserahkan kepada ‘Adnan Sa’d al-Din, dan jawatan al-Muraqib al-‘Am yang kedua diserahkan kepada Dr. Hasan al- Huwaydi. 4 http://www.aboghodda.com/ar_death.htm 52 menghembuskan nafasnya untuk kali yang terakhir. Beliau telah meninggal dunia pada waktu fajar, hari Ahad 9 haribulan Syawal tahun 1417H, bersamaan 16 Februari tahun 1997 dalam usia kira-kira 80 tahun.1 Karya-Karya Syeikh ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah: Syeikh ‘Abd al-Fattah merupakan seorang ulama yang prolifik dalam bidang pengkaryaan. Karya-karya Syeikh ‘Abd al-Fattah merangkumi kitab-kitab yang ditahkik, diselia, disunting dan diselenggara, serta buku-buku yang merupakan hasil karangan beliau sendiri. Dikatakan ia berjumlah hampir 100 buah buku yang meliputi pelbagai bidang ilmu agama seperti tauhid, fiqh, hadith, ‘ulum al- hadith, ‘ilm al-rijal, ‘ulum al-Qur’an, bahasa Arab, akhlak, pendidikan dan juga sejarah. Bagaimanapun, kebanyakan karya-karyanya mendominasi dalam bidang hadith dan ‘ulum al-hadith. Antaranya: 1. Mas’alah Khalq al-Qur’an wa Atharuha fi Sufuf al-Ruwah wa al- Muhaddithin wa Kutub al-Jarh wa al-Ta‘dil. 2. Lamahat min Tarikh al-Sunnah wa ‘Ulum al-Hadith. 3. Tartib Takhrij Ahadith al-Ihya’ oleh al-Hafiz al-‘Iraqi. 4. Al-Jam‘ wa al-Tartib li Ahadith Tarikh al- Khatib. 5. Umara’ al-Mu’minin fi al-Hadith. 6. Al-Isnad min al-Din. 7. Safhah Musyriqah min Tarikh Sama‘at al-Hadith ‘ind al- Muhaddithin. 8. Al-Sunnah al-Nabawiyyah wa Bayan Madluliha al- Syar‘i, wa al-Ta‘rif bi Hal Sunan al-Daraqutni. 9. Tahqiq Ismay al- Sahihayn wa Ism Jami‘ al-Tirmidhi. 10. Khutbah al-Hajah Laysat Sunnah fi Mustahal al-Kutub wa al-Mu’allafat. 11. Safahat min Sabr al-‘Ulama’ ‘ala Syada’id al-‘Ilm wa al-Tahsil. 12. Al-‘Ulama’ al- ‘Uzzab Alladhin Atharu al-‘Ilm ‘ala al-Zawaj. 13. Tarajim Sittah min Fuqaha’ al-‘Alam al-Islami fi al-Qarn al-Rabi‘ ‘Asyar wa Atharuhum al-Fiqhiyyah. 14. Qimah al-Zaman ‘ind al-‘Ulama’. 15. Min Adab al- Islam. 16. Manhaj al-Salaf fi al-Su’al ‘an al-‘Ilm wa fi Ta‘allum ma Yaqa‘ wa ma Lam Yaqa‘. 17. Al-Rasul al-Mu‘allim wa Asalibih fi al- Ta‘lim, dan lain-lain. PEMIKIRAN DAN KRITIKAN BELIAU DALAM BEBERAPA ISU ‘ULUM AL-HADITH: Karya-karya beliau di dalam seni ilmu Mustalah al-Hadith atau ‘Ulum al-Hadith dilihat lebih banyak berbanding karya-karya beliau di dalam seni-seni ilmu hadith yang lain. Bagaimanapun, kesemuanya berbentuk pentahkikan terhadap kitab-kitab ulama lain 1 Ibid. 53 sahaja dan beliau tidak pun menghasilkan sebarang kitab mengenainya secara khusus. Antara kitab-kitab yang ditahkik adalah seperti berikut ; al- Ajwibah al-Fadilah li al-As’ilah al-‘Asyarah al-Kamilah oleh Imam ‘Abd al-Hayy al-Laknawi, Qawa‘id fi ‘Ulum al-Hadith oleh Syeikh Zafar Ahmad al-‘Uthmani al-Tahanawi, al-Muqizah fi ‘Ilm Mustalah al-Hadith oleh al-Hafiz al-Dhahabi, Qafw al-Athar fi Safw ‘Ilm al- Athar oleh Ibn al-Hanbali al-Halabi, Bulghah al-Arib fi Mustalah Athar al-Habib oleh al-Hafiz Muhammad al-Murtada al-Zabidi, Tawjih al-Nazar ila Usul al-Athar oleh Syeikh Tahir al-Jaza’iri, Zafar al-Amani fi Syarh Mukhtasar al-Sayyid al-Syarif al-Jurjani oleh Imam ‘Abd al-Hayy al-Laknawi, di bawah judul Thalath Rasa’il fi ‘Ilm Mustalah al-Hadith terdapat ; Risalah al-Imam Abi Dawud ila Ahl Makkah fi Wasf Sunanih, Syurut al-A’immah al-Sittah oleh al- Hafiz Abu al-Fadl Muhammad ibn ‘Ali al-Maqdisi dan Syurut al- A’immah al-Khamsah oleh al-Hafiz Abu Bakr Muhammad ibn Musa al-Hazimi, seterusnya kitab Mabadi’ ‘Ilm al-Hadith oleh Syeikh Syabbir Ahmad al-‘Uthmani, di bawah judul Khams Rasa’il fi ‘Ulum al-Hadith pula ialah Muqaddimah al-Tamhid oleh al-Hafiz Ibn ‘Abd al-Barr, Risalah fi Wasl al-Balaghat al-Arba‘ah fi al-Muwatta’ oleh al-Hafiz Ibn al-Salah, Ma La Yasa‘ al-Muhaddith Jahluh oleh Abu Hafs ‘Umar al-Mayyanisyi, al-Taswiyah bayn Haddathana wa Akhbarana oleh Imam Abu Ja‘far al-Tahawi, Risalah fi Jawaz Hadhf “Qal” ‘ind Qawlihim Haddathana oleh Muhammad ibn Binnis al- Fasi dan al-Qawl al-Mubtakar ‘ala Syarh Nukhbah al-Fikar oleh Qasim ibn Qutlubugha al-Hanafi.1 Berikut secara khusus dibawakan kupasan berhubung pemikiran dan kritikan-kritikan beliau terhadap beberapa isu atau masalah penting dalam disiplin ini. 1 Terdapat sebuah lagi kitab yang ditahkik oleh beliau, tetapi tidak diteruskannya kerana telah diterbitkan oleh orang lain terlebih dahulu, iaitu kitab al-Nukat ‘ala Muqaddimah Ibn al-Salah oleh Ibn Hajar. (Emel dari Salman Abu Ghuddah bertarikh 30 September 2006) 54 i. Isu-isu Mengenai Penggunaan Beberapa Istilah: (a) Perbezaan antara istilah al-sunnah berbentuk syar‘i dan istilah al-sunnah berbentuk fiqhi. Di dalam karyanya al-Sunnah al-Nabawiyyah wa Bayan Madluliha al-Syar‘i, Syeikh ‘Abd al-Fattah telah mengupas mengenai masalah kekeliruan pemakaian istilah al-sunnah di kalangan masyarakat Islam. Beliau berpendapat bahawa amat perlu dibezakan antara pemakaian istilah al-sunnah berbentuk syar‘i yang umum, dan pemakaian istilah al-sunnah berbentuk fiqhi yang khusus. Ini kerana kalimah al-sunnah yang terdapat di dalam sabdaan Nabi s.a.w. dan kata-kata para sahabat atau tabiin itu bermaksud ; “satu jalan yang disyariatkan dan menjadi ikutan di dalam agama, serta manhaj Nabi s.a.w. yang murni”. Maka, pemakaian sebegini adalah istilah berbentuk syar‘i yang umum, merangkumi perkara-perkara akidah, ibadah, muamalah, akhlak, adab dan sebagainya. Manakala istilah al- sunnah berbentuk fiqhi yang khusus pula, bermaksud suatu hukum yang berlawanan dengan hukum wajib atau fardu. Sudah tentu maksud dan penggunaan kedua-dua lafaz al-sunnah ini berbeza antara satu sama lain. Justeru, menganggap sesuatu amalan itu sebagai sunat (dengan makna fiqhi) dengan berdalilkan lafaz al-sunnah yang terdapat di dalam sabdaan Nabi s.a.w. dan kata-kata para sahabat atau tabiin menurut Syeikh ‘Abd al-Fattah adalah satu kesalahan yang nyata.1 Beliau berpendapat, maksud al-sunnah berbentuk syar‘i yang umum itulah yang dimaksudkan pada judul kitab-kitab hadith yang menggunakan istilah al-Sunan, seperti Sunan Abi Dawud, Sunan al- Nasa’i, Sunan Ibn Majah dan sebagainya, iaitu jalan/cara yang disyariatkan dan menjadi ikutan di dalam agama, dan bukannya sebagai hukum yang berlawanan dengan hukum wajib atau fardu.2 (b) Penjelasan tentang al-sunnah al-taqririyyah. Di bahagian akhir kitab Al-Muqizah fi ‘Ilm Mustalah al- Hadith oleh al-Hafiz al-Dhahabi3, Syeikh ‘Abd al-Fattah telah 1 ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah (1992), al-Sunnah al-Nabawiyyah wa Bayan Madluliha al-Syar‘i, wa al-Ta‘rif bi Hal Sunan al-Daraqutni, Halab: Maktab al- Matbu‘at al-Islamiyyah, h. 8-10. 2 Ibid., h. 21. 3 al-Hafiz Syams al-Din Abu ‘Abd Allah Muhammad ibn Ahmad ibn ‘Uthman ibn Qaymaz al-Dhahabi al-Dimasyqi. Beliau lahir pada tahun 673 H di Dimasyq dan 55 memuatkan beberapa tulisan beliau yang berhubung teks kitab tersebut di bawah judul: al-Tatimmat al-Khams yang membentangkan lima ulasan, antaranya ialah yang berhubung kait dengan masalah al- sunnah al-taqririyyah.1 Beliau mengkritik sesetengah orang yang berpendapat bahawa maksud al-sunnah al-taqririyyah itu ialah ; “perkara yang hanya didiamkan oleh Nabi s.a.w. sahaja, dan jika baginda bersuara atau menyatakan pengakuannya dengan kata-kata ataupun perbuatan, maka ia tidak dianggap sebagai al-sunnah al-taqririyyah lagi, bahkan bertukar kepada al-sunnah al-qawliyyah atau al-sunnah al-fi‘liyyah”. Menurut beliau, tanggapan ini adalah salah kerana maksud pengakuan Nabi s.a.w. itu ialah apabila muncul satu perbuatan atau kata-kata daripada seseorang sahabat di hadapan Nabi s.a.w. atau di majlis baginda, atau dikhabarkan orang tentangnya, lalu difahami oleh Rasul meninggal dunia pada tahun 748 H di Dimasyq. Ketika berusia 18 tahun, beliau mula menumpukan perhatiannya terhadap bidang hadith. Beliau telah mengembara ke banyak tempat dan mempelajari hadith daripada ramai ulama di zamannya. Pada tahun 741 H, beliau telah hilang penglihatannya. Guru-guru beliau melebihi jumlah 1,200 orang seperti yang dirakam sendiri olehnya di dalam kitab Mu‘jam al-Syuyukh. Di antaranya ialah Ahmad ibn Ishaq al-Abarquhi (m. 701 H), Ibn Farh al-Isybili (m. 699 H), Abu al-Fadl Ibn ‘Asakir (m. 699 H), Burhan al-Din al-Fazari (m. 729 H), al-Hafiz al-Dimyati (m. 705 H), Imam Ibn Daqiq al-‘Id (m. 702 H) dan lain-lainnya. Al-Hafiz al-Dhahabi telah menulis banyak karya penting seperti Tarikh al-Islam, Mizan al-I‘tidal fi Naqd al-Rijal, Siyar A‘lam al-Nubala’, al-Kaba’ir, Tadhkirah al-Huffaz, al-Mughni fi al- Du‘afa’, Tabaqat al-Qurra’, al-Mu‘in fi Tabaqat al-Muhaddithin dan lain-lainnya yang berjumlah lebih daripada 200 buah karya. Lihat: Khayr al-Din al-Zirikli (1998), al-A‘lam, Beirut: Dar al-‘Ilm li al-Malayin, c. 13, j. 5, h. 326. Dr. Basysyar ‘Awwad Ma‘ruf di dalam kitabnya: al-Dhahabi wa Manhajuh fi Kitabih Tarikh al-Islam menyebut bahawa karya-karya al-Hafiz al-Dhahabi ini mencapai jumlah 215 buah karya. Manakala ‘Abd al-Sattar al-Syaykh di dalam kitabnya al- Hafiz al-Dhahabi menyebut bahawa karya-karya beliau sejauh yang diketahui berjumlah sebanyak 270 buah kesemuanya. (Lihat: ‘Abd al-Sattar al-Syaykh (1994), al-Hafiz al-Dhahabi, Dimasyq: Dar al-Qalam, h. 348). 1 Urutan topik bagi kelima-lima lampiran tersebut ialah: Pertama, penjelasan tentang al-sunnah al-taqririyyah. Kedua, penjelasan tentang empat buah hadith musalsal. Ketiga, penjelasan tentang mazhab Imam Muslim berhubung hadith mu‘an‘an dengan syaratnya, serta penjelasan tentang siapa yang dimaksudkan oleh beliau di dalam kritikannya. Keempat, penjelasan bahawa Imam al-Bukhari dan Muslim tidak beriltizam pada semua hadith di dalam kitab Sahih mereka darjat hadith sahih yang paling tinggi. Kelima, penjelasan tentang masalah mengkafirkan ahli bidaah dan sesat. 56