Stavovi učitelja o ADHD - u u gradskom i seoskom kontekstu Jurkota, Kristina Master's thesis / Diplomski rad 2016 Degree Grantor / Ustanova koja je dodijelila akademski / stručni stupanj: University of Pula / Sveučilište Jurja Dobrile u Puli Permanent link / Trajna poveznica:https://urn.nsk.hr/urn:nbn:hr:137:911639 Rights / Prava:In copyright / Zaštićeno autorskim pravom. Download date / Datum preuzimanja:2023-03-02 Repository / Repozitorij: Digital Repository Juraj Dobrila University of Pula Sveučilište Jurja Dobrile u Puli Fakultet za odgojne i obrazovne znanosti KRISTINA JURKOTA STAVOVI UČITELJA O ADHD-u U GRADSKOM I SEOSKOM KONTEKSTU Diplomski rad Pula, rujan 2016. Sveučilište Jurja Dobrile u Puli Fakultet za odgojne i obrazovne znanosti KRISTINA JURKOTA STAVOVI UČITELJA O ADHD-u U GRADSKOM I SEOSKOM KONTEKSTU Diplomski rad JMBAG: 0265005860, redoviti student Studijski smjer: Integrirani preddiplomski i diplomski sveučilišni učiteljski studij Predmet: Edukacijska psihologija Znanstveno područje: Društvene znanosti Znanstveno polje: Psihologija Znanstvena grana: Razvojna psihologija Mentor: Đeni Zuliani, magistar psihologije Pula, rujan 2016. IZJAVA O AKADEMSKOJ ČESTITOSTI Ja, dolje potpisana Kristina Jurkota, kandidat za magistra primarnog obrazovanja ovime izjavljujem da je ovaj Diplomski rad rezultat isključivo mojega vlastitog rada, da se temelji na mojim istraživanjima te da se oslanja na objavljenu literaturu kao što to pokazuju korištene bilješke i bibliografija. Izjavljujem da niti jedan dio Diplomskog rada nije napisan na nedozvoljen način, odnosno da je prepisan iz kojega necitiranog rada, te da ikoji dio rada krši bilo čija autorska prava. Izjavljujem, također, da nijedan dio rada nije iskorišten za koji drugi rad pri bilo kojoj drugoj visokoškolskoj, znanstvenoj ili radnoj ustanovi. Studentica ______________________ U Puli, 15.09.2016. godine 1 IZJAVA o korištenju autorskog djela Ja, Kristina Jurkota dajem odobrenje Sveučilištu Jurja Dobrile u Puli, kao nositelju prava iskorištavanja, da moj diplomski rad pod nazivom Stavovi učitelja o ADHD-u u gradskom i seoskom kontekstu koristi na način da gore navedeno autorsko djelo, kao cjeloviti tekst trajno objavi u javnoj internetskoj bazi Sveučilišne knjižnice Sveučilišta Jurja Dobrile u Puli te kopira u javnu internetsku bazu završnih radova Nacionalne i sveučilišne knjižnice (stavljanje na raspolaganje javnosti), sve u skladu s Zakonom o autorskom pravu i drugim srodnim pravima i dobrom akademskom praksom, a radi promicanja otvorenoga, slobodnoga pristupa znanstvenim informacijama. Za korištenje autorskog djela na gore navedeni način ne potražujem naknadu. U Puli, 15.09.2016. Potpis ____________________ 2 SADRŽAJ 1. UVOD ............................................................................................................................................. 5 2. ADHD ............................................................................................................................................. 6 2.1. Povijest decifita pažnje / hiperaktivnog poremećaja (ADHD) ............................................ 6 2.2. Deficit pažnje / hiperaktivni poremećaj ................................................................................ 7 2.3. Karakteristike i tipovi ADHD-a .............................................................................................. 8 2.4. Dijagnoza i etiologija (etimologija) ...................................................................................... 13 2.5. Terapija i lijekovi .................................................................................................................. 16 3. OBRAZOVNA INTEGRACIJA UČENIKA S ADHD-om ............................................................ 18 3.1. Obrazovna integracija i inkluzija ......................................................................................... 18 3.2. Zakonski okviri obrazovne integracije ................................................................................ 21 3.3. Pedagoška opservacija i programi ..................................................................................... 24 3.4. Individualizirano odgojno-obrazovni program ................................................................... 27 3.5. IOOP za ADHD djecu .......................................................................................................... 28 4. UTJECAJ OKOLINE I ULOGA UČITELJA U OBRAZOVNOJ INTEGRACIJI ........................ 34 4.1. Odnos s vršnjacima ............................................................................................................. 34 4.2. Odnos s obitelji i okolinom .................................................................................................. 36 4.3. Učitelji ................................................................................................................................... 39 4.3.1. Edukacija učitelja o procesu integracije ..................................................................... 40 5. STAVOVI ...................................................................................................................................... 45 5.1. Promjena stava .................................................................................................................... 47 5.2. Stavovi učitelja u obrazovnoj integraciji ............................................................................. 48 3 6. PRAKTIČNI DIO .......................................................................................................................... 52 6.1. Procjena stavova učitelja o deficitu pažnje / hiperaktivnom poremećaju (ADHD) ......... 52 6.2. Cilj i svrha istraživanja ......................................................................................................... 52 6.3. Zadaci i hipoteze .................................................................................................................. 53 6.4. Ispitanici ................................................................................................................................ 53 6.5. Mjerni instrumenti ................................................................................................................ 55 6.6. Postupak ............................................................................................................................... 56 7. REZULTATI ................................................................................................................................. 57 8. RASPRAVA ................................................................................................................................. 72 9. ZAKLJUČAK ................................................................................................................................ 75 10. LITERATURA ........................................................................................................................... 76 11. SAŽETAK ................................................................................................................................. 79 12. SUMMARY ............................................................................................................................... 80 4 1. UVOD Pomanjkanje pažnje i hiperaktivni poremećaj (ADHD) imaju djeca koja lako gube pažnju, ne mogu se koncentrirati te su impulzivna. Takva djeca ne mogu kontrolirati svoje ponašanje tijekom boravka u školi niti kod kuće. Odnos prema djeci s posebnim potrebama mijenjao se kroz povijest. On nije bio nimalo human i nisu se poštivala ljudska (dječja) prava. Povijest ADHD spominje se davne 1902. godine kada je Sir George F. Still uočio neobične probleme kod djece. Današnji naziv za poremećaj pažnje i hiperaktivni poremećaj postoji od 1987. godine, a kroz povijest mijenjalo je nekoliko naziva poput minimalna cerebralna disfunkcija. Budućnost tj. sadašnjost nam uvodi nove pojmove poput inkluzije i integracije koji pomažu djeci s ADHD-om i djeci s posebnim potrebama kako bi bila jednaka, a različita. Postigli smo da se razvojem društva mijenja mišljenje i odnos prema djeci s posebnim potrebama. U ovome radu bit će obraćena pozornost na to koliko odgoj, obrazovanje, kultura i tradicija utječu na kreiranje slike o djeci s posebnim potrebama. U centru pažnje nalaze se učitelji i njihovi stavovi o poučavanju djece u redovnoj nastavi. Koliko su stavovi važni i jesu li oni plod predrasuda ili proizvod stvarne situacije, otkrit ćemo ovim radom. Također, odgovorit će se na pitanje je li dovoljna samo dobra volja učitelja za rad s djecom s posebnim potrebama ili i dodatna edukacija učitelja kako bi stvorili što bolji kontakt s učenicima kojima je dijagnosticiran ADHD. Vremena se mijenjaju, a s njima i generacije djece, što iziskuje nov pristup prema djeci i nove metode rada u školi. Upravo takav način omogućit će kvalitetniji odgoj i obrazovanje djeci s ADHD-om. Brojni svjetski autori navode istraživanja stavova učitelja u obrazovnoj integraciji, ali ne navode specifična istraživanja stavova o djeci s ADHD-om, niti u svijetu, niti u 5 Republici Hrvatskoj. Upravo iz tog razloga, u ovome radu bit će provedeno istraživanje čiji će rezultati moći doprinijeti novim saznanjima o stavovima učitelja o ADHD učenicima u razrednim odjelima. 2. ADHD 2.1. Povijest decifita pažnje / hiperaktivnog poremećaja (ADHD) Današnji naziv za ADHD postoji od 1987. godine, a u povijesti se mijenjao ovisno o pristupu znanstvenika koji je obilježio pojedino doba. Prvi liječnik koji je opisao hiperkinetski sindrom bio je Nijemac Heinrich Hoffman, i to davne 1854. godine. Prvo specifično ponašanje uočio je George Still 1902. godine, koji opisuje kod djece pretjeran nemir, samopovređivanje i problem s pažnjom. Nadalje, Still je s Alfredom Tredgoldom 1908. istraživao uzroke takvog ponašanja. Za Stilla je bilo riječ o organskom problemu te je smatrao kako su razna oštećenja mozga dovodila do hiperaktivnosti, impulzivnosti i nepažnje. Godine 1920. uveden je naziv minimalna cerebralna disfunkcija MCD (Minimal Cerebral Disfunction), a liječenje medikamentima1 započinje oko 1940. Stillovo istraživnje je obuhvaćalo i djecu čije ponašanje danas možda ne bi bilo okarakterizirano kao ADHD, nego kao poremećaj ponašanja, učenja. Drugo razdoblje započinje promjenom naziva u hiperkinetičko-impulzivni poremećaj jer se otada u nazivu ne spominje mogući uzrok takva ponašanja, nego njegove konkretne karakteristike. Taj su naziv 1957. godine uveli dječji psihijatar Laufer i dječji neurolog Denhoff. Istraživanja se odnose na mozak, jer smatraju da izvor poremećaja mogu pronaći u pojedinim dijelovima mozga. Simptomi mogu biti primarni i sekundarni. U primarne simptome spadaju nemir, eksplozivnost, impulzivnost, oscilacije pažnje i loša socijalna pozicija. U sekundarne simptome ubrajaju poremećaje spavanja, pretjerano konzumiranje hrane, osjećaj nesreće i lošu sliku o sebi. 1Medikament je naziv za licenciranje lijekove, koji na naučno zasnovanim eksperimentima, smanjuju simptome i utječu na povoljan ishod bolesti. 6 Do danas je bilo nekoliko promjena u nazivu. Prema Hercigonji (2004.), u Dijagnostičkom i statističkom priručniku Američke psihijatrijske udruge u DSM-II, poremećaj je klasificiran kao hiperkinetička reakcija u dječjoj dobi, da bi se u DSM-III naziv promijenio u ADHD, što znači, poremećaj pažnje i hiperaktivni poremećaj, a u DSM-IV mijenja se naziv u deficit pažnje/hiperaktivni poremećaj. Prema Hercigonji (2004.) postoji i skupina autora koji smatraju kako se uzroci poremećaja nalaze u socijalnim faktorima. U socijalne faktore ubrajaju obiteljsko okruženje, emocionalne probleme djeteta, kada su naglašena stanja depresivnosti i tjeskobe. 2.2. Deficit pažnje / hiperaktivni poremećaj „ADHD je razvojni poremećaj nedostatka 2inhibicije ponašanja koji se očituje kao razvojno neodgovarajući stupanj nepažnje, pretjerane aktivnosti i impulzivnosti, a otežava samoregulaciju i organizaciju ponašanja u odnosu prema budućnosti.“ ( Igrić, 2004., 27/28). ADHD ( Attension deficit / hyperactivitydisorder), skraćeni je naziv za ponašanje koje nazivamo poremećajem pažnje i hiperaktivnim poremećajem te je stvarni, biološki uvjetovan poremećaj. To je skupina simptoma koji obuhvaćaju smetnje pažnje praćene nemirom i impulzivnošću. Hiperaktivnost znači odstupanje od normalnog ponašanja u smislu povećanog nemira, istovremenog obavljanja više stvari odjedanput. ADHD nije faza koju će dijete prerasti. Nije uvjetovan odgojem, također nije ni znak zločestoće, već je urođeni poremećaj. Nije riječ o lijenosti, neodgovornosti ili neposlušnosti. Prema Sekušak-Glavaš (2004.) takva djeca imaju značajno više teškoća u kontroli vlastitog ponašanja od svojih vršnjaka u odnosu s drugima te usmjeravanju i održavanju pažnje prilikom rada u razredu ili u drugim zahtjevnim situacijama. Dijete je u usporedbi s ostalom djecom znatno nemirnije, naglo u svojim reakcijama, teško se koncentrira, organizira i orijentira i izrazito je zahtjevnije od svojih vršnjaka. 2Inhibicija-kočenje, sprečavanje, zaustavljanje ili potiskivanje jednog doživljaja drugim. 7