ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ MÜZĐK VE MĐMARLIĞIN KOMPOZĐSYON BAĞLAMINDA ĐNCELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Hakan Deniz Özdemir Anabilim Dalı : Mimarlık Programı : Mimari Tasarım EYLÜL 2009 ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ MÜZĐK VE MĐMARLIĞIN KOMPOZĐSYON BAĞLAMINDA ĐNCELENMESĐ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Hakan Deniz Özdemir (502051043) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Eylül 2009 Tezin Savunulduğu Tarih : 15 Eylül 2009 Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Yüksel Demir (ĐTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Arzu Erdem (ĐTÜ) Yrd. Doç. Mehmet Saim Nemutlu (MSGSÜ) EYLÜL 2009 Aileme ve sevdiklerime, iii iv ÖNSÖZ Tez çalışmam sırasında benden değerli bilgi ve birikimlerini esirgemeyen, her konuda yapıcı eleştirileriyle katkıda bulunan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Yüksel Demir’e, Tezin yazım süreci boyunca hiç bir zaman bilgilerini benden esirgemeyen besteci arkadaşım Hakan Kamalı ve besteci kardeşim Tolga Zafer Özdemir’e, anlayışlarından ve sabrından ötürü Hale Keskinalemdar ve arkadaşlarıma, işverenim olan Sayın Nevzat Sayın’a, akademik çalışma yapmam konusunda beni teşvik eden, maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Eylül 2009 Hakan Deniz Özdemir (Mimar) v vi ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ÖNSÖZ....................................................................................................................v ĐÇĐNDEKĐLER....................................................................................................vii KISALTMALAR..................................................................................................ix ÇĐZELGE LĐSTESĐ..............................................................................................xi ŞEKĐL LĐSTESĐ..................................................................................................xiii ÖZET...................................................................................................................xix SUMMARY.........................................................................................................xxi 1. GĐRĐŞ.................................................................................................................1 1.1 Amaç..............................................................................................................1 1.2 Kapsam..........................................................................................................3 1.3 Yöntem..........................................................................................................5 2. MÜZĐK VE MĐMARLIĞIN SANAT ĐÇĐNDEKĐ YERĐ..................................7 2.1 Müziğin Sanat Đçindeki Yeri...........................................................................9 2.2 Mimarlığın Sanat Đçindeki Yeri....................................................................11 2.3 Müzik ve Mimarlık.......................................................................................14 3. MÜZĐK VE MĐMARLIK ĐLĐŞKĐLERĐNE TARĐHSEL BAKIŞ....................21 3.1 Antik Çağ’da Müzik ve Mimarlık Đlişkileri...................................................21 3.2 Rönesans Dönemi Müzik ve Mimarlık Đlişkileri............................................29 3.3 20. Yüzyıl Müzik ve Mimarlık Đlişkileri........................................................36 3.3.1 Müziği bir strüktür olarak kullanmak: Philips Pavyonu...........................38 3.3.1.1 Iannis Xenakis……………………………………………………….39 3.3.1.2 Modulor ve La Tourette Manastırı…………………………………..41 3.3.1.3 Ard zamanlı tasarım: Metastasis ve Philips Pavyonu……………… 46 3.3.1.3 Bir mimarın müzik tarihindeki rolü: Edgard Varese ve Le Corbusier51 3.3.2 Müziğin Katmanlarını Kullanmak: Stretto Evi........................................54 3.3.2.1 Çakışımlı mekanlar (overlapping spaces)…………………………... 57 3.3.2.2 Uyuşmazların orantısı (proportion of mismatches)………………… 59 3.3.3 Müziği Bir Katalizör Olarak Kullanmak.................................................63 3.3.3.1 Erich Mendelsohn…………………………………………………... 63 3.3.3.2 Daniel Libeskind ve Berlin Yahudi Müzesi…………………………66 Schönberg ve müzikte sınırları kaldırmak 68 12-ton sistemi 69 Moses and Aron ve Berlin Yahudi Müzesi 70 3.3.4 Müzikteki “Mekansallık” Arayışında Mimarlık......................................75 3.3.4.1 Iannis Xenakis……………………………………………………….80 3.3.4.2 Karlheinz Stockhausen………………………………………………81 3.3.4.3 Renzo Piano ve Luigi Nono: Il Prometeo…………………………... 84 3.3.4.4 Pierre Boulez ve Répons……………………………………………. 86 3.3.5 Müziği Bir Ütopya Yaratmak Đçin Kullanmak: Peter Cook, Bloch City...87 3.3.6 Metodolojik Olarak Müziği Kullanmak: Elizabeth Martin, y-Condition..89 vii 3.3.7 Mimarlığı Bir Enstrüman Yapmak Đçin Kullanmak: Deniz Orgu............96 4. MÜZĐK VE MĐMARLIKTA KOMPOZĐSYON TEKNĐKLERĐNĐN KARŞILAŞTIRMALI OLARAK DEĞERLENDĐRĐLMESĐ...........................101 4.1 Mimarlıkta Kompozisyon............................................................................103 4.2 Müzikte Kompozisyon................................................................................105 4.3 Müzik ve Mimarlıkta Kompozisyonla Đlgili Ortak Kavramların Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi..................................................................................108 4.3.1 Ritim....................................................................................................110 4.3.2 Armoni.................................................................................................135 4.3.3 Doku....................................................................................................170 4.3.4 Tema....................................................................................................192 5. SONUÇ VE ÖNERĐLER................................................................................209 5.1 Müzik ve Mimarlığın Özne Bağlamında Değerlendirilmesi.........................209 5.2 Müzik ve Mimarlığın Yöntem ve Süreç Bağlamında Değerlendirilmesi......212 5.3 Müzik ve Mimarlığın Ürün Bağlamında Değerlendirilmesi.........................216 5.4 Müzik ve Mimarlığın Kavramlar Bağlamında Değerlendirilmesi.................218 5.4.1 Ritim....................................................................................................219 5.4.2 Armoni.................................................................................................219 5.4.3 Doku....................................................................................................220 5.4.4 Tema....................................................................................................220 5.5 Öneriler.......................................................................................................221 KAYNAKLAR....................................................................................................223 EKLER...............................................................................................................235 EK A.1.................................................................................................................235 EK A.2.................................................................................................................241 ÖZGEÇMĐŞ........................................................................................................267 viii