STRATEGIJA RAZVOJA KULTURE VLAHA U SRBIJI (2014-2020) STRATEGIJA RAZVOJA KULTURE VLAHA U SRBIJI (2014-2020) Kontakt Informacije Nacionalni savet Vlaha 12300 Petrovac na Mlavi Ulica Petra Dobrnjca 179 tel: +381 (0)12 331 280 tel: +381 (0)12 331 283 e-mail: [email protected] web: http://www.nacionalnisavetvlaha.rs Centar za razvoj civilnog društva 23000 Zrenjanin Ulica Makedonska 11 tel: +381 (0) 23 511 066 tel: +381 (0) 64 24 11 245 (Miroslav Keveždi) e-mail: [email protected] web: http://www.cdcs.org.rs :SADRŽAJ Sadržaj 2 Strategija razvoja kulture Vlaha u Srbiji 3 Istorijat Nacionalnog saveta Vlaha 4 Mandati i obaveze Nacionalnog saveta na području kulture 5 Analiza okruženja (PEST) 6 Socijalni kontekst 6 Teritorijalni raspored 6 Demografski podaci (po popisu 2002. godine) 8 Pravni kontekst 9 Ekonomski i politički kontekst 10 Kulturni i institucionalni kontekst 10 Poimanje kulture 10 Savremeno stvaralaštvo i kulturno nasleđe Vlaha 11 Ustanove i udruženja koja neguju kulturu Vlaha 12 Ustanove kulture u opštinama u kojima žive Vlasi 14 Kulturna politika Nacionalnog saveta Vlaha 16 Jezička politika 16 Dekl aracija N acional nog save ta Vlaha o ostva rivanju i unapređenju prava vlaške nacionalne zajednice 17 Platforma nacionalnog saveta Vlaha 17 Zainteresovane grupe 18 Šta je potrebno učiniti 19 SWOT analiza 20 Snage 20 Slabosti 20 Prilike 21 Pretnje 22 Vrednosti 24 Vizija 25 Misija 26 Strateški ciljevi 27 :STRATEGIJA RAZVOJA KULTURE VLAHA U SRBIJI Pred Vama se nalazi prvi strateški plan razvoja kulture vlaške nacionalne manjine, kreiran na osnovu saradnje Nacionalnog saveta Vlaha (NSV) i Centra za razvoj civilnog društva iz Zrenjanina (CRCD) u okviru projekta Multikulturalizam u Srbiji nije mrtav, realizovanog uz podršku Ambasade Kraljevine Norveške u periodu od 2012. do 2014. godine. Strateški plan je rezultat participativnog procesa u kojem su učestvovali različiti predstavnici vlaške zajednice i njenih institucija, sačinjen na osnovu dugoročnijeg procesa edukacije vlaških civilnih organizacija i angažovanih pojedinaca o sudbinskim pitanjima za vlašku manjinsku zajednicu (obrazovanje, kultura, informisanje i javna i službena upotreba jezika), i to kroz razmenu iskustava sa predstavnicima institucija vojvođanskih nacionalnih manjina. Konkretni koraci na izradi strateškog plana razvoja kulture vlaške nacionalne zajednice preduzeti su u toku seminara o strateškom planiranju koji je održan na Borskom jezeru od 9. do 11. januara 2014. godine. Tom prilikom je grupa predstavnika vlaških institucija upoznata sa osnovama strateškog planiranja, strateškim planiranjem razvoja kulture nacionalnih manjina u Srbiji, iskustvima pisanja strateših planova slovačke i rusinske nacionalne manjine, uz pregled aktivnosti aktuelnog saziva nacionalnog saveta Vlaha na području kulture. Učesnici seminara su na osnovu iznetog analizirali okruženje i zainteresovane grupe, izvršena je SWOT analiza i kreirani predlozi vrednosti, vizije, misije, prioriteta i strateških ciljeva, zadataka i aktivnosti koji bi trebali da budu elementi strateškog plana Nacionalnog saveta Vlaha. Predlozi izneti u toku seminara udruženi su sa konkretnijom PEST analizom, u toku koje je najveća pažnja posvećena pravnoj, socijalnoj, institucionalnoj i, naravno, kulturnoj dimenziji. Na osnovu koncipiranog predloga, izvršene su konsultacije sa predstavnicima Nacionalnog saveta Vlaha i vlaške kulturne zajednice 30. maja 2014. u Petrovcu na Mlavi, tokom kojih su dobijene smernice za konačno uobličavanje teksta strateškog plana razvoja kulture Nacionalnog saveta Vlaha za period od 2014-2020. godine. Konačna verzija strateškog plana razvoja kulture vlaške nacionalne manjine prihvaćena je na sastanku Nacionalnog saveta Vlaha 16. juna 2014. godine. 3 :ISTORIJAT NACIONALNOG SAVETA VLAHA Prvi Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine zvanično je formiran na osnovu Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina iz 2002. godine,1 u skladu sa Rešenjem o registraciji Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine izdatim 30. jula 2007. godine. Navedenim Zakonom je prvi put predviđeno osnivanje nacionalnih saveta nacionalnih manjina, uređena zaštita nacionalnih manjina od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda, uspostavljeni instrumenti kojima se obezbeđuju i štite posebna prava nacionalnih manjina na samoupravu u oblasti obrazovanja, upotrebe jezika, informisanja i kulture, uz obrazovanje ustanova radi olakšavanja učešća manjina u vlasti i u upravljanju javnim poslovima. Prekretnicu u daljem jačanju uticaja nacionalnih manjina u oblastima koje su najvažnije za očuvanje njihovog identiteta predstavljao je dugo najavljivani i očekivani Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina.2 U skladu sa odredbama tog zakona, na teritoriji Republike Srbije su za 6. jun 2010. godine raspisani izbori za nove nacionalne savete na kojima je nastupilo i 9 lista kandidata za nacionalni savet vlaške nacionalne manjine. Liste "Vlasi za Srbiju - Srbija za Vlahe - Miletić Mihajlović-Tića" i "Zajednica Vlaha Srbije - dr Predrag Balešević" osvojile su po sedam mandata, "Ujedinjeni Vlasi" - Dragan Balašević i "Vlasi za evropsku Srbiju" po tri mandata, a "Vlasi u evropskoj Srbiji" - Neli Đorđević dva mandata. Lista "Vlasi opštine Zaječar" - Miodrag Marković osvojio je jedan mandat, dok "Lista za Vlahe u Srbiji - Centar za ljudska prava interetničku toleranciju - Bor", "Vlasi u Srbiji - Svoji na svome" i "Autentični Vlasi"- Dragoljub Firulović nisu osvojili mandate.3 1 Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ("Sl. list SRJ", br. 11/2002, "Sl. list SCG", br. 1/2003 - Ustavna povelja i "Sl. glasnik RS", br. 72/2009 - dr. zakon i 97/2013 - odluka US). 2 Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ("Sl. glasnik RS", br. 72/2009 i 20/2014 - odluka US). 3 http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/9/Srbija/721278/Rezultati+izbora+za+Nacionalne+savete. html 4 :MANDATI I OBAVEZE NACIONALNOG SAVETA NA PODRUČJU KULTURE Ovlašćenja nacionalnog saveta u kulturi definisana su različitim pravnim aktima koja garantuju manjinska prava u Srbiji. Ona su zasnovana prvenstveno odredbama Ustava Republike Srbije4 i određena Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina. Na osnovu ovih akata nacionalni savet donosi druge akte koji specifikuju njegove obaveze. Nacionalni savet po zakonu predstavlja nacionalnu manjinu u oblasti obrazovanja, kulture, obaveštavanja na jeziku nacionalne manjine i službene upotrebe jezika i pisma, učestvuje u procesu odlučivanja ili odlučuje o pitanjima iz tih oblasti i osniva ustanove, privredna društva i druge organizacije iz ovih oblasti. Nadležnosti koje su sada u rukama nacionalnih saveta podrazumevaju izgradnju kulturnih politika, tj. utvrđivanje i realizaciju niza ciljeva i zadataka koje treba ostvariti uz pomoć odgovarajućih mera, instrumenata i aktivnosti.5 Vođenje kulturne politike pretpostavlja postojanje instrumenata, pomoću kojih se ostvaruju promene u skladu sa projektovanim ciljevima.6 U rukama nacionalnih saveta je mogućnost korišćenja organizacionih, pravno-političkih, finansijskih i vrednosno- idejnih instrumenata u dosezanju poželjnih ciljeva. Zakon o nacionalnim savetima dao je mogućnost nacionalnim savetima da postanu osnivači ili suosnivači ustanova kao što su zavodi za zaštitu kulturnih dobara, biblioteke, galerije, medijske ustanove i drugo. Zakonom je takođe omogućeno da nacionalni saveti proglase ustanove od posebnog značaja za očuvanje kulture nacionalne manjine, da utvrde koje su ustanove i manifestacije u oblasti kulture od posebnog značaja za očuvanje, unapređenje i razvoj posebnosti i nacionalnog identiteta određene nacionalne manjine, kao i druge, za kulturu nacionalne manjine važne momente.7 Ovi momenti nalaze se i u Statutu nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine. Važan kulturni momenat je Statutom određeni stav da Savet utvrđuje varijantu jezika zajednice koja je u službenoj upotrebi i tranzicione procese u njegovom uvođenju.8 4 Ustav Republike Srbije ("Sl. glasnik RS", br. 98/2006). 5 Đukić, Vesna. (2010). Država i kultura – studije savremene kulturne politike. Beograd: Institut za pozorište, film, radio i televiziju – Fakultet dramskih umetnosti, str. 40. 6 Dragićević Šešić, Milena; Stojković, Branimir (2003). Kultura – menadžment, animacija, marketing. Beograd: Clio, str. 31. 7 Doc. Dr Đorđević, Ljubica; Keveždi, Miroslav; Sklabinska, Milina; Dr Vujić, Aleksandra; Serenčeš, Žužana (2011). Nadležnosti nacionalnih saveta nacionalnih manjina – priručnik za nacionalne savete nacionalnih manjina. Beograd: OEBS, Ambasada SR Nemačke, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu. 8 http://www.nacionalnisavetvlaha.rs/dokumentistatut.html 5 :ANALIZA OKRUŽENJA (PEST) Socijalni kontekst U Republici Srbiji, prema popisu iz 2011. godine, živi 35.330 Vlaha (2002. godine popisano 40.054 – promena -11,79%). Oni su osma po veličini nacionalna zajednica u Srbiji, u kojoj čine 0,49% stanovništva. Teritorijalni raspored Najviše Vlaha nastanjeno je u Istočnoj Srbiji (32.873) i delu Pomoravlja (1.938), dok u mnogo manjem broju žive u Beogradu, Južnom Banatu i Rasinskom okrugu (gde populacija ne prelazi po 200) – (tabela 1.). Gledano po jedinicama lokalne samouprave, Vlasi naseljavaju 18 opština: Bor, Petrovac na Mlavi, Kučevo, Negotin, Boljevac, Zaječar, Žagubicu, Majdanpek, Kladovo, Ćupriju, Despotovac, Požarevac, Veliko Gradište, Žabare, Golubac, Malo Crniće, Svilajnac i Jagodinu. Rasprostranjenost vlaške populacije u ovim opštinama znatno varira. Opština u kojoj živi najveći broj Vlaha je Bor (6.071), dok su procentualno najzastupljeniji u Boljevcu (25.8%) i Kučevu (25.3%). OBLAST UČEŠĆE VLAHA Borska oblast: Ukupno u Borskoj oblasti žive 13.313 Vlaha (čine 10.7% stanovništva), od toga u Boru 6.701 (13.8%); Kladovu 788 (3.8%); Majdanpeku 2.442 (13%); Negotinu 3.382 (9.1%). Braničevska Ukupno u Braničevskoj oblasti živi 13.238 Vlaha (čine 7.8% oblast: stanovništva), od toga u Petrovacu na Mlavi 4.609 (14.7%); Kučevu 3.927 (25.3%); Žagubici 2.811 (22%); Malom Crniću 475 (4.1%); Žabarima 433 (3.8%); Golubcu 424 (5%); Velikom Gradištu 382 (2.2%) i u gradu Požarevacu 177 (0.2%), od kojih 161 živi u samom Požarevcu, a 16 u Kostolcu. Zaječarska U Zaječarskoj oblasti živi 6.254 Vlaha (čine 5.2% stanovništva), oblast: od toga u Boljevcu 3.356 (25.8%), a u Zaječaru 2.856 (4.8%). U opštinama Soko Banja i Knjaževac danas živi neznatan broj pripadnika ove zajednice. Pomoravska U Pomoravskoj oblasti živi 1.938 Vlaha (čine 0.9% stanovništva), od oblast: toga u Ćupriji 782 (2.6%); Despotovacu 687 (2.9%); Svilajnacu 280 (1.1%) i Jagodini 136 (0.2%). Tabela 1. – teritorijalni raspored vlaške nacionalne manjine 6 Opština Broj % Ukupno 40054 0,5 Broj Vlaha po opštinama Bor 10064 25,1 Kučevo 5204 13,0 Boljevac 4162 10,4 Petrovac 3535 8,8 Žagubica 3268 8,2 Negotin 3000 7,5 Zaječar 2981 7,4 Majdanpek 2617 7,0 Ćuprija 1356 3,4 Golubac 870 2,2 Kladovo 568 1,4 Despotovac 427 1,1 Malo Crniće 401 1,0 Preko 1% Sa udelom ispod 1% Bez pojave Mapa 1. – broj Vlaha po opštinama po popisu 2002. godine 7 Demografski podaci (po popisu 2002. godine)9 KATEGORIJA KARAKTERISTIKE Starost Po popisu iz 2002. godine prosečna starost Vlaha je bila 47.28 godina, a indeks starenja 2,14 (ako je indeks starenja manji od 0,4 stanovništvo je još mlado, a ako je iznad onda pokazuje znake starenja). Po popisu iz 2011. godine prosečna starost Vlaha je 51.27 godina, što Vlahe čini jednom od najstarijih nacionalnih zajednica. Prosek u Srbiji 2011. bio je 42.2 godine). Učešće pojedinih - udeo dece predškolskog uzrasta (0-6 godina) je starosnih 5.22%; kontingenata - udeo školoobaveznog kontingenta (7-14 godina) je u ukupnom 7.25%; stanovništvu - udeo punoletnog stanovništva (18 i više godina) je 84.94%; - udeo radno sposobnog stanovništva je 54.03%; - udeo stanovništva starog 65 i više godina je 28.67%. Raspodela prema - aktivnih 41.6%, aktivnosti - izdržavanih 32.9%, - lica s ličnim prihodom 25.0%. Sektori delatnosti - poljoprivreda, lov i šumarstvo (57.8%); - prerađivačka industrija (11.5%); - vađenje rude i kamena (10.5%) itd. Zanimanja - radnici u poljoprivredi, ribarstvu i šumarstvu (56.4%); - rukovaoci mašinama i uređajima i monteri (11.3%) itd. Položaj u zanimanju - individualni poljoprivrednici sa 55.7%; - zaposleni sa 39.5% itd. Školska sprema - 4-7 razreda osnovne škole (38.5%); - osnovno obrazovanje (26.9%); - bez škole i 1-3 razreda osnovne škole (16.6%) itd. Učešće nepismenih u Učešće nepismenih je 10.52%, a njihova prosečna starost je stanovništvu starom 71.40 godina. 10 i više godina Dužina boravka lica Prosečna dužina boravka lica na privremenom radu-boravku na privremenom u inostranstvu je 14.6 godina. Među stranim zemljama rada- radu-boravku u boravka po udelima posebno se izdvajaju: Austrija (40.4%), inostranstvu Švajcarska (27.2%) i Nemačka (12.5%). Tabela 2. – demografske karakteristike vlaške nacionalne manjine 2002. godine 9 Podaci po popisu iz 2011. još nisu obrađeni i publikovani po navedenim kategorijama u odnosu na vlašku populaciju, tako da prezentujemo podatke po popisu iz 2002. godine, smatrajući da su dovoljno ilustrativni. 8