SANAL KAYTARMA ve ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLİŞKİSİ: KAMU ve ÖZEL SEKTÖR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Mustafa GÜNGÖR Yüksek Lisans Tezi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Prof. Dr. Önder BARLI 2016 Her Hakkı Saklıdır T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI Mustafa GÜNGÖR SANAL KAYTARMA ve ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLİŞKİSİ: KAMU ve ÖZEL SEKTÖR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Prof. Dr. Önder BARLI ERZURUM – 2016 I İÇİNDEKİLER ÖZET ............................................................................................................................. III ABSTRACT ................................................................................................................... IV ŞEKİLLER DİZİNİ ....................................................................................................... V TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................... VI GİRİŞ I. PROBLEM ................................................................................................................... 1 II. AMAÇ ......................................................................................................................... 5 III. ÖNEM ........................................................................................................................ 6 IV. SINIRLILIKLAR ..................................................................................................... 6 BİRİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMANIN KURAMSAL TEMELLERİ 1.1. ÜRETKENLİK KARŞITI İŞ DAVRANIŞI ........................................................ 10 1.1.1. Üretkenlik Karşıtı İş Davranışlarının Kavramsallaştırılması ........................... 11 1.1.2. Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları Çeşitleri ...................................................... 12 1.1.3. Üretkenlik Karşıtı İş Davranışlarının Sebepleri ............................................... 14 1.1.4. Üretkenlik Karşıtı İş Davranışlarının Sonuçları ............................................... 15 1.2. SANAL KAYTARMA ........................................................................................... 16 1.2.1. Sanal Kaytarma Etkinliklerinin Sınıflandırılması ............................................ 18 1.2.3. Sanal Kaytarma Davranışına Dair Öncüller ..................................................... 21 1.2.4. Sanal Kaytarma Türü Davranışların Yaygınlığı ve Sonuçları .......................... 22 1.2.5. Sanal Kaytarma Kavramına Dair Alanyazının İncelenmesi ............................. 23 1.3. GERİ ÇEKİLME DAVRANIŞI OLARAK SANAL KAYTARMA ................. 40 1.4. ÖRGÜTSEL BAĞLILIK ...................................................................................... 41 1.4.1. Tanımı .............................................................................................................. 42 1.4.2. Örgütsel Bağlılık Kavramına Dair Öncüller .................................................... 42 1.4.3. Örgütsel Bağlılık Kavramı ile İlgili Elde Edilen Sonuçlar ............................... 43 1.4.4. Meyer ve Allen'in Üç Bileşen Modeli .............................................................. 44 1.4.4.1. Duygusal Bağlılık ..................................................................................... 44 1.4.4.2. Devam Bağlılığı (Maliyet Odaklı Bağlılık) .............................................. 44 1.4.4.3. Normatif Bağlılık (Zorunluluk veya Ahlaki Sorumluluk) ........................ 45 II İKİNCİ BÖLÜM YÖNTEM 2.1. ARAŞTIRMA MODELİ ....................................................................................... 46 2.2. ARAŞTIRMA EVRENİ ve ÖRNEKLEM ........................................................... 53 2.2.1. Evren ................................................................................................................ 53 2.2.2. Örneklem .......................................................................................................... 53 2.3. VERİLERİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ ......................................................... 54 2.4. VERİ TOPLAMA ARACI .................................................................................... 55 2.4.1. Çalışma Saatlerinde İş Dışı Amaçlarla İnternet Kullanım Aktiviteleri Anketi 56 2.4.2. Çalışma Saatlerinde İş Dışı Amaçlarla İnternet Kullanım Gerekçeleri ........... 61 3.4.3. Katılımcılara Dair Sanal Kaytarma Algısı ....................................................... 64 3.4.4. Örgütsel Bağlılık Ölçeği ................................................................................... 67 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR ve YORUMLAR 3.1. KATILIMCILARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİNİN DAĞILIMI ....... 74 3.2. ORTALAMA TABLOLARI ................................................................................. 78 3.3. KATILIMCILARIN İNTERNET KULLANIM AKTİVİTELERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERE GÖRE İNCELENMESİ .................................... 91 4.4. KATILIMCILARIN İNTERNET KULLANIM GEREKÇELERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERE GÖRE İNCELENMESİ .................................. 113 4.5. KATILIMCILARIN İNTERNET KULLANIM AKTİVİTELERİ İLE ÖRGÜTSEL BAĞLILIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ .... 124 4.6. KATILIMCILARIN İNTERNET KULLANIM GEREKÇELERİ İLE ÖRGÜTSEL BAĞLILIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ .... 140 4.7. KATILIMCILARIN SANAL KAYTARMA ALGILARI İLE ÖRGÜTSEL BAĞLILIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ ........................... 150 SONUÇ ve ÖNERİLER .............................................................................................. 155 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 178 EKLER ......................................................................................................................... 195 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 201 III ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ SANAL KAYTARMA ve ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLİŞKİSİ: KAMU ve ÖZEL SEKTÖR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Mustafa GÜNGÖR Tez Danışmanı: Prof.Dr.Önder BARLI 2016, 201 sayfa Jüri: Prof. Dr. Önder BARLI Yrd. Doç.Dr. Salih Börteçine AVCI Yrd. Doç. Dr. Fatih YILDIRIM İnternet teknolojisi ile ilgili cihazların iş ortamında yaygınlaşması çalışanların, iş saatlerinde gittikçe artan oranlarda iş dışı amaçlarla internet kullanımına sebebiyet vermiştir. Konu ile ilgili araştırmalarda mesai saatlerinde iş dışı amaçlarla internet kullanımının olumlu ve olumsuz yönlerine dikkat çekilmektedir. Bu araştırmanın amacı, kamu sektörü ve özel sektör bazında sanal kaytarma ile ilgili aktiviteler ve gerekçelerin incelenmesi; bu verilerin cinsiyete, yaşa, medeni duruma, eğitim durumuna ve gelir seviyesine göre farklılık arz edip etmediğinin tespit edilmesi ve çalışanların internet kullanım aktivitelerinin, kullanım gerekçelerinin ve sanal kaytarma algılarının; örgütsel bağlılık düzeylerine olan etkilerinin araştırılmasıdır. Analizler aşamasında Mann-Whitney U Testi, Kruskal Wallis H Testi, Korelasyon analizi ve Basit Doğrusal Regresyondan yararlanılmıştır. Sonuç olarak bahse konu demografik değişkenlere göre mesai saatlerinde iş dışı internet kullanımı konusunda anlamlı farklılıklar tespit edilmiş, ayrıca kamu sektörü çalışanları için "Eğlence" odaklı iş dışı internet kullanımının, çalışanların duygusal bağlılıklarını negatif yönde, "Bireysel İhtiyaçlar" ile ilgili iş dışı internet kullanımının, devam bağlılıklarını pozitif yönde ve anlamlı olarak yordadığı; özel sektör çalışanlarında ise "Bireysel Bilgi Edinme" ile ilgili ve "Gelişimsel/Bilgisel" gerekçelerle yapılan iş dışı internet kullanımının çalışanların normatif bağlılıklarını pozitif yönde, "Bireysel İhtiyaçlar" ile ilgili iş dışı internet kullanımının duygusal bağlılıklarını pozitif yönde ve anlamlı olarak yordadığı; kamu ve özel sektör çalışanları için iş dışı internet kullanımı konusunda olumsuz bakış açısına sahip olmanın, katılımcıların duygusal ve devam bağlılıklarını pozitif yönde ve anlamlı olarak yordadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Sanal Kaytarma, Üretkenlik Karşıtı İş Davranışları, Örgütsel Bağlılık IV ABSTRACT MASTER’S THESİS CYBERLOAFING and ORGANIZATIONAL COMMITMENT RELATIONSHIP: A RESEARCH ON PUBLIC and PRIVATE SECTOR Mustafa GÜNGÖR Advisor: Prof.Dr.Önder BARLI 2016, Page: 201 Jury : Prof.Dr.Önder BARLI Assist. Prof. Dr. Salih Börteçine AVCI Assist. Prof. Dr. Fatih YILDIRIM The expansion of the devices which are about internet technology in business life has caused non work related internet using during working hours increasingly. Researches related to cyberloafing has stressed on both negative and positive effects of internet using. The purpose of this research is examining the cyberloafing activities and the justification of them, determining if there are any differences on the basis of sex, age, marital status, level of education and income rate and effects of cyberloafing activities, justification of usage and the perception of cyberloafing on employees' organizational commitment. During the phases of analysis, the following statistical tests were conducted; Mann Whitney U Test, Kruskal Wallis H Test, Correlation Analysis and the Simple Linear Regression Analysis. In conclusion, according to the participants’ demographic variables, significant differences were detected about internet using not related to work, also for the public servants, “Entertainment” oriented internet using not related to work and the workers’ affection commitment showed a negative relation, “Personal Needs” related internet using not related to work and the workers' continuity commitment showed a a positive relation. In the private sector “Personal Information Acquisition” and “Progessional/Informational” related internet using showed a positive relation with workers’ normative commitment. “Personal Needs” and affectional commitment showed a positive relation among themselves. Having a negative perspective on using internet for other purposes not related to work and public and private sector employees' affectional and continuity commitment showed a positive and significant relation. Key Words: Cyberloafing, Counterproductive Work Behavior, Organizational Commitment V ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Türkiye İstatistik Kurumu Girişimlerde Bilişim Teknolojleri Kullanım Araştırması Sonuçları.......................................................................................... 2 Şekil 2. Türkiye İstatistik Kurumu Hanelerde Bilişim Teknolojleri Kullanımı - Bilgisayar Kullanımı Araştırması Sonuçları ....................................................... 2 Şekil 3. Türkiye İstatistik Kurumu Hanelerde Bilişim Teknolojleri Kullanımı - İnternet Kullanımı Araştırması Sonuçları ........................................................... 3 Şekil 4. Türkiye İstatistik Kurumu Hanelerde Bilişim Teknolojleri Kullanımı - Hanelerde İnternet Erişimi Araştırması Sonuçları .............................................. 3 Şekil 2.1. Araştırmanın Modeli ....................................................................................... 47 Şekil 2.2. Araştırmanın Hipotezleri-1 ............................................................................. 51 Şekil 2.3. Araştırmanın Hipotezleri-2 ............................................................................. 51 Şekil 2.4. Araştırmanın Hipotezleri-3 ............................................................................. 52 Şekil 2.5. Araştırmanın Hipotezleri-4 ............................................................................. 52 Şekil 5.1. Sanal Kaytarma Davranış Düzlemi .............................................................. 170 VI TABLOLAR DİZİNİ Tablo 2.1. Ölçek Değerlendirme Skalası ........................................................................ 54 Tablo 2.2. İnternet Kullanım Aktiviteleri Ölçeğine Ait KMO Örneklem Yeterliliği, Bartlett Küresellik Testi ve Güvenilirlik Değerleri. ..................................... 57 Tablo 2.3. Kamu Sektörü Çalışanlarının Çalışma Saatlerinde İş Dışı (Kişisel) Amaçlarla İnternet Kullanım Aktiviteleri Faktör Yapısı. ............................ 58 Tablo 2.4. Özel Sektör Çalışanlarının Çalışma Saatlerinde İş Dışı Amaçlarla İnternet Kullanım Aktiviteleri Faktör Yapısı. .............................................. 59 Tablo 2.5. Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının Çalışma Saatlerinde İş Dışı Amaçlarla İnternet Kullanım Aktiviteleri Faktör Yapısı. ............................ 60 Tablo 2.6. İnternet Kullanım Gerekçeleri Ölçeğine Ait KMO Örneklem Yeterliliği, Bartlett Küresellik Testi ve Güvenilirlik Değerleri. ..................................... 61 Tablo 2.7. Özel Sektör Çalışanlarının Çalışma Saatlerinde İş Dışı Amaçlarla İnternet Kullanım Gerekçeleri Faktör Yapısı. .............................................. 62 Tablo 2.8. Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının Çalışma Saatlerinde İş Dışı Amaçlarla İnternet Kullanım Gerekçeleri Faktör Yapısı. ............................ 63 Tablo 2.9. Katılımcılara Dair Sanal Kaytarma Algısı Ölçeğine Ait KMO Örneklem Yeterliliği, Bartlett Küresellik Testi ve Güvenilirlik Değerleri. .................. 64 Tablo 2.10. Kamu Sektörü Çalışanlarına Ait Sanal Kaytarma Algısı Faktör Yapısı. .... 65 Tablo 2.11. Özel Sektör Çalışanlarına Ait Sanal Kaytarma Algısı Faktör Yapısı. ........ 66 Tablo 2.12. Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarına Ait Sanal Kaytarma Algısı Faktör Yapısı. .......................................................................................................... 67 Tablo 2.13. Örgütsel Bağlılık Ölçeğine Ait KMO Örneklem Yeterliliği, Bartlett Küresellik Testi ve Güvenilirlik Değerleri. .................................................. 68 Tablo 2.14. Kamu Sektörü Çalışanlarının Örgütsel Bağlılıklarına Dair Faktör Yapısı. 69 Tablo 2.15. Özel Sektör Çalışanlarının Örgütsel Bağlılıklarına Dair Faktör Yapısı...... 70 Tablo 2.16. Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının Örgütsel Bağlılıklarına Dair Faktör Yapısı. .......................................................................................................... 71 Tablo 2.17. Kamu Sektörü Faktörlerine Dair Normal Dağılım (Kolmogorov-Smirnov) Testi Sonuçları.............................................................................................. 72 Tablo 2.18. Özel Sektör Faktörlerine Dair Normal Dağılım (Kolmogorov-Smirnov) Testi Sonuçları.............................................................................................. 72