Sitwayènte Antrepriz a. Zafè Antrepriz Novanm 2008 Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Yon gid pratik Kevin Becker, Psy.D. Guy Sapirstein, Ph.D. Jeffrey Weir, MA, LEMHC Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Paj1 Lè yon dezas frape. moun vle ede. IBM pa diferan. Kòm yon bon antrepriz sitwayen, nou dwe prè pou nou pran devan ak pi bon zouti nou genyen- teknoloji, konpetans, ak moun nou yo. Anpil fwa travayè sekou aprè yon dezas travay youn a youn, ak yon ti kras resous epi kont obstak ki enkwayab. Gid sa a te fèt aprè tsounami nan pati Sid Lazi a, kote yon ekip ekspè IBM patwone te fòme granmoun ki te vle ede timoun debat kont chanjman terib ki pase nan vi yo. IBM rezime teknik pratik sa yo nan yon dokiman. Jan pou ede timoun ki sove anba dezas, ke nou distribye gratis nan pati Sid Etazini, Pewou. ak Lachin. Gid sa a ki vini avèk li dokiman sa a konsantre sou bezwen granmoun, epi li fèt pou granmoun ki nan yon pozisyon pou soutni yo. Tou de montre dezi nou pou bay inovasyon ki enpòtan pou monn nan. Nou swete pa janm genyen yon lòt dezas. Paske nou konnen genyen posiblite a, nou ap travay pou ede sa ki afekte yo ak reponn, pou yo ka genyen sa yo bezwen pou yo sòti anba li. Stanley 5. Litow Vis Prezidan, Sitwayènte Antrepriz « Zafè Antrepreiz Prezidan, Fondasyon Entènasyonal IBM IBM te pwodwi gid sa a an koperasyon avèk: e Organizational Resilience International ORI, yon antrepriz konsiltatsyon pou kriz ki spesyalize nan enpak kriz ak dezas, te travay ak IBM pou soulaje soufrans psikolojik ki vini tou swit ak sa ki dire lontan ke kèk nan dezas natirèl ki pi sevè nan monn nan pote. www.oriconsulting.com e Entisti pou Chòk ak Kriz Continuing Education Program Inc. Depatman Psikyatri Sant Medikal Beth Isracl Deacones yon gwo lopital ensèyman nan Harvard Medical School € Dwa Otè IBM Corporation 2008 IBM ak logo IBM nan se mak komèsyal International Business Machines Corporation Ozetazini, lòt peyi, ou tou de. Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Paj 2 Entwodiksyon Aprè yon gwo trajedi tankou yon dezas natirèl, pifò moun pa pral soufri okenn efè psikilojik Prensip pou soutni moun ki negatifk id ire lontan. Sepandan, genyen kèk ki pral montre ti sentòm epi genyen lòt ki pral twomatize aprè yon dezas 3 afekte anpil. Gid sa a fèt pou diferan kalite pwofesyonèl, para-pwofesyonèl, ak volontè ki ap bay granmoun soutyen psikososyal aprè yon gwo dezas. Jan pou rekonèt siy Enfòmasyon ki la yo kapab itil pou travayè dezas, ofisye sivil, travayè ijans medikal ak 8 sentòm chòk 12 sitwayen nòmal ki ap chèche konprann kèk nan enpak psikolojik ak sosyal yo ki genyen nan dezas ak kriz. Li fèt pou konplete strateji ak efò ki deja egzikste pou ede re-etabli yon sans sekirite, Jan pou bay premye swen previzibilite ak kontwòl nan vi moun ke trajedi a afekte yo. Rezon prensipal li se pou: psikilojik 14 e Ede vonlontè ak travayè dezas ki pa fòme yo vin abitye ase ak siy epi sentòm chòk psikolojik. pou yo kapab rekonèt enpak ki ni piti. ni sevè yo. Jan pou ede sa yo e Ofri zouti pou ede yo bay premye swen psikolojik. Sekirite, previzibilite. ak kontwòl ki genyen bezwen spesyal 17 se bagay kle pou moun so twomatize aprè yon dezas yo kapab reyisi nan retablisman yo. gid sa a kreye ak twa ide enpòtan sa yo sou kè nou. Jan pou travayè dezas Gid sa a kapab itil pou adrese a dezas natrirèlak sa lèzòm yo. Pandan ke li baze sou lasyans pran swen tèt yo 28 ki byen etabli, li evite yon langaj syantifik ke moun ki pa genyen okenn eksperyans pwofesyonèl nan psikoloji kapab konprann. Li genyen ide fòmasyon de baz pou ede travayè dezas yo konprann Aktivite ak materyèl 37 kijan dezas afekte panse. santiman ak konpòtman yon moun. An plis li genyen plizyè zouti ki pa bezwen anpil reparasyon oubyen fòmasyon epi ki kapab itilize pou soutni moun sou plas tou swit. Nou kapab itilize aktivite sa yo pou adapte a sitiyasyon ki genyen a san gade sou diferans kiltirèl ak ekonomik. Bagay nou dekri ak aktivite yo kapab ede granmoun nan diferan kote. Finalman, gid sa a genyen yon chapit sou enpòtans pou travayè dezas yo pran swen tèt yo pandan yo ap travay nan yon anviwonman aprè yon dezas. Lè yon travayè dezas pran swen tèt li sa rasire ke yo kapab kontinye travay yo pandan peryòd retablisman ak rekonstriksyon an san yo pa vin boulvèse ak afekte de fason negatif. Plizyè fwa, moun ki reponn a dezas yo (tankou premye moun ki reponn ak volontè yo) kapab santi yon fòm de fòs emosyonèl oubyen psikolojik, sa yo konn rele yon ” pouse adrenalin.” pandan li ap travay nan yon zòs dezas. Fenomèn sa a kapab lakòz efè ki vrèman negatif sou travayè dezas yo epi li kapab deranje efè retablisman an si vo pa siveye ak okipe sa. Nou swete ke ou pral itilize zouti ak pratik sa yo pou ou kapab pi byen ekipe pou kontinye travay enpòtan w ap fè a. | Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Paj3 Prensip pou soutni moun ki twomatize aprè yon dezas Chak dezas inik epi Lè ou ap konsidere kijan pou ou soutni moun ki te soufri yon trajedi pi byen. genyen kèk prensip diferan atribi de yon ki senp men vrèman fò pou ou sonje. Seksyon sa a pral revize de prensip enpòtan ke ou dwe dezas oubyen kriz pral itilize kòm gid lè ou ap travay ak moun ki twomatize aprè yon dezas: ede e Jan Modèl Biyo-Psiko-Sosyal la kapab ede nou montre jan evenman twomatizan afekte ou detèmine nivo enpak li moun. te fè ou yon moun oubyen e Enpòtans Sekirite. Previzibilite, ak Kontwòl nan konsepsyon ak apwòch a gwoup. entèvansyon ki efikas. De prensip sa yo fondamantal pou bay soutyen ki anpeche pwoblèm ak soulaje moun ki te fè eksperyans yon dezas. Sepandan, pou ou itilize prensip sa yo pi byen, genyen kèk ide de baz konsènan karakteristik dezas ak nati repons moun ke nou dwe konprann dabò. Karakteristik yon dezas Diksyonè a defini yon dezas tankou ”yon evenman ki lakòz destriksyon ak detrès toupatou” Sant pou Rechèch sou Koz ak Kontwòl Dezas defini li tankou "yon sitiyasyon oubyen evenman ki boulvèse anpil moun yon kote lokal, ki fè yo bezwen mande èd nasyonal oubyen entènasyonal.” Konsa, se pa tout evenman trajik oubyen kritik ki rive nan nivo enpak ak destriksyon an nou konsidere li yon ”dezas.” Ijans, o kontrè. se evenman kritik ki pwovoke yon repons imedya pou rasire sekirite men pa bouvèlve sistem ki etabli pou jere evenman konsa. Pa egzanp, yon imèb ki pran dife kapab lakòz anpil dega ak pèt. men otorite lokal ap byen ekipe pou kontwole ak etenn li. Sepandan, yon eksplozyon volkan kapab detwi tout yon vilaj ak bitasyon, ki vin paralize tout yon rejyon yon bon tan aprè yo fin etenn dife a. Menm si lajè ak enpak dezas la plis pase yon senp ijans lontan, li enpòtan pou ou sonje ke pa janm genyen de dezas ki egzakteman menm. Chak dezas inik epi diferan atribi de yon dezas oubyen kriz pral ede ou detèmine nivo enpak li te fè sou yon moun oubyen gwoup. Li enpòtan pou ou konsidere karakteristk sa yo lè ou ap evalye bezwen kominote ou a, pandan ou pa fè sipozisyon ke yon evenman an patikilye pral afekte tout moun menm jan. Natirèl kont atifisyèl Dezas natirèl, tankou siklòn ak tranbleman tè, pote yon sans enpwisans ak mank kontwòl ak yo paske pa genyen anpil bagay moun kapab fè pou anpeche yo. Nan pi bon ka, moun ap genyen yon avètisman de yon dezas natirèl ki pral vini tankou yon siklòn. Dezas sa yo frape tout moun san distenksyon, epi souvan yo lakòz dega toupatou, epi sipò ak resous kominote a vin pa disponib pou yon tan. Epi tou pa genyen yon koupab pou blame. ki kapab fè moun fache ak oubyen kesyone Bondye oubyen kwayans relijye yo. Soutyen Psikolojik nou moun ki sove anba dezas Paj4 Dezas lèzòm kreye. tankou yon atak teroris, tipikman se pa bagay moun atann, epi yo bay moun yo ti kras tan oubyen okenn tan pou prepare yo. Sepandan, trajedi sa yo kapab pouse gwoup ki afekte a pou reyini ansanm pou konsantre sou yon lenmi ki idantifye ak chèche revanj oubyen jwenn jistis, ki bay yo yon sans kontwòl sou sa oubyen evenman an alavni. Lè ou an afè ak dezas lèzòm kreye, ide “si nou kapab jwenn ak kenbe lenmi an n ap vin an sekirite ankò” motive moun anpil. Gwosè ak lajè Èske evenman sa a te afekte yon ti gwoup moun lokal, oubyen èske se te yon trajedi nasyonal ki te afekte anpil moun? Sa kapab parèt evidan men li enpòtan pou nou konsidere apwòch nou pou ede sa ki afekte yo. Evenman ki afekte yon ti gwoup moun lokal kapab fè viktim yo panse ke yo neglije yo ak pa okipe yo. Pi gwo evenman yo genyen plis chans epwize resous ak zouti ki enpòtan pou retablisman. An plis, pi gwo evenman yo parèt nan nouvèl pandan anpil jou, semèn, mwa ou menm ane aprè evenman an, ki vle di ke moun kapab kontinye wè bagay ki raple yo de li pou anpil tan. Degre enpak pèsonèl Degre yon evenman afekte moun dirèkteman pral enfliyanse nivo enpak emosyonèl ke yo soufri. Lè yon moun pèdi pwopriyete li, blese, genyen moun mouri, oblije kite kay li, elatriye, tout bagay sa yo kontribye a nivo reyaksyon psikolojik ak vitès retablisman li. Èske yo te genyen moun ki mouri? Te pèdi kay yo? Plis enpak pèsonèl moun nan santi, plis reyaksyon emosyonèl ak psikolojik yo ap fè. Enpak sansoryèl kontinye Èske moun ki sove yo ekspoze a bagay ki raple yo de evenman an nan okenn fason? Pa egzanp, èske medya ap repase imaj evenman an chak swa. Èske moun yo pase kote dezas la te fèt la pandan aktivite yo fè chak jou yo. Èske genyen sekous ki kontinye aprè tranbleman tè a? Lè yon moun kontinye wè, tande, ak santi bagay ki raple li yon dezas ak konsekans aprè dezas la sa ap fè li pi difisil pou moun ki te sove a eseye rebati lavi li. MNMmmMMMMMAmmmmmenMMMMMMM M e Soutyen Psikolojik pou moun ki Sove anba tlezas Paj 5 Pwobabilite pou sa rive ankò Ki pwobabilite ki genyen pou ke evenman sa a, oubyen youn tankou li, rive ankò nan jou k ap vini yo? Kit se pè pou yon lòt atak teroris pa rive ankò, oubyen sèlman konnen ke li viv nan yon zòn kote dezas natirèl kapab pase, pwobabilite pou yon dezas rive ankò kapab ajoute sou strès ak enkyetid viktim yo santi. Degre pwobabilite pou bagay la rive ankò kontribye anpil sou plis enkyetid ak laperèz, paske moun nan genyen mwens chans retounen a yon vi nòmal ak kè poze. Strès ak chòk kapab genyen yon gwo enpak sou moun ak kominote yo. Li enpòtan pou moun ki ap travay ak moun ki twomatize aprè yon dezas yo konprann kijan strès afekte kò ak lespri a. ak kisa ki pral ede oubyen anpeche retablisman tou pou yo kapab travay pou devlope yon anviwonman ki ankouraje retablisman. Kèk faktè fondamantal pou konsidere: e Nenpòt3 0p ousan moun pral santi efèp sikolojik ki dire lontan aprè yon evenman twomatizan. Malgre diferan etid rapòte diferan chif, nou kapab prezime ke anviwon yon tyè nan moun yo pral santi kèk difikilte psikolojik grav pou lontan. Men pwoblèm sa yo kapab pa klè. Pa bliye pandan ou pa konsidere kijan se pa tout moun ki pral genyen pwoblèm pou debat ak konsekans dezas fa; genyen anpif moun dezas yo pa afekte epi an reyalite yo vin grandi ak aprann de yon evenman konsa. e Panik pa pral premye repons fa. Moun gen tandans rete ansanm ak ede youn ak lòt pandan yon dezas. Mensi kèk moun kapab panike, se pa pifò moun. Sa ki ede anpeche panik se bonjan gid ak enfòmasyon ki egzak. e Moun pral konsidere moun ki chèa yo avan. Sa kapab parèt evidan mwen li enpòtan pou sonje. Nou tout pral panse ak aji pou pwoteje moun ki chè a nou yo avan. Se sak fè, aktivite ki ede fanmi jwenn enfòmasyon sou youn ak lòt. ak rete ansanm enpòtan pou ede retablisman fèt pi vit posib aprè yon dezas. e — [dese reyalite. Moun ap aji selon ide yo de sitiyasyon an menm si sa yo panse a se pa vre. Se sak fè li enpòtan pou moun jwenn enfòmasyon a tan ak egzak pandan ak aprè yon kriz. Li enpòtan tou pou repete enfòmasyon sa yo pa diferan mwayen (pa bouch, ekri, elektwonik) paske moun genyen plis difikilte kenbe enfòmasyon lè yo strese. Soutyen Psikolojik nou moun ki sove anba dezas Paj 6 Repons moun a yon Repons moun nan: Modèl Biyo-psiko-sosyal dezas fèt Li enpòtan pou nenpòt moun k ap travay ak granmoun ki te sibi yon dezas konprann kijan tout menm moman an nan twa moun nan afekte. Sa vle di se pa sèlman lespri ak emosyon yon moun ke yon dezas afekte, men lòt dimansyon diferan men ki aspè nan sante ak jan yo fonksyone tou. Repons moun a yon dezas fèt menm moman an nan twa konekte: biyolojik, dimansyon diferan men ki konekte: biyolojik, psikolojik. ak sosyal. Twa dimansyon sa yo fè sa yo psikolojik, rele Modèl Bivo-Psiko-Sosyal la. Twa aspè sa yo nan jan moun fonksyone kapab konpare a twa ak sosyal. pye yon tabourè. Chak pye inik men yo chak jwe yon wòl enpòtan nan fason tabourè a fonksyone. Biyolojik: Kijan kò a reponn a chòk? Menm si moun yo pat frape nan kò yo pandan oubyen aprè yon dezas, yo kapab genyen pwoblèm fizik. Evenman terib afekte kò a plizyè fason. Sèvo a, ke nou deja konnen fè pati kò a, pase kèk chanjman an patikilye lè yon moun an danje oubyen lè yon dezas frape. Pandan moman strès, sèvo a degaje pwodwi chimik ki kapab nan kòmansman ede moun pou pwoteje tèt yo, men aprè yon nonm de tan kapab lakòz yon move reyaksyon nan kò a. Pa egzanp, pwodwi chimik yo ki pèmèt nou batay oubyen kouri de yon menas kapab lakòz kè a bat fò. strès monte, pwoblèm nan vant, ak doule nan misk yo. Se sak fè ou kapab wè moun ap plenyen ke yo malad ak vant fè mal pou yon bon ti tan aprè yon eksperyans ki genyen strès. Yo gendwa santi yo pi fatige ke avan, epi an menm tan yo kapab genyen difikilte pou domi pran yo ak pou yo rete dòmi. Strès afekte kòdinasyon tou. Sa rive souvan ke nou wè moun glise ak tonbe pandan moman strès epi yo gendwa pa genyen menm fòs ak enèji ke yo te genyen avan evenman a. Strès ak chòk rete nan kò a. Lè yon seri de pwodwi chimik strès degaje nan sèvo a sa kapab lakòz doulè ak fatig. Sepandan, aktivite fizik ak egzèsis kapab ede balanse efè sa a kote li ap degaje lòt pwodwi chimik pozitif'ak ede moun nan ak bagay tankou santi li pi reveye ak genyen plis enèji Alò lè ou wè oubyen tande pale de pwoblèm fizik, eseye sonje ke sa fè pati pake konplè eksperyans ke moun ki sove yo pase aprè yon evenman ki twomatize. Lè nou asire ke enpak biyolojik yon dezas ak chòk pa boulvèse yon moun ki sove sa pral ede ” pye tabourè a” kapab kanpe dwat. Gid sa a pral ba ou yon lis byen detaye ak sentòm fizik nan seksyon, ” Jan pou Rekonèt siy ak sentòm chòk.” Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Paj7 Psikolojik: Kijan lespri areponn a chòk? Lespri a ak emosyon yo reprezante dezyèm pye tabourè a. Pandan ak aprè evenman ki genyen anpil strès, lespri nou kapab pase kèk chanjman ki trè serye tou. Lè nou di psikolojik nou vle di jan evenman afekte fason yon moun panse de tèt li ak anviwonman li ak emosyon ak santiman moun ki kapab genyen aprè evenman an tou. e — Panse: Anpil fwa. moun pral genyen plis pwoblèm pou konsantre aprè yon dezas oubyen evenman ki twomatize. Yo kapab bezwen yo raple yo yon bagay plizyè fwa avan yo konprann oubyen sonje li; se nòmal. Menm pwodwi chimik yo ki afekte kò kapab afekte kapasite pou vo konsantre oubyen pran bon dezisyon. Difikilte sa a pou konsantre ak sonje nòmalman konn disparèt avèk tan pou pifò moun. e Samiman: Nou konnen ke fason ou panse afekte kijan ou santi w. Pa egzanp. aprè yon gwo evenman moun kapab panse yo pa an sekirite (menm si se pa vre) ki fè yo pral pè. Yo kapab panse se fot yo kifè yon seri de bagay te pase nan dezas la (pa egzanp ke moun ki chè a yo te mouri oubyen blese) ki fè yo kapab santi remò. Kwayans relijye yo kapab vin fè yo santi remò oubyen blame tèt yo (egzanp paske yo pat ale legliz oubyen pa genyen ase lafwa kifè dezas la tonbe sou yo). Viktim yo kapab panse yo pa genyen kontwòl sou anyen epi sa pral fè yo santi yo san defans. Panse ak santiman konekte youn ak lòt. Efè psikolojik yon dezas kapab afekte fason yon moun panse ak santi li. Nou kouvri yon lis pi long sou panse ak emosyon ki komen aprè yon dezas pita nan gid sa a. Sosyal: Kijan chòk afekte relasyon? Twazyèm pye tabourè a se soutyen sosyal nou yo. Lèzòm se kreyati ki sosyal anpil. Nou vle (ak bezwen) bò kote lòt moun pou plezi, sekirite, gerizon ak devlopman. Evenman twomatik tankou dezas yo kapab genyen yon move efè sou pati sa nan vi viktim yo tou, epi se lè moun kapab genyen anpil domaj si yo izole tèt yo ak rete sèl. Timoun ak granmoun genyen tandans geri ak retabli yo pi vit lè yo bò kote lòt moun ki soutni yo. Sepandan, you gendwa rete lwen moun, aprè yon evenman ki fè yo pè. Koneksyon ak angajman sosyal ede moun ki sove yo santi yo pa poukont yo. Li ede yo santi yo an sekitire epi li rann vi yo nòmal nan yon sèten mezi. Nou ap diskite plis strateji spesifik pou ede yo repran koneksyon sosyal yo pita. Pou kounye a, sonje ke pou ede yon moun ki te sove retabli, li trè enpòtan pou okipe zafè ak kontak sosyal yo. Travayè dezas yo dwe sonje ke apil moun santi yon koneksyon sosyal fò ak bèt domestik yo. Pou moun sa yo, lè yo pèdi yon bèt se menm jan ak lè yo pèdi yon manm nan fanmi yo. Se sak fè, li enpòtan pou travayè dezas yo pale ak viktim yo pou mande yo si yo genyen bèt domestik ak ede yo pou pran swen bèt sa yo. Aprè yon dezas, kapab pa genyen evenman sosyal nòmal yo ankò. Lekòl ak biznis yo gendwa fèmen, transpòtasyon gendwa pa disponib, epi moun gendwa pa ka sosyalize ak zanmi yo Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Paj 8 jan konn fè avan. Moun ki sove yo gendwa oblije viv nan kay tanporè ki lwen de gwoup sosyal nòmal yo, pandan sa ki toujou genyen yon kay yo kapab oblije pase tout tan yo ap rebati oubyen sove sa ki rete. Nan sikonstans sa yo, tou swit aprè yon dezas li kapab sanble pou moun ta òganize yon match foutbòl, pa egzanp. se yon bagay dwòl - men an reyalite li kapab ede anpil akoz de entèraskyon ak kontak li kreye yo. Lè ou kreye opòtinite pou entèraksyon sosyal sa se yon resous ki genyen anpil valè pou moun ki sove aprè yon dezas. An plis. chèche fason pou youn ede lòt genyen anpil valè tou. Lè moun ki sove yo travay ansanm pou ede yon lòt moun, yo ankouraje yon kominote ki pi solid. Lè youn ede lòt pandan yon dezas sa kapab fè li santi li genyen yon fòs ak kontwòl, epi anmenm tan li ap bese izolasyon ak dezèspwa. Rezime Tout twa pye tabourè a (biyo-psiko-sosyal) nesesè pou tabourè a fonksyone byen. Si nenpòt nan pye yo manke li pap kanpe. Lè ou panse de viktim aprè yon dezas yo. panse a kijan evenman an kapab te afekte tout pati nan sistèm kò yo. Lè ou wè yon moun ap aji yon fason ki enkyete ou. konsidere modèl biyo- psiko-sosyal la. Kijan ou kapab konprann konpòtman, panse, ak santiman yo? Kijan ou kapab entèveni ak yo pandan w ap itilze modèl sa a tankou yon gid? Sonje tou ke si ou se yon moun ki ap soutni moun nan pou li stabilize "tabourè” a ak santi li gen yon moun k ap soutni li ak li an sekirite, ou dwe pran swen tèt ou pou w kapab ede li pi byen. Nou pral diskite sa a pita tou. Soutyen Psikolojik pou moun ki sove anba dezas Paj 9 Sekirite se yon bagay ki Kisa moun bezwen plis aprè yon dezas? Sekirite, privizibilite £ kontwòl vrèman enpòtan nan lavi Tout moun bezwen twa bagay enpòtan nan vi yo pou yo santi genyen moun k ap soutni yo ak nou chak jou kòmanse retabli aprè yon dezas. Twa bagay sa yo se sekirite. previzibilite, ak kontwòl. Lè ou ede epi li genyen anpil yon moun ki sove debat ak konsekans yon dezas, se pou ou fè efò pou ankouraje twa nan nenpòt Siyifikasyon aprè yon oubyen tout nan twa bagay sa yo chak okasyon. dezas, lè sans sekirite vin kraze. Sekirite Sekirite se yon bagay ki vrèman enpòtan nan lavi nou chak jou epi li genyen anpil siyifikasyon aprè yon dezas, lè sans sekirite vin kraze. Pandan yon dezas, viktim yo kapab te fè fas a sitiyasyon ki te menase lavi yo dirèkteman. Sepandan, menm si sa pat rive yo, paske yo nan yon kominote ki te afekte ase pou lakòz yo doute pwòp sekirite yo, oubyen sekirite moun ki chè a yo. Genyen de kalite sekirite ou dwe pote atansyon: sekirite fizik ak sekirite emosyonèl. Lè moun pa santi yo an sekirite fizikman, nòmalman yo pase chak jou ak laperèz ak kè sote. Yo gendwa santi yon bezwen pou yo toujou “an gad.” ap veye pou siv danje. Sa kapab koze lòt pwoblem tankou difikilte pou konsantre, kò fè mal ak doulè, pwoblèm nan vant, difikilte pou dòmi, fè gwo kòlè, ak rete lwen moun. Sonje ke nan modèl Biyo-Psiko-Sosyal la, tout aspè nan yon moun relye ak konekte youn ak lòt. Sa viktim yo bezwen kounye a se rasirans ak rapèl ke yo an sekirite “kounye a la”. Lè yon moun fè anpil efò pou patisipe nan aktivite pou retabli sa kapab ogmante sans sekirite moun nan. Aktivite sa yo kapab genyen ede planifye ak pratike demach pou ijans, asanble zouti pou ijans, oubyen aprann risk ki genyen nan anviwonman yo ak kontribye nan aktivite rekonstriksyon pou tèt yo ak kominote yo. Ansanm ak santi yo genyen sekirite fizik, moun yo bezwen santi sekirite emosyonèl yo - lè yo konnen ke yo pa pral boulvèse ak emosyon yo ak ke li pa yon danje pou yo pale de sa yo ap pase a ak sa yo santi. Tankou tavayè dezas, li enpòtan pou ou ouvè pou koute yo (ankò, san ou pa fòse yo pale si yo poko prè), lè ou bay egzanp de jan pou eksprime santiman yon fason ki bon. Lè ou bay moun ki sove yo yon bon kote pou eksprime pè yo ak rasire yo, tout sa yo kapab ale lwen nan èd pou ede yo santi yo an sekirite, an jeneral Previzibilite Chak moun renmen panse ke yo kapab prevwa sa ki pral pase nan lavi yo ak monn yo ap viv la. Anpil fwa yon dezas kraze kwayans sa a, epi sa konn vin pwodwi yon sans ke yon evenman ki fè gwo chanjman nan vi a kapab rive a nenpòt moman Sa kapab vin fè. timoun tankou granmoun vin pa sèten de avni yo, epi li kapab vin lakòz kè sote ak enkyetid Youn nan bagay ke moun vle plis aprè yon dezas se tounen a yon vi nòmal. Menm si si li posib tou swit vre ou pa, efò pou fè lavi a vin previzib ankò genyen anpil enpòtans. `AANNNNmMMMM-NN AoON#M n nNnn.