DUTCHSomalis-cover-AMSTERDAM-20140513_Layout 1 2014.05.13. 17:21 Page 1 AT HOME IN EUROPE S O S O M A L I Ë R S M A L I Ë R S I N Vandaag de dag worden minderheden – zij het moslim, migrant of Roma – in Europa A A nog steeds zeer kritisch bekeken. Deze complexe situatie vormt één van Europa’s M IN MSTERDAM grootste uitdagingen: gelijke rechten garanderen in een omgeving van snel groeiende S diversiteit. T E R At Home in Europe (‘Thuis in Europa’), onderdeel van het Open Society Initiative for D Europe van Open Society Foundations, is een onderzoeks- en adviesinitiatief. Doel is A de bevordering van gelijkheid en sociale rechtvaardigheid voor groepen die zijn M uitgesloten van het ‘mainstream’ maatschappelijke, politieke, economische en culturele leven in West-Europa. Somaliërs in Europese Steden Moslims in EU steden was het eerste comparatieve onderzoek, waarin de positie van Moslims in elf Europese steden centraal stond. Het Somaliërs in Europese steden project is een vervolg op dit onderzoek, en richt zich op de ervaringen van Somaliërs in zeven Europese steden. Het onderzoek is gericht op het vastleggen van de dagelijkse ervaringen en de interactie van beleidsmakers met Somaliërs of andere minderheden. DUTCH-somalis-amsterdam_incover-publish-2014-0513_publish.qxd 2014.05.13. 17:25 Page 1 Somaliërs in Amsterdam At Home in Europe DUTCH-somalis-amsterdam_incover-publish-2014-0513_publish.qxd 2014.05.13. 17:25 Page 2 ©2014 Open Society Foundations Deze publicatie is als pdf beschikbaar op de Open Society Foundations website, onder een Creative Commons licentie. Dit houdt in dat de publicatie als geheel verspreid mag worden, op voorwaarde dat deze wordt toegekend aan Open Society Foundations, en alleen voor niet- commercieel educatief of beleidsmatige doeleinden wordt gebruikt. Foto’s mogen niet los van het oorspronkelijke document worden gebruikt. ISBN: 978-1-940983-03-5 Gepubliceerd door OPEN SOCIETY FOUNDATIONS 224 West 57th Street New York NY10019 United States Neem voor meer informatie contact op met: AT HOME IN EUROPE OPEN SOCIETY INITIATIVE FOR EUROPE Millbank Tower, 21-24 Millbank, London, SW1P 4QP, UK Website www.opensocietyfoundations.org/projects/home-europe Lay-out door Q.E.D. Publishing Gedrukt in Hongarije Gedrukt op Cyclus Offsetpapier vervaardigd uit 100% gerecycleerde vezels INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Dankwoord .................................................................................. 5 Voorwoord .................................................................................... 7 Somaliërs in Amsterdam ............................................................... 9 Acroniemen en afkortingen ................................................ 14 Samenvatting ................................................................... 15 Methodologie .................................................................. 19 1. Inleiding .......................................................................... 21 2. Bevolking en demografische gegevens .............................. 22 3. Beleidscontext van de stad ................................................ 30 4. Identiteit en het thuisgevoel ............................................. 44 5. Onderwijs ........................................................................ 53 6. Werkgelegenheid ............................................................. 62 7. De woonsituatie van Somaliërs ........................................ 72 8. Gezondheidszorg en sociale voorzieningen ....................... 78 9. Ordehandhaving en veiligheid ......................................... 92 10. Participatie en burgerschap ............................................ 100 11. Media ............................................................................ 109 12. Conclusie ....................................................................... 115 13. Aanbevelingen ............................................................... 117 Bijlage 1. Bibliografie .............................................................. 121 Bijlage 2. Lijst van geïnterviewden ........................................... 126 AT HOME IN EUROPE 3 Open Society Foundations doelstelling De Open Society Foundations werkt aan dynamische en tolerante samenlevingen waarin overheden verantwoording afleggen aan hun burgers. Door in meer dan honderd landen met lokale gemeenschappen samen te werken steunt de Open Society Foundations rechtvaardigheid en mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en toegang tot gezondheidszorg en onderwijs. DANKWOORD DANKWOORD Dit rapport maakt deel uit van een serie getiteld ‘Somaliërs in Europese Steden’. Deze serie behandelt zeven steden in Europa met een bevolking van Somalische afkomst. De geselecteerde steden zijn Amsterdam, Kopenhagen, Helsinki, Leicester, Londen, Malmö en Oslo. De rapporten zijn opgeleverd door At Home in Europe (Thuis in Europa), onderdeel van het Open Society Initiative for Europe, Open Society Foundations en in samenwerking met lokaal gevestigde experts. Het onderzoek voor het ‘Somaliërs in Amsterdam’-rapport werd verricht door dr. Gery Nijenhuis, universitair docent/onderzoeker International Development Studies, en dr. Ilse van Liempt, universitair docent/onderzoeker Stadsgeografie, beiden werkzaam bij het Departement Sociale Geografie en Planologie, Universiteit Utrecht. Zij schreven dit rapport met de onmisbare assistentie en ondersteuning van de volgende personen: Onderzoeksassistenten in Amsterdam Shamsa Said, projectleider van SONPPCAN, Child Rights, Amsterdam Fatihya Abdi, studente Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam De onderzoekadviesraad heeft op verschillende momenten tijdens de dataverzameling en analyse feedback gegeven. Adviesraad Said Handulle, Gemeente Amsterdam/DMO Anja van Heelsum, Universiteit van Amsterdam Mayke Kaag, Afrika-Studiecentrum, Universiteit Leiden Iwan Kempenaar, Gemeente Amsterdam/DMO Shukri Said, Stichting Somalische Vrouwen,Iftin Ali Ware, Somalische Vereniging Amsterdam en Omgeving, SOMVAO Roswitha Weiler,VluchtelingenWerk Nederland Hartelijk dank aan iedereen die aan het onderzoek heeft deelgenomen, in het bijzonder diegenen die hun tijd, kennis en ervaring deelden tijdens de focusgroepgesprekken en expert interviews. De Open Society Foundations organiseerde op 25 september 2013 in Amsterdam een besloten rondetafelbijeenkomst om het conceptrapport te bespreken. We spreken onze dank uit aan de deelnemers aan deze bijeenkomst, die zo gul hun tijd en expertise AT HOME IN EUROPE 5 SOMALIËRS IN AMSTERDAM boden. Hiertoe horen vertegenwoordigers van minderheidsgroepen, maatschappelijke organisaties, lokale beleidsmedewerkers en ambtenaren en relevante experts. We willen daarnaast het team van de Universiteit Utrecht bedanken, en in het bijzonder Shamsa Said voor het organiseren van deze bijeenkomst. Nadrukkelijke dank gaat naar Amma Asante voor haar kundige invulling van de rol van moderator. Tot slot willen we iedereen bedanken die ons waardevol commentaar op het conceptrapport heeft gegeven. At Home in Europe is eindverantwoordelijk voor de inhoud van het rapport, inclusief fouten en onjuiste weergaven. Open Society Initiative for Europe-Team (At Home in Europe) Nazia Hussain Directeur Hélène Irving Programmacoördinator Klaus Dik Nielsen Advocacy medewerker Andrea Gurubi Watterson Programmamedewerker Csilla Tóth Programma assistent Tufyal Choudhury Sr. Beleidsconsultant 6 OPEN SOCIETY FOUNDATIONS 2014 VOORWOORD VOORWOORD Centraal in het werk van de Open Society Foundations staat dat iedereen in een open samenleving gelijk is en gelijke kansen moet krijgen. De Open Society Foundations werkt dagelijks met Europese maatschappelijke organisaties aan een antwoord op discriminatie, vooroordelen en onrecht; aan een beter begrip van de opkomst van nieuwe, soms zorgelijke politieke ontwikkelingen; aan beter politieoptreden en meer veiligheid; aan het in contact brengen van mensen die op zoek zijn naar rechtvaardigheid en gelijkheid met beleidsmakers en instellingen; aan het bevorderen van inclusie van minderheden in Europa; aan het ondersteunen van een kritisch en breed debat onder niet-gouvernementele actoren; en aan het ondersteunen van basisorganisaties in hun zoektocht naar verandering afgestemd op hun eigen lokale context. At Home in Europe (‘Thuis in Europa’), onderdeel van het Open Society Initiative for Europe van Open Society Foundations, is een onderzoeks- en adviesinitiatief. Doel is de bevordering van gelijkheid en sociale rechtvaardigheid voor groepen die zijn uitgesloten van het ‘mainstream’ maatschappelijke, politieke, economische en culturele leven in West-Europa. Het initiatief belicht ervaringen op lokaal niveau die leiden tot minder discriminatie. At Home in Europe voert overleg met beleidsmakers, maatschappelijke organisaties, alsook met groepen op lokaal, landelijk en internationaal niveau. Zo wordt de sociale inclusie van Europa’s diverse minderheden en gemarginaliseerde gemeenschappen op verschillende manieren bevorderd. Vandaag de dag worden minderheden – zij het moslim, migrant of Roma – in Europa nog steeds zeer kritisch bekeken. Deze complexe situatie vormt één van Europa’s grootste uitdagingen: gelijke rechten garanderen in een omgeving van snel groeiende diversiteit. De Somalische gemeenschap is een voorbeeld van een opkomende minderheidsgroep, waarbij gebrek aan informatie de kans op zinvolle integratie belemmert. Mensen van Somalische afkomst wonen al generaties lang in delen van Europa. Hun aantallen zijn de afgelopen vijftien jaar echter gestegen, hoewel exacte cijfers omtrent het aantal Somaliërs in Europa ontbreken. Ze vormen, hoewel klein in absolute getallen, één van de grootste vluchtelingengroepen op het continent. Somaliërs in Europa kunnen worden ingedeeld in drie algemene categorieën: in Europa geboren mensen van Somalische afkomst, Somalische vluchtelingen en asielzoekers (die rechtstreeks uit Somalië of buurlanden zijn gekomen, meestal als gevolg van conflict) en Somaliërs die zijn gemigreerd naar een land in Europa vanuit elders in Europa, zoals van Zweden naar het Verenigd Koninkrijk. Het betreft een diverse en dynamische gemeenschap die last heeft van een negatieve en bevooroordeelde beeldvorming in de media en van stereotypering. Er is weinig begrip voor de specifieke behoeften van deze gemeenschap. Ze behoren tot de categorie groepen die significante ongelijkheid ervaren in toegang tot scholing, werkgelegenheid, gezondheid en huisvesting. Somaliërs zijn AT HOME IN EUROPE 7 SOMALIËRS IN AMSTERDAM zeer aanwezig in bepaalde Europese landen. Hun interactie met beleidsmakers, op verschillende niveaus, is soms echter vrij beperkt. Het comparatieve onderzoek ‘Somaliërs in Europese Steden’ analyseert gemeentelijk beleid dat actief probeert Somaliërs en hun specifieke behoeften te begrijpen. Het onderzoek is gericht op het vastleggen van de dagelijkse ervaringen en de interactie van beleidsmakers met Somaliërs of andere minderheden. Een onderliggend thema is de wijze waarop de Somalische gemeenschap zelf actief een rol speelt in het bestrijden van discriminatie. Een ander thema is of de behoeften van specifieke groepen individueel beleid rechtvaardigen in het slechten van barrières voor gelijke kansen. De ‘Somaliërs in Europese Steden-’ serie bestaat uit zeven afzonderlijke rapporten en een overzichtsrapport. Voor de geselecteerde steden is rekening gehouden met de bevolkingsgrootte, diversiteit en de lokale politieke context. De steden zijn: Amsterdam, Kopenhagen, Helsinki, Leicester, Londen, Malmö en Oslo. Alle zeven rapporten zijn opgesteld door teams van lokale experts op basis van dezelfde methodologie voor een vergelijkende analyse. Elk rapport bevat uitgebreide aanbevelingen voor het bevorderen van de kansen voor volledige participatie en inclusie van Somaliërs in de bredere samenleving van de betreffende stad. Deze aanbevelingen zullen de basis vormen voor de activiteiten van ‘At Home in Europe’ van het ‘Open Society Initiative for Europe’. 8 OPEN SOCIETY FOUNDATIONS 2014 Somaliërs in Amsterdam