SESSİZ YIĞINLARIN GÖLGESİNDE YA DA TOPLUMSALIN SONU Jean Baudrillard Fransızca'dan çeviren: Oğuz Adanır Kitabın özgün adı: À L’OMBRE DES MAJORITÉS SILENCIEUSES OU LA FIN DU SOCIAL Cahiers d'Utopie, 1978 Kapak İllüstrasyonu: George Y.Abe Kapak Düzeni: Arslan Kahraman Ofset Baskıya Hazırlık: Renk Yapımevi, Başmusahip Sok. 3/3 Cağaloğlu - İstanbul Tel: 526 9169 ISBN 975-539-004-9 Baskı: Renk Basımevi Birinci Basım Haziran 1991 AYRINTI Yayınevi Başmusahip Sok. 3/4 Cağaloğlu-lstanbul Tel: 51170 09 Fax: 522 83 97 İÇİNDEKİLER SESSİZ YIĞINLARIN GÖLGESİNDE - Anlamın Zedelenmesi - Politikanın Önemi ve Çöküşü - Sessiz Çoğunluk - Ne Özne Ne Nesne - Direnmeden Hiperuyumluluğa - Kitle ve Terörizm - Patlayan Sistemler, için için Kaynayan Sistemler ...YA DA TOPLUMSALIN SONU EK: TOPLUMSAL YA DA ARTIĞIN İŞLEVSEL DEĞERLENDİRİLMESİ SONSÖZ / Oğuz Adanır Jean Baudrillard'la Söyleşi / Oğuz Adanır SESSİZ YIĞINLARIN GÖLGESİNDE.. * Bu bölüme ait: "Anlamın Zedelenmesi", "Politikanın Önemi ve Çöküşü", "Sessiz Çoğunluk” başlıklı alt bölümler daha önce (G.S.F. Ajans Tümer Yayınları, Ekim 1988, İzmir) "Metinler ve Söyleşilerde yayımlanmıştır. Toplumsal adlı kördüğüm, her şeyi sünger gibi emen bir gönderene dönüşerek, ne olduğu hem bilinen hem de bilinmeyen kitlelerin etrafında durmadan dönmektedir. İstatistiklerin kristal bir küre gibi kullandıkları kitleler, madde ve doğal elementler gibi akımlar ve akıntılar tarafından etkilenirler. Kitleler mıknatıslanabilirler. Çünkü toplumsal denen şey onları statik bir elektrik gücü gibi sarıp sarmalamaktadır. Oysa çoğu kez bu yığınlar yine de bir "kitle" olarak algılanırlar. Bir başka deyişle toplumsala ve politikaya ait olan bütün elektrik akımını emerek nötralize ederler. Politikaya ve toplumsala ait iyi bir iletici olmadıkları gibi, daha genelde iyi bir anlam ileticisi de değildirler. Her şey onların üstünden kayar gider. Onları her şey mıknatıslayabilir. Oysa bütün bunlar kitlelerin üstünde hiçbir iz bırakmadan uçup gider. Sonuç olarak kitlelere yapılan çağrı her zaman yanıtsız kalmıştır denebilir. Kitleler kendilerine yapılan bu çağrıları birer ışık demetine dönüştürüp dalga dalga yaymaya kalkmazlar. Tam tersine Devlet, Tarih, Kültür ve Anlam'ın çevresinde oluşturulmuş ışık demetlerini emerek ortadan kaldırırlar. Onlar tepkisizliktir, tepkisizliğin, nötr olanın gücüdür. İşte kitle bu anlamda, yani geleneksel hiçbir pratiğe ve teoriye, belki de genel olarak hiçbir pratiğe ve teoriye indirgenemeyen bir olgu olarak, bizim modernliğimizin belirgin bir özelliğidir. Düşünce yoluyla gündeme getirildiklerinde kitleleri edilginlikle, vahşi doğallık arası bir yerde bulabilmek mümkündür. Oysa kitlelerde her zaman için gizli bir enerji vardır, içlerine depolanmış bir parça toplumsallık, biraz toplumsal enerji vardır. Günümüzde sessiz bir gönderen, yarın bir tarih yapıcı ve sözü ele geçirdiklerinde de "sessiz bir çoğunluk" olmaktan kurtulacakları düşünülen kitleler! Halbuki kitlelerin ne geçmişte ne de gelecekte yazabilecekleri bir tarihleri yoktur. Özgüleştirilebilecek gücül bir enerjileri ve yerine getirmek istedikleri bir arzuları yoktur. Onların gücü günceldir. O güç şu anda, burada ve bütünlüğü içinde yanı başımızdadır. Bu güç ise onların sessizliklerinde yatmaktadır. Şimdiye kadar kendilerini etkileyebilmiş tüm güçlerden çok daha etkili bir emme ve nötralize etme gücüne sahiptirler. Yok etme konusu da dahil olmak üzere düşgücümüzün üstünde çalıştığı (ve etkinliği tüm diğer) üretim, yayma ve genişleme şemalarından değişik olan özgün bir tepkisizliğin gücü. Bu inanılmaz ve akılalmaz bir iç dalgalanma biçimidir, (onu hâlâ bir "süreç" olarak adlandırabilir miyiz?) sahip olduğumuz tüm anlam sistemlerinin gelip kendisine tosladıkları ve ona karşı bütün güçleriyle silahlandıkları, üstelik giderek artan bir şekilde kendisini anlamla kaplayıp, donattıkları ve tüm gösterenlerin çökertildiği anlaşılmaz ve kabul edilmez bir güç. Toplumsal adlı boşluk loş bir beynin içinde durmadan dönen, çakışan, boşlukları dolduran nesneler ve kristal kümeler tarafından işlenip geçilmektedir. İsterseniz havası alınmış bireysel taneciklerin, toplumsal artıkların ve kitle iletişim araçlarına ait içtepilerin bir araya getirilmişine "kitle* diyebilirsiniz. Giderek artan yoğunluğuyla çevresindeki tüm enerji ve ışık demetini emen karabulut sonunda kendi ağırlığı altında ezilecektir. Kitle: Toplumsalın içinde kaybolduğu karanlık bir deliktir. Öyleyse kitle "sosyolojik" bir tanımlamanın tam tersidir. Çünkü sosyoloji toplumsalın ve aşamalarının yaygınlaşmasını betimlemekten başka bir şey yapamaz. Çünkü yalnızca olumlu ve kesinleşmiş bir toplumsallık varsayımı aracılığıyla yaşayabilmektedir.. Toplumsalın emilip dağılmasını ve içten dinamitlenmesini anlayamamaktadır. Çünkü toplumsalın ölümü gibi bir varsayım kendi ölümünün varsayımıdır. Kitle terimi bir kavram olamaz. Olsa olsa hamurlaşmış, vıcık vıcık ve lümpen-analitik bir "kavram" olabilir. Politik demagojinin leitmotividir. İyi bir sosyoloji ise onu "daha bir incelik isteyen" mesleksel, sınıfsal, kültürel statü vb. kategoriler aracılığıyla aşıp geçmeye çalışacaktır. Oysa bu bir yanılgıdır. Çünkü akıllı ve eleştirel bir sosyoloji asıl bu hamur gibi ve eleştirel olmayan kavramların çevresinde dolanarak daha ileriye gidebilir. Zaten geriye dönüp baktığımızda gördüğümüz şey: "Sınıf, "toplumsal ilişki", "güç", "statü", "kurum" ve "toplumsal" gibi; yasal bilim dallarının yüzünü ağartan açık seçik kavramların tümü gerçekte her zaman için karmaşık kavramlar olmuşlardır. Ancak birtakım esrarengiz nedenlerle üzerlerinde uzlaşılarak çözümlenebilmeleri için her zaman belli bir koda sahip olmuşlardır. Kitle terimini özgünleştirmeye kalkmak gerçekten de ters bir iştir - bu, anlamı olmayana bir anlam vermeye çalışmak gibi bir şeydir, örneğin "emekçiler kitlesi" denilmektedir. Oysa kitle ne emekçilerin ne de bir başka toplumsal nesnenin kitlesidir. Geçmişteki "köylü kitleleri"de gerçek bir kitle değillerdi. Çünkü kitle yalnızca onları kapsayamadığı için, sonuçta istatistik artıklar üreten ve simgesel zorunluklardan arınmış olanlar tarafından oluşturulabilir. Kitlenin bir ayrıcalığı, bir yüklemi, bir niteliği ve bir göndereni yoktur. Onun kesin bir şekilde tanımlanmasını ve tanımlanamamasını sağlayan şey de budur. Kitlenin sosyolojik bir "gerçekliğime yoktur. Hiçbir gerçek nüfus kesimiyle ya da bir meslek kurumuyla bir ilişkisi olmadığı gibi toplumun bütünüyle de bir ilişkisi yoktur. Kitleyi nitelendirebilmek için yapılabilecek her türlü girişim, onu sosyolojiye devretme çabasından başka bir şey olamaz (sonsuz sayıda eşdeğerli birey: 1 + 1 + 1 + 1 + sosyolojik tanım işte budur). Oysa tanımı yapılan şey eşdeğerli olanın değil nötr ya da ne biri, ne de diğeri olanınkidir. Kitlede her iki yöne doğru da bir kutuplaşma yoktur. Kitlenin (İki ya da daha karmaşık sistemlerde daha fazla sayıda) kutupların birbirlerinden ayrılması ve uzaklaşmaları sayesinde yaşayabilen bütün sistemleri etkileyip çökerten gücü ve bu boşluğu yaratan şey de budur. Anlam dolanımını olanaksız kılan da budur. Atomların boşlukta dağılmaları gibi onlar da anında kitlenin içinde dağılmaktadırlar. Aynı zamanda kitlenin yabancılaşmasını olanaksız kılan da budur. Nötrlük ve eşdeğerlik söz konusu değildir. Anlatacak şeyleri olmayan sözcülere karşın sesi çıkmayan (sözsüz) bir kitle vardır. Söyleyecek hiçbir şeyi olmayanlarla, konuşmayan kitleler arasındaki harika "birlik" işte budur. Bütün söylevlerin kökeninde yatan büyük boşluğun adı kitledir. Kitlede gizli bir faşizm ya da gizli bir histeri yoktur. Yalnızca bütün yitirilmiş gönderenlerin devrik simülasyonları vardır. Bütün gönderen sistemlerinin, bütün ayakta duramayan anlamların, olanaksız tarihin ve artık var olmayan temsil etme sistemlerinin kara kutusu kitle: Toplumsalla ilgili olan her şey unutulduğunda geriye kalan artıktır. Anlamı dolandırma olanaksızlığına karşı verilebilecek en iyi yanıt Tanrı örneğidir. Kitleler her zaman için bir Tanrı düşüncesi yerine bir Tanrı imgesini yeğlemişlerdir. Çünkü Tanrı düşüncesi hiçbir zaman için resmi bir din kurumu olan Kilise'nin dışına çıkamamıştır. Bunu ne günah, ne de bireysel kurtuluş umudu gerçekleştirebilmiştir. Tanrı'dan kitlelere şehit ve aziz masalları, kıyamet günü ve ölüm dansı hikâyesi, büyücülük, kiliselerdeki gösteri ve törenlerden başka bir şey kalmamıştır - Bütün bunlar Tanrı düşüncesinin aşkınlığına karşın var olmuşlardır '. Çünkü kitlelerde ritüelin içkinliği vardır. Kitleler putperest doğmuş ve putperest kalmışlardır. Kıyamet Günü onları hiç rahatsız etmediği gibi, boş inançlarını ve şeytanı günlük yaşantılarının içine sokmuşlardır. Tanrı'ya inanmanın ruhsal gücüne karşılık, aşağılık günlük uygulamalar? İlginçliğini yitirmiş günlük ayinler ve ruhani aldatmacalarla, her zaman kaçtıkları hoşgörüsüz ahlak ve inançla yüceltilmiş anlamı başarısızlığa uğratmışlardır. Bunun nedeni dinin yüce ışığına erişememiş olmaları değildir. Çünkü o ışığı her zaman için bilmezlikten gelmişlerdir. Bir inanç, bir dava ve sevilen bir lider adına ölmekten hiçbir zaman için kaçmamışlardır. Yadsıdıkları şey dinin vadesi dolmuş aşkınlık, dışlanmışlık, askıda bırakılmak, bekleyiş ve dünya işlerinden el etek çekmek gibi yönleridir. Kitleler için Tanrı'nın krallığı her zaman için yeryüzünde, imgelerin çok tanrılı içkinliklerinde, Kilise'nin zenginliğinde ve yaşayış biçiminde var olmuştur. Bunun adı Din Yasası'na fantastik bir şekilde yön değiştirtmedir. Çünkü kitleler dini bir büyücü gibi gösterişli bir şekilde kullanarak emmişlerdir. Akla ait tüm büyük şemaların benzer sonlan olduğunu biliyoruz. Bu büyük şemalar yollarını: Tarihin ipini, anlamı (ve özellikle toplumsal anlamı) ellerinde tutan toplumsal sınıfın elinden çekip alarak çizmişlerdir. Bu şemaların kitlelerin arasına girişiyle dolaylı ve radikal bir biçim değişikliği görülmüştür. Tarihsel Akıl, Politik Akıl, Kültürel Akıl, Devrimci Akıl hep böyle yapmışlardır r aralarında en ilginç olan ve kitlelerin içinde yaşayarak gelişim süreçleri içinde onları üreten Toplumsal Akıl için de aynı şey söylenebilir. Kitleler "toplumsalın aynısı mıdırlar?" Hayır, kitleler toplumsala ait olmadıkları gibi, toplumsalı yansıtabilmekten acizdirler - kitlelerin üstüne çarparak kırılan şey ise toplumsal adlı aynadır. Bu imgenin yeterince iyi betimlenmiş bir kitle imgesi olduğu söylenemez. Çünkü hâlâ tamamlanmış bir kavramla, ne olduğu belli olmayan bir karşı koyma düşüncesini birlikte çağrıştırmaktadır. Oysa kitleler üstlerine doğru gelen ışık enerjisi ve ışık dalgalarını yakalayarak eğen, büken ve yok