SHAYKH DAWUD AL-FATANl'S MANHAL AL-SAFI: AN ANNOTATED TRANSLITERATION Mohd. Zain Abd. Rahman * Abstrak Makalah ini merupakan kesinambungan kepada makalah yang diterbitkan dalam Afknr 2005. la mengemukakan sebuah transliterasi teks karya Shaykh Dawud al-Fatani berjudul al-Mnnhal al-SafiJt Bayou Rnmz Ah! al-Sufi berserta lampiran teks Jawinya. Proses transliterasi ini merupakan suatu proses pengalihan sebuah teks Melayu yang ditulis dalam ejaan Jawi kepada ejaan Rumi. Penulis telah mencuba untuk mengekalkan keaslian bahasa yang digunakan dalam teks tersebut dan tidak sama sekali mengubah struktur-struktur ayat mahupun ejaan kalimah-kalimah yang digunakan dalam teks. Ini bertujuan untuk memelihara dan mengekalkan keaslian bahasa Melayu yang digunakan dalam teks yang dihasilkan pada awal kurun ke 19 ini. Dengan pendekatan ini, penulis yakin dapat berlaku adil kepada pengarang asal dan menjamin keaslian teks yang dihasilkan, justeru dapat mengelak sebarang penyelewengan makna yang mungkin berlaku jika kita sewenangnya-wenangnya mengubah struktur Mohd ZainAbd. Rahman, Manager, KnowledgeManagementCentre,Is lamic Bankingand Finance Institute Malaysia (IBFIM) Sdn. Bhd., Kuala Lumpur. 1 AFKAR- Bll.8/2007 J]-56] ayat mengikut lenggok bahasa Melayu yang digunakan sekarang. Katakunci: Shaykh Dawud al-Fatani; nl-Manhai al- Safiji Bayan Ramz AhI al-SufJ: transliterasi teks, cdisi Jawi; tasawuf; Alam Melayu; kesusateraan Melayu; Sastera Kitab; al-Fatani. Abstract This paper, which is the continuation of the previous paper published in Afkar 2005, presents an annotated transliteration of the Malay Jawi text of al-Manhal al- 577/7 written by Shaykh Dawud al-Fatani. The preparation of the romanized edition of this classical jawi text is done with full cautions and faithful to the text without making any amendment and alteration to the word(s) and structure of the Malay language used in the text. We have done so in order to preserve the originality of the text as well as to highlight the style of the Malay language used by the author that represents the style used during the early period of the 19th century. With this approach, we believe to do justice to the original author and to ensure the originality of the text, thus, to avoid any misleading to the meaning intended by the author if we simply amend and alter the language structure in accordance to the current usage of the Malay language. Keywords: Shaykh Dawud al-Fatani; al-Manhal nl-Safi fi Bayan Ramz Alii al-Sufi: text transliteration, Jawi edition; tasawuf; Malay World; Malay litterature; Sastera Kitab; al-Fatani DAVVUDAL-FATANI'SMANHALAL-SAFl:AN ANNOTATEDTRANSLITERATION INTRODUCTION The preparation of the editing and transliteration of the text of al-Manhal al-SdJl is based on three manuscripts. These manuscripts are the Mil7, MS693 and MS232. The MI17 was selected from the collection of the Islamic Museum of Malaysia, while the MS232 and MS693 were selected from the collection of the National Library of Malaysia. Photocopies of each of the manuscripts were made available. The manuscripts are in good condition and the writing is tidy and legible. In addition, the issue of the authorship of the text is also taken into our consideration for the selection.1 By this criterion, we hope to see any differences that may occur in the texts. The procedure adopted for editing the text has been to adhere to the MS232, on the basis of which the other two manuscripts, i.e. the MI17 and the MS693, have been collated and the textual differences have been indicated in the footnotes. Our choice for this manuscript is due to its excellent condition and well preserved, although it is not entirelv free of errors. Furthermore, it is considerably more clear, neat and legible as compared to the other two manuscripts.2 With regard to our method of editing, we have made a footnote for each variant word. In places where a word or a string of words or a whole phrase is augmented or amended to our edition, the word, the string of words or the whole phrase is reproduced in the footnote with full citation of the augmentation and amendation. As for the transliteration, we have tried to be as faithful as possible to the original text. We have done so in order to highlight the style of the Malay language used by the author which 1 Further information on the availability ofthe manuscripts and theissue on the controversy of the authorship of the text can be referred to my •"Shaykh Dawud al-Fatani and his al-Mmihnl al-Sajh An Overview", in Afkur: journal ofAqidah and Islamic Thought 4 (Mci 2004), p. 72-77. 2 Issue on the method of selecting the manuscripts is best explained in my "Shaykh Dawud al-Fatani's al-Manhal al-Sdfk An Annotated Translation", in Afkar:journalofAqidahandIslamic Thought5 (Mei 2005), p. 77-81. 3 AFKAR- BI1. S/2Q07 [1-561 represents the style used during his time. We hope also to see the influences of the other languages especially Arabic on the Malay language. We have tried to avoid any unnecessary additional words or phrases that might be missing from the text, unless they are truly needed in order to facilitate our understanding. Any additions made, that is in our own edition, are indicated by words or phrase in f ] brackets. AL-MANHAL AL-$AFI FI BAYAN RAMZ AHL AL-$UFI SHAYKH DAWUD BIN 'ABD ALLAH AL-FATANl: AN ANNOTATED TRANSLITERATION Bism Allah al-Rahmdn al-Rahim 1. [Rabbi3 yassir yd Karim]A. Dengan nama Allah5, Tuhan Yang Amat Murah bagi segala hambaNya, lagi Amat Kasih Sayang bagi segala hambaNya yang mu'min6. al-Hamd li'l- Lcih huwa al-awwal alladhi laysa qablahu shay' — segala puji bagi Allah, lalah Yang Permulaan, yang tiada mendahului akan Dia sesuatu; wa'l-khir alladhi laysa ba'dahu shay' — dan lalah Yang Kesudahan, yang tiada kemudian daripadaNya sesuatu; wa'1-zdhir alladhi laysafawqahu shay' —■ dan lalah Yang Nyata, yang tiada atasNya sesuatu; wa'l-batin alladhi laysa dunahu shay' — dan lalah [Yang] Tersembunyi7, yang tiada bawahNya8 sesuatu; wa'l-saldt wa'lsaldm 'aid sayyidina Muhammad al-mab'uth bi al-dydt al-bayyinat — dan rahmat Allah dan salamNya atas Penghulu kita Nabi Muhammad yang dibangkitkan dengan beberapa tanda yang kenyataan; Our edition is Rabbi(my Lord), but the text used Rabb (Lord). This sentence is not slated in the text, but the margin did state the meaningof it, as "crtim/a Tuhan ku murahkan olt'h Mil, Ya Karim. By the way, this sentence is stated in the MI17 and MS693. Thus, a word or words in the square brackets indicate that it is mentioned in MI17 and MS693 otherwise mentioned. In addition, a letter or letters in square brackets indicate missing letters. MI17 and MS693 ; adds 'jua'. MI17and MS693 ; yang mu'minin. Mil7; Tersembunyinya. MS693 ; di bawahnva. UAWCD Al.-FATANPSAM.ViML AL-KAT'l AN ANNOTATEDTRANSLITERATION wa-'ald alihi wa-ashbihi nUadhina-hum bayyanu kull al-mushkildt wa'l-mutashdbihat — dan atas segala keluarganya dan segala sahabatnya, mereka itulah yang menyatakan mereka ituy tiap-tiap yang kesukaran dan kesamaran. 2. Wa ba'dit. Fa-hddhihi risalat saghhat al-hajm jama'tuhd bi- fadl al-kar'im al-manndn — dan"1 adapun kemudian dari11 itu, maka inilah risalah yang kecil timbunannya hamba himpunkan akan dia dengan nugeraha12 Tuhan Yang Amat Mulia, lagi Yang Mempunyai Bangkitani;i;/7 baydn as'ilah Id ghinau 'anhd min al-baydn — pada menyatakan beberapa pertanyaan yang tiada terkaya daripadanya15 menyatakan dia; li-ymijali bihd qulub al-muhibbin ai-mutaraddidin ilayya min al-ikhzodn wa'l-akhaiudt — supaya16 menerangkan17 dengan dia segala hati kekasih yang pergi datang kepada aku daripada beberapa saudaraku18 laki-laki dan percmpuan; ma'a qiUnt al- 'ilm wa'l-idrdkw lakiti i'timiidl 'aidfadl al-Knrhn al-Rahmdn — serta sedikit 'ilmu dan pendapat tetapi berpegang aku atas nugeraha20 Tuhan [Yang Amat Mulia, lagi]2! Yang Amat Murah; wa-arju min Allah22 an yitzvaffiqanP3 li'l-sawdb — dan aku harap daripada Allah Ta'ala bahawa diberi tawfiq akan daku bagi kebenaran; wa'l-faiuz2i li-yawm a!-ma'ab — dan diberi kemenangan bagi Hari Kembali. 9 M117 and MS693 ; adds 'nk.itV ; mereka itulah yang menyatakan mereka itu akan tiap-tiap kesukaran dan kesamaran. 10 not in MS693. 11 MS693 ; daripada. 12 MI17 and MS693 ; nugerahai. 13 MI17 ; Bangkitannya. MS693 ; Bangkitn_\'a. 14 Text corrupts, from MS693. 13 MI17 and MS693 ; adds "daripada' 1(1 Text corrupts, from MS693. 17 MI17 ; mcterangkan. ia not in MI17 and MS693. 1S) Text corrupts, from MS693. 2" Mil7 ; nugerahai. MS693 ; anugeraha. 21 Missing in all texts. 22 Text and MI17; wa arjuna Allah. MS693 ; wa arju min Allah. We prefer the MS693 since it reflects the translation of it. 23 MS693 ; yuwaffiqin. 24 Text corrupts, from MS693. AFKAR- BILS/2007 [1-56] 3. Ketahui olehmu, hai segala saudaraku yang diberi penunjuk23 bahawa diterangkan Allah hatiku dan hati kamu dengan nur iman dan tawhid, bahawasanya adalah bagi segala qawm penghulu Ahl26 al-Sufi itu beberapa istilah mereka itu yang tiada mengetahui akan dia melainkan ahlinya. Maka tiada harus bagi yang bukan ahlinya itu mutala'ah akan27 segala kitab mereka itu karena yang tiada mengetahui akan kehendaknya diambil atas zahir perkataan mereka itu, maka membawa kepada kufur. Sebab itulah diharamkan mutala'ah segala kitab mereka itu bagi yang bukan ahlinya, seperti kata Shaykh Muhyi al-Din ibn al- 'Arabi28 (radiya'l-Lah 'milw)29: nahmt qnwimin tuhram mutala'at kutubina Ertinya: "Bahawasanya adalah kami suatu qawm yang haram memutala'ahkan30 segala kitab [2] kami", ya'ni apabila tiada ia tabu akan segala31 istilah mereka itu. 4. Maka sayugianya jangan kita mudah-mudahkan segala perkataan mereka itu, karena kata mereka itu dengan ilham Tuhan mereka itu. Maka kebanyakan segala kata mereka itu dengan mutashabihat, tiada dapat bagi segala32 orang yang Ahl al-Zahir mengambil dengan zahir katanya kerana adalah pada zahirnya menyalahi shari'at, dan pada haqiqatnya tiada sekali-kali menyalahi batin33 shari'at. Maka wajiblah atas murid apabila tiada tahu akan kehendak mereka itu, ia menyerahkan34 segala perkataan mereka itu kepadanya, jangan ia ingkarkan"^ dia dan jangan menyalahkan3'1 dia,37 seperti kata Abu al-Hasan al-Shadhili: 2>1 Text ; penujuk. MI17 and MS693 ; penunjuk. 2(1 Text corrupts, from MS693. 27 MI17and MS693 ; mutala'ahkan. 2S Text corrupts, from MS693. 29 not in MS693. 30 MI17 and MS693 ; mulala'ahkan. 31 not in MI17 and MS693. 72 not in Mil7. " notinMI17. 34 MI17 and MS693 ; menyerah. 35 MI17 and MS693 ; menegurkan. 36 Text ; menyalah. Mil7 and MS693 ; menyalahkan. 37 "dia" not in MS693. DAWUDAL-FAJANPSMANUALAL-SAFl:AN ANNOTATEDTRANSLITERATION al-tasdiqfi 'iltnina wildyat sughra*8 "Bermula orang39 yang membenarkan pada 'ilmu kami ini,40 wali yang kecil". 5. Maka setengah daripada istilah mcrcka itu, huruf 'allyat, yang lagi akan datang kenyataannya dua bait sha'ir karangan41 Shaykh Muhyi'1-Din ibn al-'Arabi. Dan demikian lagi seperti kata42 tilmidhnya dan khalifahnya Sadr al-Din Buni: wa ra'a al-haqq mir'iit yurd, yang41 lagi akan datang kenyataannya dan lainnya44 beberapa banyak. 6. Maka apabila engkau ketahui akan perkataan segala Ahl al-Sufi dengan isharat jua, maka tiada dapat45 tiada daripada kita ketahui akan isharatnya. Maka sekaranglah hamba nyatakan. Ketahui oleh mu, bahawasanya adalah bagi Haqq Subhanahu wa-Ta'ala beberapa martabat1'': Pertama, Ahndhjyah: maka iaitu martabat la ta'ayyun iaitu kunhi DhatNya. Kedua, Wahdah47: dinamai akan48 dia ta'ayyun awwal iaitu 'ibarat daripada ta'alluq 'IlmuNya akan DhatNya dan akan SifatNya44 dan akan [segala] yang mawjudat atas jalan50 ijmal.51 Maka dinamai akan Haqiqat Muhammadiyyah.''2 Ketiga, Wcihidii/i/nli: dinamakan dia ta'ayyun thani iaitu 'ibarat daripada ta'alluq 'IlmuNya akan DhatNya 7,8 Text corrupts, from MS693. 34 not in MS693. 40 MI17 and MS693 ; adds "itulah"'. 41 MI17 ; dengan kata. 42 not in MI17. 43 Mil7 and MS693 ; yang. 44 MI17; adds "yang". 45 MIJ7 and MS693 ; maka tedapat 4(i MS693 ; maratib. 47 MS693 ; wahidah. 48 MI17 and MS693 ; dinamakan. 49 Text corrupts, from MS693. 50 Text corrupts, from MS693. 51 MS693 ; jamal. 52 MS693 ; al-muliammadivvah. AFKAR- BIL 8/2007 |l-56j dan segala SifatNya dan segala sifat53 yang mawjudat dan54 atas jalan tafsil. Dan53 dinamakan Haqiqat Insaniyyah. Maka ketika martabat ini qadim lagi dinamakan Martabat Ketuhanan. 7. Dan adalah diu[m]pamakan oleh56 'ulama' akan martabat ahadiyyah seperti kertas yang lapang57 yang tiada ada5S di dalamnya sesuatu qayd jua, demikian O rupanya. Sebab inilah dinamakan martabat itlaq59, ya'ni lepas60 daripada adaM sesuatu dan la ta'ayyun dengan sebab tiada ada nyata sesuatu jua pun. 8. Dan dimithal pula akan martabat wahdah itu u[m]pama nuqtah di dalam da'irah, ya'ni titik yang satu, demikian rupanya O. Maka nuqtah itu asal bagi segala huruf, ya'ni menerima lagi mengandung segalah huruf yang hendak62 disuratkan tetapi ijmal63 di dalamnya, ya'ni berhimpun di dalamnya tiada [ada] kenyataan huruf. 9. Dan dimithal pula''4 akan martabat wahidiyyah u[m]pama alif atau satu huruf yang lain yang nyata di dalam da'irah, demikian rupanya O. Maka alif kesempurnaan nuqtah yang ijmal lagi ta'ayyun65 yang nyata sekira-kira tiada menerima paling lagi. Sebab itulah dinamakan ta'ayyun thani karena nuqtah itu ta'ayyun"' awwal [31 dan alif itu ta'ayyun thani. Demikianlah mithd! bilct tashbih ioa-li'l- Liih al-mathal al-n'ld. " not in MI17 and MS693. ?4 not in MI17 and MS693. 155 MI17 and MS693 ; adds "perceraian' 5h not in MI17 and MS693. 57 MI17 ; lapan. ?s not in MI17 and MS693. sy MS693 ; al-jalaq. (1" Text corrupts, from MS693. (l1 not inMI17. f'2 Text corrupts, from MS693. " MS693 ; ajmal. M not inMI17andMS693. b-' MI17; adds "ya'ni". Ml not in MS693. 8 DAVVUDAL-FATANl'SMANUALAL-SAFl:AN ANNOTATEDTRANSLITERATION 10. Dan demikian lagi dimithalkan67 pula oleh setengah 'ulama' akan tiga martabat itu supaya mehampirkan faham kita. Maka martabat ahadiyyah itu seu[m]pama dhihn kita tatkala sunyi iaf'8 daripada meta'aqqulkan69 sesuatu70, maka dikatakan la ta'ayyun. Maka apabila dimulai71 engkau daripada72 meta'aqqulkan73 sesuatu, maka dinamakan ta'ayyun awwal. Dan apabila dilanjutkan74 ta'aqqul itu lagi berkekalan pula ia, maka dinamakan ta'ayyun thani. Maka adalah dua martabat itu iaitu wahdah dan wahidiyyah 'ibarat daripada da'irah75 ma'lum "ilmunya yang qadim, maka dari karena inilah dinamakan dia a'yan thabitah. Maka erti a'yan thabitah itu barang yang thabit7'1 ta'alluq ma'lum 'ilmu Allah Ta'ala; pada AzalNya tiada ada di sana itu melainkan DhatNya dan segala sifatNya yang qadim jua. Maka a'yan thabitah itu barang yang tiada mencium bau wujud, ya'ni belum lagi keluar daripada kalimah kitn. 11. Maka apabila dikehendak akan wujudNya, maka dikhitabkan kepada a'yan thabitah dengan dijadikan kuat pendengar padanya, dengan lafaz kun, maka jadilah seu[m]pama yang a'yan thabitah itu dengan qudrat Allah Subhanahu wa-Ta'ala. Maka dinamakan dia kemudian daripada wujud khitab itu a'yan kharijiyyah77. Maka adalah ia muhdath yang baharu karena athar78 qudrat yang qadim. Maka jangan79 engkau sangka akan a'yan kharijiyyah8" iaitu daripada a'yan thabitah, [karena a'yan thabitah] itu tiada "7 MS693 ; dimithal akan. i)B not in MS693. 6y Text and MI17 ; meta'aqqulkan. MS693 ; menta'aqqulkan. 70 MI17 and MS693 ; adds "ya'ni merupakan sesuatu". 71 Mil7 ; mulai. MS693 ; memulai. 72 MS693 ; pada. 73 MS693 ; mcnta'aqqulkan. 7A MS693 ; dilancakkan. 75 "daripada da'irah" not in MI17 and MS693. 76 MI17 and MS693 ; adds "di dalam". 77 Text and MS693 ; a'yan kharijah. MI17; a"yan kharijiyyah. 78 MS693 ; ashar. 74 MS693 ; adds "di" ; jangan di engkau. 8(1 Text and MS693 ; a'yan kharijah. Ml17 ; a'yan kharijiyyah. AFKAR- BIL8/2007 [1-56] mencium bau wujud81 sekali-kali lagi qadim betapa menerima keluar maka betapa jadi hadith. Maka hanya sanya yang a'yan kharijiyyah82 itu bayang-bayang bagi a'yan thabitah. Dan adapun a'yan thabitah itu ka'in, ya'ni tiap- tiap83 adanya itu84 thabit berkekalan seperti adanya jua karena ma'lum 'IlmuNya itu tiada bercerai daripada DhatNya seperti tiada bercerai segala SifatNya yang qadim. Demikian difahamkan perkataan ini dan adalah a'yan kharijiyyah85 itu martabat 'ubudiyyah kehambaan. 12. Dan adalah pada martabat ta'ayyun awwal dan ta'ayyun thani, maqam86 anbiya' dan segala aqtab. Yang dapat mewarith87 daripada mereka itu dengan qadarnya itu88 dan89 dapat ia pandang akan90 wahdah di dalam kathrah ialah maqam orang taraqqi, ya'ni memandang Allah Ta'ala di dalam tiap-tiap sesuatu seperti kata Ahl Allah: ma ra'aytu shay'nn ilia91 wa-ra'aytu Allahfihi Ertinya: "Tiada aku pandang akany2 sesuatu melainkan daku1" memandang akanw Allah padaNya". 13. Maka tiada menegahkan banyaknya itu akan mcmandangkan''5 keesaan Allah Ta'ala dan dapat pula memandang akan% kathrah [di]y7 dalam wahdah98 iaitu 81 Text corrupts, from MS693. 82 Textand MS693 ; a'yan kharijah. MI17; a'yan kharijiyyah. 83 Text; tiap. MI17 ; tiap-tiap. MS693 ; tetap. 84 not in MI17 and MS693. 85 Text and MS693 ; a'yan kharijah. MI17 ; a'yan kharijiyyah. 8i) MS693 ; maqamnya. 87 MI17 and MS693 ; mawarithnya. ss not in MS693. 89 Mil7 and MS693 ; add "padanya". 911 MS693 ; pandangkan. 91 MI17 and MS693 ; add "wa". 92 MI17 and MS693 ; pandangkan. 1)3 MI17andMS693;aku. 94 MI17; mcmandangkan. y5 MI17 ; memandang. 9(1 MI17 and MS693 ; memandangkan. 97 MS693 ; adds "di". 1)6 Text corrupts, from MS693. 10