T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SUÇA SÜRÜKLENEN 12-18 YAŞLAR ARASI ERGENLERDE ŞİDDETİN DİN PSİKOLOJİK TAHLİLİ (SAKARYA ÖRNEĞİ) YÜSEK LİSANS TEZİ Nimet FERAH Enstitü Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri Enstitü Bilim Dalı : Din Psikolojisi Tez Danışmanı: Prof. Dr. İbrahim ÇAPAK Haziran – 2013 T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SUÇA SÜRÜKLENEN 12-18 YAŞLAR ARASI ERGENLERDE ŞİDDETİN DİN PSİKOLOJİK TAHLİLİ (SAKARYA ÖRNEĞİ) YÜSEK LİSANS TEZİ Nimet FERAH Enstitü Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri Enstitü Bilim Dalı : Din Psikolojisi “Bu tez 05/06/2013 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği / Oyçokluğu ile kabul edilmiştir.” BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. Nimet FERAH 05.06.2013 ÖNSÖZ İnsanlığın geleceği çocuklardan ve gençlerden geçmektedir. Onların bir suçun öznesi ya da nesnesi olması, (aşırı örneği ile) bir suç makinesi olması, insan ve toplum vicdanını incitici bir durumdur. Onların suçluluğunu azaltmak ve önlemek için düşünürler, eğitimciler, hukukçular, STK’lar, devletler... tarafından bir takım mücadeleler verilmektedir. Bu tez çalışması da bu mücadelenin bir parçasıdır ve benim için anlamı büyüktür. Yaptığım iş gereği suça sürüklenen çocuklarla bizzat çalışmaktayım ve onlar hakkında görüş bildirmekteyim. Hem işim hem de insani eğilimlerim açısından onları bilimsel bir zeminde etüd etme fırsatı elde ettiğim bu çalışma, mesleğimin başlangıcından beri idealize ettiğim bir düşünce idi. İnancımın ve düşüncelerimin somutlaşmasını görmek ve insani bir çaba olarak bu konuda kalem oynatmak, fikir yürütmek benim için bir sevinç vesilesidir. Bana bu imkanı tanıyan ve beni programa kabul eden hocalarım başta olmak üzere, bu tezin yazım aşamasında, çalışmamı sahiplenerek titizlikle takip eden danışmanım Prof. Dr. İbrahim Çapak’a değerli katkı ve emekleri için en içten teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Değerli tavsiyelerinden ve katkılarından dolayı Prof. Dr. Abdulvahit İmamoğlu’na ve Doç. Dr. Ahmet Faruk Kılıç’a teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmam konusunda beni teşvik ve motive eden Sakarya Çocuk Mahkemesi Hâkimi Sayın Mehmet Sertaç Kesler Beyefendiye ve çalışma arkadaşlarıma şükran dileklerimi sunarım. Ayrıca her zaman desteklerini yüreğimde hissettiğim, kendilerine vefa borçlu olduğum fedakar aileme, eşime ve çocuğuma müteşekkir olduğumu belirtmek isterim. Nimet FERAH 05.06.2013 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ..................................................................................................... iv TABLO LİSTESİ .................................................................................................. iii ÖZET...................................................................................................................... ix SUMMARY............................................................................................................. x GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 1. Araştırmanın Konusu, Amacı ve Önemi ......................................................... 2 2. Araştırmanın Problemleri ................................................................................ 3 3. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Varsayımları ................................................... 4 4. Araştırma Modeli ............................................................................................ 4 5. Konu ile İlgili Çalışmalar ................................................................................ 5 BÖLÜM 1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 1.1. Suç ve Çocuk Suçluluğu ....................................................................................... 7 1.1.1. Hukuki Boyut ........................................................................................... 10 1.1.1.1. Çocuk Mahkemeleri ...................................................................... 11 1.1.1.2. Suça Sürüklenen Ergenler İçin Güvenlik Tedbirleri ...................... 12 1.1.1.3. Ergenlerde Şiddet ve Saldırganlık Suçları ..................................... 14 1.1.2. Ergen Suçluluğu ....................................................................................... 16 1.1.3.Ergenlerin Suça Sürüklenmesinde Risk Faktörleri ...................................... 17 1.1.3.1. Bireysel Risk Faktörleri ................................................................ 18 1.1.3.2. Çevresel Risk Faktörleri................................................................ 24 1.2. Ergenlerde Şiddet ve Saldırganlık....................................................................... 28 1.2.1. Ergenlerde Şiddetin ve Saldırganlığın Kökeni .......................................... 31 1.2.1. Şiddet ve Saldırganlık Türleri ................................................................... 38 1.2.1.1. Şiddet Türleri ................................................................................ 38 1.2.1.2. Saldırganlık Türleri ....................................................................... 41 1.3. Ergenlerde Şiddet Suçluluğunun Dini ve Ahlaki Yönü ....................................... 43 1.3.1. Ergenlerde Ahlak Gelişimi ........................................................................ 43 1.3.2. Ergenlerde Dini Gelişim ........................................................................... 45 1.3.3. Ergenlerde Dini Yaşantı ............................................................................ 49 1.3.3.1.Dini Yaşantının Boyutları .............................................................. 50 1.3.4. Din ve Ahlak İlişkisi ................................................................................. 51 1.3.5. Din ve Suçluluk İlişkisi ............................................................................. 54 i 1.3.6. Din ve Şiddet İlişkisi ................................................................................ 56 1.3.6.1. İslam’ın Şiddet Karşıtlığı .............................................................. 57 1.3.7. Çocukların Suça Sürüklenmesinin Önlenmesi ve Din Psikolojisi .............. 59 BÖLÜM 2. ARAŞTIRMA BULGULARI VE YORUM 2.1. Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Sosyo-Demografik Özellikleri .......... 66 2.2. Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Ebeveynlerine İlişkin Dindarlık Algıları ................................................................................................... 73 2.3. Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Kriminolojik Bulguları ..................... 74 2.3.1. Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin İfade Tutanaklarından Bazı Örnekler .................................................................................................. 77 2.4. Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerde Dini Yaşantının Boyutları ................ 81 2.4.1. Dini İnanç Boyutuna Göre Dağılımları .................................................. 82 2.4.2. Dini Bilgi Boyutuna Göre Dağılımları ................................................... 85 2.4.3. Dini Duygu Boyutuna Göre Dağılımları ................................................ 89 2.4.4. Dini Tecrübe Boyutuna Göre Dağılımları .............................................. 92 2.5. Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Din Psikolojik Düşüncelerine Göre Dağılımları .................................................................................................... 96 SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................... 100 KAYNAKÇA ...................................................................................................... 103 EKLER................................................................................................................ 111 ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................ 120 ii KISALTMALAR ABD : Amerika Birleşik Devletleri Akt. : Aktaran APA : American Psychological Association Çev. : Çeviren ÇKK : Çocuk Koruma Kanunu DEHB : Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Drl. : Derleyen Ed. : Editör Hz. : Hazreti ISPCAN : International Society for the Prevention of Child Abuse and Neglect N. : Sayı Ort. : Ortalama SHÇEK : Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCK : Türk Ceza Kanunu TDK : Türk Dil Kurunu TUİK : Türkiye İstatistik Kurumu WHO : World Health Organization iii TABLO LİSTESİ Tablo 1 : TCK’da Belirtilen Bazı Suçlara Göre 2008 Yılı İçerisinde Çocuk Sanık Sayısı ...................................................................................................................... 15 Tablo 2 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Cinsiyete Göre Dağılımları ........ 66 Tablo 3 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Yaşlarına Göre Dağılımları........ 67 Tablo 4 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Cinsiyetlerine ve Yaşlarına Göre Dağılımları.............................................................................................................. 67 Tablo 5 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımları.............................................................................................................. 68 Tablo 6 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Okul Başarısı Yönünden Dağılımları.............................................................................................................. 68 Tablo 7 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Yaz Kuran Kursuna Gidip Gitmeme Durumlarına Göre Dağılımları ................................................................. 69 Tablo 8 : Ebeveynin Hayatta Olup Olmamasına Göre Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Dağılımı ................................................................................................ 70 Tablo 9 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Annelerinin Eğitim Düzeyine Göre Dağılımları ..................................................................................................... 70 Tablo 10 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Babalarının Eğitim Düzeyine Göre Dağılımları ..................................................................................................... 71 Tablo 11 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Kardeş Sayısına Göre Dağılımları.............................................................................................................. 71 Tablo 12 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Yaşadıkları Ailenin Tipine Göre Dağılımları.............................................................................................................. 72 Tablo 13 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Ailelerinin Aylık Gelir Durumuna Göre Dağılımları ................................................................................... 72 iv Tablo 14 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Yaşadıkları Yere Göre Dağılımları.............................................................................................................. 73 Tablo 15 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Annelerine İlişkin Dindarlık Algılarına Göre Dağılımları .................................................................................... 73 Tablo 16 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Babalarına İlişkin Dindarlık Algılarına Göre Dağılımları .................................................................................... 74 Tablo 17 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Suç Çeşidine Göre Dağılımları 74 Tablo 18 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Suç Yerine Göre Dağılımları ... 75 Tablo 19 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Suç Yaşına Göre Dağılımları ... 75 Tablo 20 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Suç Mükerrerliklerine Göre Dağılımları.............................................................................................................. 75 Tablo 21 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Cinsiyetlerine ve Suç Türüne Göre Dağılımları ..................................................................................................... 76 Tablo 22 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin Eğitim Durumlarına ve Suç Türüne Göre Dağılımları ......................................................................................... 77 Tablo 23 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Allah’ın Varlığına İnanıyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 82 Tablo 24 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Meleklerin Varlığına İnanıyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları ............................... 83 Tablo 25 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Peygamberlere İnanıyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 83 Tablo 26 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Ahirete İnanıyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 84 Tablo 27 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Cennet ve Cehennemin Varlığına İnanıyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları ................ 84 v Tablo 28 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Şehadet Kelimesini Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 86 Tablo 29 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Gusül Abdesti Almayı Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................. 86 Tablo 30 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Namaz Kılmayı Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 87 Tablo 31 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Oruç Tutmayı Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 87 Tablo 32 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Peygamberimizin Adını ve Nerede Yaşadığını Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .... 87 Tablo 33 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Şehadet Kelimesinin Anlamını Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................. 88 Tablo 34 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Kuran Okumayı Biliyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................................... 88 Tablo 35 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Allah’a Olan İnancım Güven Duymamı Sağlar” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları ....................... 89 Tablo 36 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Allah Korkusunu Kalbimde Hissederim” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları ................................ 89 Tablo 37 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Dua Etmek Bana Huzur ve Mutluluk Verir” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .......................... 90 Tablo 38 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Dini Gün ve Gecelerde Heyecan Duyarım” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .................................... 91 Tablo 39 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Dini Konulara Merak ve İlgi Duyuyorum” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları ............................... 91 Tablo 40 : Şiddet Suçlarına Sürüklenen Ergenlerin “Dini Değerlere Hakaret Edilmesi Beni Kızdırır” Önermesine Verdikleri Cevaba Göre Dağılımları .............. 92 vi