Β I Β L I Ο Τ H E C A SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM T E V B N E R I A NA 1215 M. TVLLIVS CICERO SCRIPTA QVAE MANSERVNT OMNIA FASC. 39 DE RE PVBLICA LIBRORVM SEX QVAE MANSERVNT SEPTIMVM RECOGNOVIT KONRAT ZIEGLER ACCEDIT TABVLA EDITIO STEREOTYPA EDITIONIS SEPTIMAE (MCMLXIX) w DE G BEROLINI ET NOVI EBORACI WALTER DE GRUYTER MMIX ® Gedruckt auf säurefreiem Papier, das die US-ANSI-Norm über Haltbarkeit erfüllt. ISBN 978-3-598-71215-9 Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar. © Copyright 2009 by Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, D-10785 Berlin Dieses Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwer- tung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere fiir Vervielfältigungen, Überset- zungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. Printed in Germany Druck und Bindung: AZ Druck und Datentechnik GmbH, Kempten PRAEFATIO I. De etudiis in legendo palimpsesto positi· Ciceronie de re publica libros sex a Lactantio Ambrosio Augustino eummo studio lectitatos cúm viri docti et me- dio quod dicimus aevo et renaecentium literarum aetate atque etiam sequentibus saeculis frustra quaesissent iam- que eoe (excepto Somnio Scipionis) piane perisse sibi persuaaiseent, forte fortuna accidit, ut Angelus Maius paulo, poetquam bibliothecaeVaticanae praefectusautum- no anni 1819 Mediolano Romam migraverat, in latebris eius codicem reperirei pretiosissimum, signatum lat. 5757, qui, cum per mille annos fere in convento Bobiensi (a Sco. Golumbano a. 614 ad Trebiam haud procul a Pla- cen tia condito) latuisset, a. 1618 a monachis una cum aliis libris Paulo V. pontifici máximo donatus Romamque as- portatila erat, quem codicem cum Maius vir doctissimus, oculatiesimus, artis palaeographicae peritissimus, libros vetustos indagandi cupidissimus inspexisset., iamiam sub verbis Augustini in pealmoe CXIX—CXL commentarli circa a. 700 in illis membranis exarati scripturam multo antiquiorem latentem cognovit, quam saeculo IV. non posteriorem esse viri eius disciplinae periti omnes fere consentiunt quaque opens Ciceroniani nobilissimi, quod pro deperdito babebatur, quartam fere partem tamquom ab inferís in lucem redisse incredibili cum gaudio intel- lexit. eam scripturam uncialibus quae dicimus literie permagnie nitidissimisque summa cura confectam tribus fere saeculis post vir quidam Cioeronis contemptor, vel potius, quanti pretii librum manibus teneret, piane igna- ras, diligenter abluit — quoniam (quod valde laetamur) rae urie uti membranarum tenui ta te prohibebatur — et V PRAEFATIO paginas profanis sordibus purgatas verbis Augustinianis replevit, usus et ipse literie uncialibus nitidiseimis, multo minons tarnen moduli, codicem inventum M ai us, hie illic Niebuhrii auxilio usus, accuratissime excussit, textum prudenter constituit, fragmenta diligenter conlegit, com- mentarium utilem indiceeque addidit, praefationem scrip- sit qua de ratione et historia ipsius operis ab origine usque ad suam aetatem et de aetate historia compositione codicie accuratissime egit, prosopographiam dialogi con- feci t, testimonia vetera conlegit, de prima operis lacuna disseruit, itaque editionem principem multis titulis prae- claram simul Bomae in quarto et (intercedente Niebuhrio) Stuttgartiae et Tubingae in octavo exeunte anno 1822 in publicum emisit. iterum .codicem locis quibusdam in- epexit, cum editionem alteram pararet, quae exstat in 'Auctorum classicorum' torn. I, Bomae 1828, totumque videtur denuo contulisse in instituenda editione tertia, quae anno 1846 prodiit. Qui Maium secuti sunt editores (1823 : Schuetz, Stein- acker, Villemain, Lehner; 1826: Moser; 1827: Zell, Nobbe; 1828: Orelli, Heinrich; 1847: Osann) emendaverunt et de auctoritate correctoris varia disputaverunt, ipsum codi- cem non adierunt. quod fecit post Maium (a. 1854 mor· tuum) primus G. Ν. Du Bieu, qui, cum M ai us ut accu- ratissime codicem excusserit ita singillatim describe re scripturam noluerit, collationem accuratam factam ad exemplar editionis Orellianae edidit et de omnibus manus secundae emendationibus quam diligentiesime rettulit in libro 'Schedae Vaticanae', Lugduni Bata- vorum 1860. Sed et hune, quamquam utilissimus est liber eius, mul- tos locoe obecuriores non satis dis pe xi see i am paulo post apparuit, cum Halmii rogatu D. Detlefsen aliquot pa- ginas, quae magna ex parte legi non posee Du Bieu di- xerat, examinavit et nonnullas emendationea praeclaras lucri fecit, quibus editio Halmii insignia est (editionis Cioe- ronis operum ab Orellio Β ai tero Halmio curatae vol. IV., Turici 1861), ceterum eo omnibus, quae praecesserant, VI PRAEFATIO inferior editionibus, quod Halmius, ubicumque fieri pot· erat, emendationes correctoris abiecit. Poet Detlefsenium A. Mau anno 1885 in usum C. Pfaffii (v. p. XXV) codicem denuo conferre coepit, sed partem tan· tum (11—19 et II 11—31) operis examinare ei licuit. ob- servation enim est compiures membranas remediis chemi- cis, quae Maius adhibuerat, ita perros as esse, ut, nisi sum- ma diligentia oonservarentur, metuendum esset, ne plane périrent, solverunt igitur postea (Fr. Ehrlio moderante) compaginem libri et singula foliorum paria in capsis accu- rate posuerunt; quae singula petentibus sub oculis prae- fecti examinanda ooneeduntur, totum codicem conferre non iam licet. Noe tra aetate cum codices pretiosissimos artis photo- typicae ope depingere et multiplicare coepissent, praeter alios desiderabatur ectypum palimpsestí Tulliani, quod iam anno 1903 a Danesi photographe Romano diligentis- 8ime paratum mox in publicum proditurum esse exspec- tabatur instructum praefatione Fr. Ehr Iii, Romanaeec- clesiae cardinalis. in qua cum vir doctissimus de fatis bibliothecae Bobiensis fusius tractare animum induxisset amplamque materiam collegisset, et aliis negotiis oppres- sus et valetudine coactus inchoatum opus peragendum ad Joannem Mercatium Romanae ecclesiae cardinalem detulit quo curante demumanno 1934 prodierunt 'M.Tul- lii Ciceronis De re publica libri e codice rescripto Vati- cano Latino 5757 phototypice expressi' (= Codices e Vaticanis selecti quam simillime expressi, vol. XXIII) cum Prolegomenis De fatis bibliothecae monasterii S. Columbani Bobiensis et de codice ipso Vat. Lat. 5757, et ipeis 260 paginas formae maximae complecten- tibus. Sed cum ad codicem lectu diSicilem transcriptio si non necessaria at certe valde utilis videretur esse, quae ipsi ectypo subiungi apte non posset, convenit inter bibliothe- cam Vaticanam et scholam Americanam studiorum classi- corum, quae est Romae, ut auctoritate scholae transcrip- tio codicia ederetur; quam confecit Albert William vn PRAEFATIO Van Buren etimprimendam cura vit tìtuloinstraotam'The palimpsest of Cicero's de re publica, a transcription, with introduction' in 'Supplementary papers of the American school of classical studies in Rome', vol. II p. 84—262, New York 1908. praecedit transcriptoris praefatío (p. 86 — 110), qua de Ügaturie, abbreviationibus, syllabarum divisione, idiotísmis orthographicis accuratissime rettulit, vel potius nimis accurate, si quidem e. g. vitia stupidi librarli in syllabarum divisione commissa quinqué paginis amplis epati08ÌU8 quam utilius enumeravit. sequitur ipsa transcriptío 302 paginarum codicis diligentìae laude digna; paucissimi enim sunt errores typographic^ quodque sae- pius ea, quae Mai vel Du Rieu legerunt, se agnosoere non posse confeseus est et nonnullarum paginarum paites majores minoresve omittere quam incerta trans cri be re ma- lui t, id ei criminari iustì non est iudicis; unum tamen idque sum mi momenti peccavit, quo locis vel gravi esimie inutUie fit opera eius lectorque conturbatus ad schedas Vaticanas Du Rieui vel ad ipsum ectypum confugere cogitur: quid scripserit manus 1. quid 2., non significavit! quamquam duobus typorum generibus et ipse usus est, maioribus scilicet et minutioribus typis minusculis; sed cum maiores semper scripturam primariam significare pa- teat, duplex est minutiorum usus: nam et litterae pri- mariae minutiores (quae crebrae sunt deeinentibus versi- bus) et. correctorie notae omnes his typis exprimuntur; unde eescentis locis, utri tribuas verba litteras correcturas additamenta, ex transcriptione Van Bureni nullo modo oognoscere poterie. Ego primum hieme anni 1906 follie nonnullis palim- psesti inspectis, cum Skutschiuslocosquosdam,quibus Ennii verba afferuntur, examinare me iussisset, licet nihil mai us effecieeem, tamen plura effici posse, quam Du Rieu praestiterat, intellexi. itaque cum Skutsohio praematura morte nobis abrepto comperiseem e um in nova Cicero nie editione Teubneriana paranda sex de re publica libros curandoe sibi sumpsisse, libenter ad prisca studia reversus munuB derelictum suscepi et vere 1914 Romam adii, ibi cum a Fr. Ehrle bibliòthecae Vaticanae tunc praefecto vra PRAEFATIO petivissem, ut codicem Tullianum conferee mihi liceret, totius quidem codicie ipsius conferendi potestatem se mihi face re posse negavit, sed exemplum euum photo· typicum non solum in ipsa bibliotheca Vaticana utendum mihi concessit, sed etiam liberalitate insigni in institutum archaeologicum Germanicum asportandum mihi accom- modavit, ut qualibet hora sereno cáelo ad conferendum uti poesem, pollicitus, quibuscumque locis dubitatio mihi restitieset, ipsas membranas se mihi conceÌS arum esse, confecta igitur ectypi conlatione in his 78 paginis codicie ipsius locos dubios examinavi: 13/14. 19/20. 25/6. 47/8. 65/6. 71/2. 81/2. 87/8. 93/4. 107/8. 109/10. 111/2. 113/4. 115/6. 119/20. 129/30. 131/2. 135/6. 137/8. 145/6. 181/2. 187/8. 189/90. 211/2. 213/4. 223/4. 227/8. 231/2. 237/8. 241/2. 265/6. 267/8. 275/6. 277/8. 285/6. 287/8. 289/90. 297/8. 299/300. ergo his in paginis ipsarum membrana- rum, ceteris in paginis ectypi photographici collatione nititur editio mea et prima anni 1915 et altera anni 1929 phototypice e priore expressa necnon emendata, tertiis curis ad revidendum textum cum nunc vocatus essem, quo- cumque loco dubius haererem, me ectypum adisse vix est quod commemorem. confi tear tarnen necesse est vix ullo loco me plura dispicere potuisse, quam ante hos fere XL annos dispicere potueram. quod ne Maximo Lenchantin quidem contigisse Ludovicus Castiglioni in praefatione praeclarae editionis, quae 1935 et 1947 et 1960 in aedibus Paravianis excusa est, p. X auctor est. quodsi quis forte speraverit a rationibus illis libros palimpsestos lucis ope clarius depingendi, quas nostrates excoluerunt, etiam Ciceronis li bris politicis aliquid auxilii allatum iri, hanc epem irritam esse, quia membranae remediis chemicis a Maio adhibitis offuscatae et pessumdatae essent, Merca- ti us p. 211 sq. exposuit. IL De compositione codicis Palimpsesti ordinem ab eo, qui pristinam scripturam delevit et Augustmi verba superinduxit, misere turba- IX PRAEFATIO tam Maìus egregie instauravit, et quaternionum notis, quae supersunt haud paucae, et eo adiutus, quod in ple- risque follie in margine superiore notae OC. «.C.P · (in foliis vereis) lie· I · vel · Il · aim. (in foliis rectis) agnosci pos· sunt, quam Maii computationem qui secuti sunt editores non modo non examinatam (ut videtur) receperunt, sed etáam in lacunis, quot paginae excidisse Maio visae essent, commemorare satis habuerunt, isdem verbis usi, qui bus Maìus in ipso textu breviter iacturam factam significavit, cum in praefatione fusius de lacunis egisset conspectum- que quaternionum foliorumque servatorum dedisset. quo factum est, ut, quicumque de compositione codicie et ra- tione lacunarum aliquammodo certior fieri vellet, ei ipsa Maii editio adeunda esset contra mihi ad editorie munus pertinere visum est ita de lacunis referre, ut lector de ear um ambitu recto computato ipse iudicare possit. neque igitur numéros paginarum deperditarum ut ceteri dixi, sed qui quaterniones quaeve folia quorum quaternionum excidissent, breviter indicavi notasque quaternionum ser- vatas suis locis in margine addidi. quo in muñere fun- gendo maiore ex parte Maii restitutionem codicie rectis- sime et accuratissime factam esse intellexi, quibusdam tamen locis mihi ab eius ration© secedendum fuit, quod suo loco causis additìs breviter exposui. res ut apertius explicetur, tabulam hic subiungo, praesertim cum Maii tabula ut accurate ita aliena a more nostro eoque minus perspicua hodie quidem instituta sit. nunc Mercatius 186 sqq. Maii meaque opera denuo examinata et confir- mata paucis foliis oertìorem locum eo tribuere potuit, quod observaverat ita die posi ta fuisse folia, ut semper clariores paginae (scilioet quae olim carni animalis adhaererent) clarioribus, fusciores (scilioet olim crinibus adopertas) fuscioribus opponerentur utque semper et primae et ulti- mae quaternionum paginae e clarioribus essent ('che sempre vi si baciano le pagine di eguale tinta e sempre in pagine più bianche cominciano e terminano i quater- nioni') ; quem omnino morem librariorum fuisse constat. Mercatii igitur tabula emendata hie ante oculos tuos ponitur. X