T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GAZETECİLİK ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ SİYASAL İLETİŞİM VE KAMUOYUNU İKNA POLİTİKASI BAĞLAMINDA AKİL İNSANLAR OLAYI HAZIRLAYAN SERKAN BULUT 2501111013 TEZ DANIŞMANI YRD. DOÇ. DR. CEYDA ILGAZ BÜYÜKBAYKAL İSTANBUL, 2014 SİYASAL İLETİŞİM VE KAMUOYUNU İKNA POLİTİKASI BAĞLAMINDA AKİL İNSANLAR OLAYI SERKAN BULUT ÖZ Çalışmamızın amacı, Akil İnsanlar uygulamasının yazılı basında ne şekilde ele alındığını ortaya koymaktır. Bu doğrultuda Zaman gazetesi üzerinden muhafazakâr-sağ basın ve Hürriyet gazetesi üzerinden ana akım basınının Akil İnsanları hangi ideolojik ve söylemsel düzeyde ele aldıkları, haberlerinde ne gibi aktörleri, yadsımaları, argümanları ve değerleri ne şekilde çerçevelediklerini ortaya koymak bizim sorunsalımızı oluşturmaktadır. Çalışmada eleştirel ve ideolojik söylem analizlerinden esinlenerek Nisan ve Mayıs 2013 tarihlerinde yazılı basında yer alan haberler tek tek ele alınmış, incelenmiş ve sonuca ulaşmaya çalışılmıştır. Çalışmanın teorik ve kavramsal bölümlerinde ise Akil İnsanların entelektüel, kanaat önderi ve seçkin olarak kabul edilip edilmeyeceği tartışılmıştır. Konuya ilişkin olarak literatür taraması yapılmış ve bu kavramların tanımları, birbirleriyle, toplumla ve iktidarla olan ilişkileri üzerinde durulmuştur. Entelektüelin halkların çıkarları doğrultusunda gerekirse iktidar ve ideolojisiyle çatışma içerisinde olması gerektiği iddia edilmiştir. Tartışmanın temelinde, yazılı basının bu haberleri belirli ideolojik ve söylemsel kalıplar çerçevesinde ele alarak belirli bir ideoloji doğrultuda çerçevelediği ve öne çıkardığı görüşü yer almaktadır. Nitekim son bölümde yapılan analiz ve değerlendirmeler sonucunda sadece sorunsal doğrulanmamış, aynı zamanda Türkiye gibi demokrasi, basın ve ifade özgürlüğü, insan hakları kavramlarının gerekliliklerinin uygulanması noktasında sorun yaşanılan ülkelerde, basının bu sorunsallaşmaların temelinde yer aldığı görülmüştür. Anahtar kelimeler: Akil İnsanlar, Yazılı Basın, Kamuoyu, Kanaat Önderi, Entelektüel, Eleştirel Söylem Analizi, Seçkin, Kitle İletişim Araçları i EVALUATING COMMITTEE OF WISE MEN CASE IN THE CONTEXT OF POLITICAL COMMUNICATION AND PERSUADING PUBLIC OPINION SERKAN BULUT ABSTRACT This study aims to reveal the way Committee of Wise Men was covered in printed media. Thus, study’s research question is how conservative-right press through the example of Zaman newspaper and mainstream press through the example of Hurriyet newspaper covered Committee of Wise Men on which ideological and discoursive level and how they framed what sort agencies, denials, arguments and values. In this study, conducting an analysis based on critical and ideological discourse analysis on the Committee of Wise Men coverage of abovementioned newspaper at the date range of April and May of 2013, I endeavored to arrive at a conclusion. In the theoritical part of the study, it is discussed whether Committee of Wise Men can be categorized as intellectual, opinion leader or elite. Relating to the matter, literature search has been made, deliberating over these concepts definitions and the relations of these concepts with society and government. A real intellectual, if necessary, should be in conflict with government and its ideology for the interest of public. As a conclusion it can be said that printed media frames news and brings them to the fore according to certain ideological and discoursive patterns. However, the research question which has been approved through analysis and evaluations made in the final chapter is not the only thing that matters, but also it is unearthed that the press is a part of research question, considering Turkey is a counrty that has a massive problems on the implementation of democracy, press and speech freedom and human rights. Key Words: Akil İnsanlar, Printed Media, Public Opinion, Opinion Leader, Intellectual, Critical Discourse Analysis, Elite, Mass Media ii ÖNSÖZ Günümüz medya-iktidar-toplum ilişkisi açısından, çalışmada ortaya koymaya çalıştığım entelektüelin toplumsal rolü gibi bazı araştırma konularının daha çok tartışılması özellikle günümüz popüler ve enformasyon kültürü toplumunun ihtiyaç duyduğu konulardan biridir. Bu nedenle bu tür çalışmalar yapacak araştırmacılar toplum tarihini ve işlevini daha detaylı analiz etmeli ve bu kişilere ciddi destekler sağlanmalıdır. Bu çalışmada gerek hocalarımdan gerekse de dostlarımdan ciddi destekler aldım. Öncelikle çalışmam esnasında her türlü fedakârlığı ve desteğini esirgemeyen, beni yönlendiren, verimliliğimi arttıran ve çalışmama renk katan danışman hocam, Yrd. Doç. Dr. Ceyda Ilgaz Büyükbaykal'a teşekkür ederim. Çalışmada uygulanacak yöntem konusunda değerli görüşlerini paylaşan ve zamanını ayıran, beni her konuda motive eden, ufkumu zenginleştiren hocam, Yrd. Doç Dr. Esra Arcan'a teşekkür ederim. Gerek önerdikleri kaynaklarla gerekse de yaptıkları olumlu eleştirileriyle beni cesaretlendiren hocalarım, Prof. Dr. Nurçay Türkoğlu ve Doç. Dr. Uğur Gündüz'e teşekkür ederim. Bugün burada olmam için her zaman destek veren hocalarım, Prof. Dr. Suat Gezgin, Prof. Dr. Arzu Kihtir ve üzerimde emeği olan İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi'ndeki tüm diğer hocalarıma şükranlarımı sunarım. Sektöre ilişkin deneyimlerini paylaşan, bu anlamda çalışmam konusunda ufkumu genişleten ve beni her zaman cesaretlendirmiş olan değerli arkadaşlarım Erol Gezeroğlu ve Burak Yamaç'a teşekkür ederim. iii Çalışmam esnasında güçlü desteklerini benden esirgemeyen değerli arkadaşlarım Araş. Gör. Ahmet Faruk Çeçen, Araş. Gör. Rabia Zamur, Araş. Gör. Yıldıray Kesgin, Araş. Gör. Taybe Topsakal ve burada isimlerini sayamadığım tüm diğer Araştırma Görevlisi arkadaşlarıma teşekkür ederim. Yine çalışmam esnasında birçok fedakârlığını gördüğüm kardeşlerim Sedat Bulut, Gürkan Bulut, Burcu Bulut ve tüm aileme saygı ve şükranlarımı sunmayı borç bilirim. Serkan Bulut, İstanbul, Mayıs 2014 iv İÇİNDEKİLER ÖZ ................................................................................................................................. i ABSTRACT ................................................................................................................ ii ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iii İÇİNDEKİLER...........................................................................................................v TABLOLAR ............................................................................................................ viii GİRİŞ………………………………………………………………………………...1 1.SİYASAL İLETİŞİM BAĞLAMINDA AKİL İNSANLAR..............................6 1.1.Siyasal İletişim Olgusu....................................................................................7 1.1.1.İletişim ve Kitle İletişim Araçları.................................................................9 1.1.2.Siyaset Kuramı............................................................................................11 1.1.3.Kamuoyu Oluşturma Mekanizması Olarak Kitle İletişim Araçları............15 1.1.4.Kamusal Alanın Çöküşü ve Kitle İletişim Araçları ...................................19 1.1.5.Medyada İkna ve Propaganda.....................................................................22 1.2.Entelektüelin Tanımı ve Rolü............................................................................25 1.3. Kanaat Önderliğinin Tanımı ve Rolü...............................................................29 1.3.1.Kanaat Önderi Olarak Entelektüelin Tarihsel Süreci.................................31 1.3.2.Osmanlı’da Bir Akil İnsanlar Heyeti Olarak “Heyet-i Nasiha”.................34 1.4.Seçkin, Entelektüel ve Kanaat Önderi Olarak Akil İnsanlar.............................37 v 1.5.Sembolik Seçkin Kuramı ve Akil İnsanlar........................................................40 1.6.Ötekilik Kavramı ve Ötekine Ulaşma Pratiği Olarak Akil İnsanlar .................44 1.7.Kanaat Önderliği ve İktidar İlişkisi Açısından Akil İnsanlar............................47 2.HABERDE SÖYLEMİN İNŞASI VE İDEOLOJİNİN ÇERÇEVELENMESİ ……………………………………………………………………………………....51 2.1.İdeoloji Kavramı……………………...………………………………………52 2.1.1.Louis Althusser’de İdeoloji ....................................................................... 57 2.1.2.Antonio Gramsci ve Hegemonya .............................................................. 62 2.1.3.Medya Metinlerinde İdeoloji .....................................................................66 2.2.Bir Dil Etkinliği Olarak Söylem………………………………………………70 2.2.1.Teun A. Van Dijk ve Söylem .................................................................... 73 2.3.Haber Metinlerinde Kimliğin İnşası ve Temsil Edilmesi……………….……76 2.3.1. Kimlik Kavramı ........................................................................................78 2.3.2.Haberde Kültürel Kimliğin İnşası ..............................................................80 2.3.3.Haberde Egemen Kimliğin İnşası ..............................................................82 2.3.4.Haberde Temsil .......................................................................................... 85 2.4.Medyada Söylemin Çerçevelenmesi……………………………………….....87 2.4.1. Haberde Öne Çıkarma (Priming) ..............................................................88 2.4.2. Haberde Çerçeveleme (Framing) .............................................................. 90 2.4.2.1.İzleyici Algısını Belirleme Açısından Çerçeveleme…………….…….92 vi 2.4.2.2. Haberin Gerçekliğinin İnşası Olarak Çerçeveleme…………………..93 2.4.2.3.Siyasal Haberlerin Çerçevelenmesi ve Seçkinlerin Söylemleri...….....96 2.5.Haber, Mesaj, Hegemonya ve Toplumsal Güç Aracı Olarak Medya…………..98 3.HÜRRİYET VE ZAMAN GAZETELERİNDE AKİL İNSANLAR HABERLERİNİN YANSIMALARI VE ANALİZİ………………………….....101 3.1.Araştırmanın Sorunsalı ……………………………………………...………101 3.2.Araştırmanın Amacı…………………………...…………………………….102 3.3.Araştırmanın Önemi…………………………………………………………103 3.4.Araştırmanın Varsayımları…………………………………………………..104 3.5.Araştırmanın Kapsamı ve İçeriği……………………………………………106 3.6.Araştırma Veri Kaynağının Seçimi………………………………………….107 3.6.1.Hürriyet Gazetesi ..................................................................................... 107 3.6.2.Zaman Gazetesi ....................................................................................... 108 3.7.Araştırmanın Yöntemi Olarak Eleştirel Söylem Analizi…………………….109 3.8.Elde Edilen Bulgular ve Değerlendirilmesi……………………….…………....114 3.8.1. Hürriyet Gazetesi Nisan-Mayıs Ayı Haberlerinin Analizi ..................... 114 3.8.1.1. Nisan Ayı Haberlerinin Analizi ...................................................... 114 3.8.1.2.Hürriyet Gazetesi Nisan Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi ...................................................................................................................... 140 3.8.1.3.Hürriyet Gazetesi Mayıs Ayı Akil İnsanlar Haberlerinin Analizi.....146 3.8.1.4.Hürriyet Gazetesi Mayıs Ayı Akil İnsanlar Haberlerinin Değerlendirilmesi ...............…………......……….………………....151 vii 3.8.2.Zaman Gazetesi Nisan-Mayıs Ayları Haberlerinin Analizi......................155 3.8.2.1.Zaman Gazetesi Nisan Ayı Haberlerinin Analizi .............................155 3.8.2.2.Zaman Gazetesi Nisan Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi ...................................................................................................................... 176 3.8.2.3.Zaman Gazetesi Mayıs Ayı Haberlerinin Analizi.............................182 3.8.2.4.Zaman Gazetesi Mayıs Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi ...................................................................................................................... 188 3.9.Hürriyet ve Zaman Gazetelerinde Nisan ve Mayıs Aylarında Akil İnsanlarla İlgili Tüm Haberler ……………….........………………………………..190 SONUÇ .................................................................................................................... 195 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 201 EKLER .................................................................................................................... 221 TABLOLAR Tablo 1: Hürriyet Gazetesi Nisan Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi .....142 Tablo 2: Hürriyet Gazetesi Mayıs Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi ....152 Tablo 3: Zaman Gazetesi Nisan Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi .......178 Tablo 4: Zaman Gazetesi Mayıs Ayı Akil İnsanlar Haberleri Değerlendirmesi ......189 Tablo 5: Hürriyet Gazetesi Nisan ve Mayıs Ayları Akil İnsanlar Haberleri ............192 Tablo 6: Zaman Gazetesi Nisan ve Mayıs Ayları Akil İnsanlar Haberleri...............194 viii