HASAN ÂLİ YÜCEL KLASİKLER DİZİSİ FYODOR DOSTOYEVSKİ SUÇ VE CEZA RUSÇA ASLINDAN ÇEVİREN: MAZLUM BEYHAN TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI © türkiye iş bankası kültür yayınları, 2006 görsel yönetmen BİROL BAYRAM düzelti ALİ ALKAN İNAL grafik tasarım ve uygulama 1. baskı kasım 2006, istanbul TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI meşelik sokağı 2/3 beyoğlu 34430 istanbul Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskulturyayinlari.com.tr Genel Yayın: 1063 Hümanizma ruhunun ilk anlayış ve duyuş merhalesi, insan varlığının en müşahhas şekilde ifadesi olan sanat eserlerinin benimsenmesiyle başlar. Sanat şubeleri içinde edebiyat, bu ifadenin zihin unsurları en zengin olanıdır. Bunun içindir ki bir milletin, diğer milletler edebiyatını kendi dilinde, daha doğrusu kendi idrakinde tekrar etmesi; zekâ ve anlama kudretini o eserler nispetinde artırması, canlandırması ve yeniden yaratmasıdır. İşte tercüme faaliyetini, biz, bu bakımdan ehemmiyetli ve medeniyet dâvamız için müessir bellemekteyiz. Zekâsının her cephesini bu türlü eserlerin her türlüsüne tevcih edebilmiş milletlerde düşüncenin en silinmez vasıtası olan yazı ve onun mimarisi demek olan edebiyat, bütün kütlenin ruhuna kadar işliyen ve sinen bir tesire sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet ittisali, zamanda ve mekânda bütün hudutları delip aşacak bir sağlamlık ve yaygınlığı gösterir. Hangi milletin kütüpanesi bu yönden zenginse o millet, medeniyet âleminde daha yüksek bir idrak seviyesinde demektir. Bu itibarla tercüme hareketini sistemli ve dikkatli bir surette idare etmek, Türk irfanının en önemli bir cephesini kuvvetlendirmek, onun genişlemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemiyen Türk münevverlerine şükranla duyguluyum. Onların himmetleri ile beş sene içinde, hiç değilse, devlet eli ile yüz ciltlik, hususi teşebbüslerin gayreti ve gene devletin yardımı ile, onun dört beş misli fazla olmak üzere zengin bir tercüme kütüpanemiz olacaktır. Bilhassa Türk dilinin, bu emeklerden elde edeceği büyük faydayı düşünüp de şimdiden tercüme faaliyetine yakın ilgi ve sevgi duymamak, hiçbir Türk okuru için mümkün olamıyacaktır. 23 Haziran 1941 Maarif Vekili Hasan Âli Yücel Yazar ve Roman Üzerine Dünya edebiyatının en büyük yazarlarından biri olan Fyodor Mihayloviç Dostoyevski 30 Ekim 1821 yılında, askeri öğrenci olarak okuduğu Petersburg mühendislik okulunu bitirdi, ancak bir yıl askeri mühendis olarak çalıştıktan sonra istifa etti. Nicedir verdiği bir kararla, edebiyat hayatına atıldı. Bundan hemen sonra da 1844 yılında Dostoyevski imzasıyla ilk yapıtı yayımlandı; bir çeviriydi bu, Balzac’ın Eugenie Grandet’sini çevirmişti. 1845 Mayıs’ında Dostoyevski daha üniversite öğrenciliği yıllarından tasarladığı ilk romanı Bedniye Lyudi’i (İnsancıklar) bitirdi. Romanın müsveddelerini yazarın yakın dostlu D. V. Grigoroviç ve ünlü ozan Nekrasov okudular. Heyecanları öylesine büyüktü ki, doğruca devrin ünlü eleştirmeni Belinski’ye gittiler. İnsancıklar’ı Belinski de çok beğendi ve beğenisini, “Gogol’ü de geçecek… Bundan önceki bütün edebiyatı gölgede bırakacak bir deha ile karşı karşıyayız.” sözleriyle dile getirdi. İnsancıklar 1846 yılında yayımlandı. Gerek İnsancıklar, gerekse yazarın bununla birlikte yayımlanan ikinci kitabı Dvoynik (Benzer), büyük ilgi topladı. Daha sonra Suç ve Ceza’da en parlak biçimde dile gelecek olan, yazarın yoksul, umarsız insanlara ve hayatın trajik yanlarına karşı duyduğu büyük ilgi ve duyarlılık, daha bu ilk yapıtlarında kendini göstermeye başlamıştır. 1847 yılında yazar, ütopyacı sosyalist Petraşevski’nin grubuna girdi. Grup üyeleri zaman zaman toplanıyorlar, yazdıkları yazı ve şiirleri okuyup, felsefi tartışmalar yapıyorlardı. Bu toplantılardan birinde Dostoyevski, Moskova’dan eline geçen ve gizli dağıtılan Belinski’nin Gogol’e yazdığı bir mektubu okudu. Dostoyevski ve grubun öteki üyeleri 23 Nisan 1849 günü Çar I. Nikolay’ın polisince tutuklandılar ve sekiz ay süren gizli duruşmalar sonucunda idama mahkûm edildiler. 22 Aralık 1849 günü Semyonov Alayı’nın geniş eğitim alanına getirildiler. Cezaların uygulanması için ilk üç kişilik grubun direklere bağlandığı sırada bağışlandıkları bildirildi. Dostoyevski’nin cezası dört yıl kürek, beş yıl da sürgüne çevrilmişti. Yazar, 1854 yılına kadar dört yıl Omsk cezaevinde kaldı, daha sonra da 1859 yılına kadar beş yıl Semipalatinsk’teki birlikte er olarak hizmet gördü. Cezası bitip de Petersburg’a döner dönmez yeniden yazmaya koyuldu. Dyadyuşkin Son (Amcanın Rüyası) ve Selo Stepançikova i Yego Obitateli’nden (Stepançikova Köyü ve Sakinleri) sonra, art arda büyük romanları yayımlanmaya başlandı. Unijenniye i Oskorblenniye (Ezilen ve Horlananlar) Omsk’taki mahpusluk yıllarının anıları olan ve 1860’lı yılların ilerici, demokrat okurlarınca coşkuyla karşılanan Zapiski iz Mertvogo Doma (Ölü Bir Evden Anılar), Prestuplenie i Nakazanie (Suç ve Ceza), Igrok (Kumarbaz), Idiot (Budala), Besi (Cinler), Podrostok (Delikanlı), Bratya Karamazovi (Karamazov Kardeşler) vd. Büyük yazar 28 Ocak 1881 günü öldü. Dostoyevski 1840’ların ütopik sosyalizm düşüncesinin etkisinde kaldı. Ancak kürek ve sürgün hayatı bu etkilenimi önemli ölçüde değiştirdi. Yazar, cezaevi ve sürgündeyken, o yılların edebiyatında sıkça görünen roman kişilerinden bambaşka insanlarla birlikte oldu; bunlar köylüler ve