CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina CXL Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA CORPVS CHRISTIANORVM . . Series Latina " CXL S. GREGORII MAGNI OPERA REGISTRVM EPISTVLARVM LIBRI I-VII TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXII Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA S. GREGORII MAGNI REGISTRVM EPISTVLARVM LIBRI I-VII EDIDIT NORBERG DAG TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXII Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA SVMPTI.BVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE ÜPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM © Brepols 1982 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without writtcn permission from thc publisher. Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA e};;-¡,/ e 'i' 11 '+-0 V', / PRAEFATIO Epistulae S. Gregorii Magni ita composicae esse uidenrur, uc quidam qui in scrinio ecdesiae Romanae hoc munere fungererur, uel si causa maioris momenti esset, Gregorius ipse episrulam notario diaaret, qui ex his noris authenticam conficeret. Auchenti cae perlectae Gregorius subscriptionem addidit, quibusdam formulis usus, uelut ad episcopos plerumque De,u te inco/umem custodiat, reuerentissimfer ater, ad subdiaconos Bene ua/e scripsit (uide tabulam Stud. II 44). Cum administratio ecdesiae Romanae exigeret, ut exemplaria epistularum in scrinio ita conseruarenrur, ut facile reperiri possent, notarii episrulas in registro quod uocarur transscribebant, nonnumquam notis, nonnumquam auchenticis uc = uidetur usi. Hoc registrum epistularum ( L) in scrinio Lacera nensi adhuc saeculo IX seruatum est, cum Iohannes diaconus Vitam S. Gregoriic onscriberet. Qui lectorem non contenrum quac ruordecim libros papyraceos inspicere iubet, quibus episrulae quac ruordecim annorum, quibus Gregorius regnauit (a. 59 o-604), continebantur : epistulae uniuscuiusque indicrionis (Sept., 1- Aug., 31) in uno libro ita collectae erant, ut e. gr. liber I epistulas indicrionis IX (Sept., 59 0-Aug., 59 I) complectererur. Poscea hoc registrum Lateranense quo casu nescimus periit. Quaedam tamen excerptiones antea faaae sunt. Ac primum quidem Beda aliquot episrulas Gregorianas in Historia ecc/esia.rticag enti.r Ang/orum affert, quas Nothelmus presbyter ecdesiae Londoniensis ante a. 715 excerpsit (VI, S2 , S3 , XI,36, 37, 39, 45, 56). Non multo post eae collectiones quas P et C appellare placuit ex L excerptae sunt. Collectio P, qua 54 episculae conrinentur, re uera e duabus diuersis parribus cum parua appendice constat : prior pars epistulas P 1-3 7 complecti rur, quae ordine chronologico ex indicrionibus XIII et IV petitae sunt, posterior pars epistulas P 3 8-5 1 sine ordine chronologico ex indictione X peritas. His parribus coniunctis tres episrulae P 52 -5 4 iam saeculo VIII additae sunt : forma interpolara epistulae IX, 148, epistulae XI, 10 et XI, 1. Collectio C 200 epistulas continet, quas omnes excerptor ordine chronologico ex indictione 11 (598, Sept.-599, Aug.) surnpsit. Maxima autem collectio est R, quae teste Iohanne diacono temporibus papae Hadriani I (a. 77 2-79 s) excerpta est. Si numerum codicum sequaris, haec collectio 684 epistulas com plectitur, quae ex omnibus 14 indictionibus quibus Gregorius papa fuit sumptae sunt et dispositionem archetypi secundum menses fideliter seruat. Addendum est quasdam epistulas Gregorianas etiam ex Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA VI PRAEFATIO authenticis ad nos traditas esse. Nam epistula XIV, 14 etiam in insaiptione adhuc seruata et signis authenticae instruaa legi potest, epistulae I,41, V, S3 , IX,228, 229, 230, Append. I in Hispaniam ~ae ibi in collecrionem canonum Hispanam (H) receptae sunt, epistulae IX, 2 14 et 2 19, in quibus Gregorius Brunihildam reginam et Aetherium Lugdunensem de synodo congreganda monee a quodam Gallo transsaiptae in codice Carnotensi 41 (3), illa etiam in Bemensi 61 1 saeculi VIII tradunrur. Denique Grego rius IX priuilegium in papyro consaiptum, infra Append. 11, ne prae nimia uetustate deperiret, exsaibi iussit. Quae omnia oculis subicere uolumus hoc stemma delineantes : notae saibarum epistulae auchenticae XIV, 14 in inscriptione l,41, V, 5 3, IX,228-2 30, Append. I in H IX,214 et 219 in codd. Bem. et Carnot. Append. 11 apud Greg. IX e R Hac nobis editione proposicum est registrum Lateranense, quod Gregorio ipso iubente conditum est, quantum fieri potest restituere. Ad quam rem apparet non nisi excerptiones e registro Lateranensi faaas adhibendas ~- Ita.que omnes epistulas omisi, guas editores nouissimi ex a1iisf ontibus sumpserunt, e.gr. praefa tiones Gregorii ad Reg11/ampa stora/em,a d Homiliasi n euangelia, in librum Job,i n Ezechielemc ompositas, qua.e epistularum quidem speciem prae se ferunt sed numquam in registrum relatae erant, itemque Decretum ad clerum (apud Maurinos Appendix V, in editione Mon. Germ.V ,57a) et Libellum responsionum(M XI,64, s MG XI, 6a). Sed dubia quaedam in appendice edidi. Ac primum quidem duas epistulas qua.e ex authenticis ttaditae in H et apud Gregorium IX seruantur (Append. I et 11), de quibus dici non Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA - PRAEFATIO VII potest uaum eriam in L fuerint neme. Deinde aliquot capica ad appendices relegi quae in codicibus R in inicio et in fine indicrionum scripta sunt, ubi facile foliis uacuis inserí potuerunt, neque ad registtum Gregorii ipsius pertinere uidentur, scilicet narrationem de depositione Laurentii archidiaconi et chartulam de !irania maiore, quae ante primam epistulam indiaionis X inue niuncur (Append. 111e t IV), narrationem de paenitentia Maximi Salonitani post ultimam epistulam indictionis I (Append. V), epistulas Iohannis Rauennatis et Iohannis 111p apae de priuilegiis ecclesiae Rauennatis post ultimam epistulam indictionis V (Ap pend. VI et VII), narrationem de caede Mauricii imperacoris et denuntiationem septiformis litaniae ante primam epistulam indic rionis VI (Append. VIII et IX). Postremo formam incerpolacam episrulae IX,148 addidi, quae in codicibus collectionis P cradirur ec iam saeculo VIII confiaa est (Append. X). Tradirur enim in codicibus huius saeculi et memoratur ab Hadriano I papa in epistula c. a. 791 ad Carolwn Magnum scripta (uide MG, Epilt., V, p. 20, S s.). Haec omnia fusius exposuimus in commentarionibus, quae sub siglis Stud. l-11 afferuncur (uide Conspeaum siglorum). Vbi etiam ordinem in quem epistulae registri Lateranensis dispositae erant · craaauimus, qui fere ab editoribus nouissimis, excepris quibus dam minutiis, feliciter restitutus ese, nisi quod epistulas libri 11 cota uia confuderunt. 1am saeculo octauo librarii et uiri docti qui litteris Gregorii se dederunt collectiones epistularum ex L excerptas ita componere conati sunt, ut copiam quam plenissimam obtinerent. Velut supra 8-s monuimus collectiones P 1- 3 7 et P 3 1, quae in codicibus numquam separatae sunt, iam pridem in unam coaluisse. Similiter colleaio P iam saeculo VIII aun C coniuncta est. Atque haec coniunctio perfacilis erat, quoniam nullae fe re epistulae collec tionibus P et C communes sunt. Multo difficilius fuit epistulas ex Beda uel ex R sumptas cum C + P componere. Multas enim epistulasB eda, R, C, P communes habent, quae in una alteraue collectione praetermittendae erant. Procedenribus saeculis magna confusioo rca ese, cum uarii uiri docti uariis modis epistulas diuer sarum collectionum in unum corpus cogere conarentur, ordine archecypin on intellecto. Plerumque uel ex dispositione epistula rum concludere possumus codices non solum ordinem epistula rum sed etiam texcum interpolatum habere et ad archetypum restituendumn ullius fere prerii esse. In studiis supra laudatis conatis umus, uesrigia nouissimorum editorum sequentes, codices ~ariarum colleaionum digerere ac disponere. Omissis codicibus mterpolatisi n quibus uetus ordo registri Lateranensis omnino Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA ....... VIII PRAEFATIO confusus est, de cognatione ac deinde de fide ceterorum librorum manu scriptorum pro uirili parte quaesiuimus, ut cemun funda mentum nouae editionis poneremus. Quae omnia hic repecere supersedemus. Ea tantummodo quae ad usum huius ~ditionis necessaria sunt quam breuissime tractabimus. Episrulas quas Beda ttadidit secundum editionem quam B. Colgrave et R.A.B. Mynors confecerunt (Oxford 1969) attuli mus. Collectio P has 54 episrulas continet: V,6, 8, 2.4, 2.9, 30, 31, 32., 38, 39, 4o, 41, 42., 43, 44, 49, 50, 58, 59, 60, 62., 63; XI,36, 37, 38, 39,40, 1,2.,9,43,46,47,48,49, 52., 53, 2.7; Il,45, 6, 46, 30, 2.9, 4, 2.7, 2.6, 2.8, 47, 48, 49, 31, 50; IX,148, XI,10, XI,1. Ad texrum cognoscendum hi codices denuo collati sunt: Pa, Leningradensis F.v.l.7, saec. VIII (olim Corbeiensis, deinde S. Germani de Praris). Cf. Lowe, Cod. Lat. Ant., XI, 1966, n. 160 3 .lncipit fol. 1 ab episrula cuiusdam Pauli, quem celebrem illum Langobardorum hiscoriographum fuisse uiri docti censuer unt (cf. K. Neff, Die Gedichte des Pau/us Diaconus, 1908, p. 12.6 s.). Vbi auctor ad Adalardum Corbeiensem scribit se col lectionem episrularum Gregorianarum, quarum tamen quaedam correctione egeant, mittere. Sequirur fol. 1u-2.r index episrularum P et fol. zr-4or epistulae P. Index 5 5 episrulas enumerat. Nam inter epistulas II,46 et 30 hanc posuit : Suagrio Etherio Virgi/io et Desiderioe piscopisa partihus Ga//iarum, i.e. episrulam IX,2.1 9, quae tamen in textu desiderarur. In codice Par (et in eius apographis Bambergensi 601 cuius lecciones in MG inutiliter notantur et Parisiensi 66 3 8) data quae in P interdum inueniuntur recte in fine episrularum adduntur. Sed in codicibus Ph post numerum uel tirulum epistularum sequen tium falso inseruncur, quod sufficiat hic notasse (in appararu haec commemorare omisi). Codices Ph etiam multa alia menda communia habent, sed quomodo inter se cohaereant, diiudicare non aus1m. Pbr Coloniensis 92 ( = Cr), de quo cf. Jaffé et Wattenbach, Ecc/esiae metropolitanae Coloniensisc odices manuscripti, 1874, p. 3 5, et MG p. XIV. Fol. I scribitur : CodexJ ancti Petri su/;p io patre Hi/dihaldo scriptus, qui fuit episcopus Coloniensis e.a. 794-818. Collectio P post Csequirur fol. 105u-169. Vltima epistula XI, 1 et in indice et in textu deest. Collecrioni C praeponitur index 2.5 3 epistularum C + P. Post collectionem P ponirur fol. 169-180 secundus index 22.1 episrularum C cum Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA PRAEFATIO IX primis 2 1 epistulis P ( = epistulis P ex libro V, i.e. ex indictione XIII excerpris). Pb2 Vindobonensis 9 34, saec. IX (olim Salisburgensis). Describirur MG p. XVIII. In Pb2 quae fol. 76-80 inueniunrur post fol. 87 inserenda sunt. Finis epistulae XI,2, epistulae XI,9, 43, initium episrulae XI,46 propter lacunam archetypi desune. Tres illae epistulae quae in ceteris codicibus P ut appendix addunrur, in Pb2 hoc ordine praeponuntur: XI,10, XI,1, IX,148. Collectio C desiderarur. Pb3 Dusseldorpiensis B, 79 (=C3), saec.IX, de quo cf. MG p. XV. Collectio P post C sequitur, omnes 54 epistulas supra enumeraras continens. Tres codices collectionis C collati sunt : e, Coloniensis 92 ( = Pbr). Vide supra. C2 Vaticanus Palarinus 266, saec. ·IX, de quo cf. MG p. XV. e Episrulae saiptae sunt fol. 16u-I 26. Collectio p desideratur sed in archecypo fuit, quod ex eo concludere potes, quod index epistularum C rum primis 21 epistulis P praecedit (idem index post collectiones e + p in C1-Pb1 fol. I 69-180 inuenirur). CJ Dusseldorpiensis B, 79 (= Pb3). Vide supra. Codices C1 et 2 aliquot menda communia habent, ubi CJ texrurn primigenium conseruat, quod alío loco mihi demonscran dum ese. Hoc itaque stemma delineare possis : e lohannes diaconus dicit episrulas collectionis R in duobus uoluminibus compositas esse, quod etiam codices ipsi huius collectionis confirmant. Nam aut totam collectionem habent ( = R), aut priorem tantummodo uel posteriorem partem, quos codices r et e appellamus. Qui tempore Hadriani papae hanc collectionem ex L excerpsit, ante libros I, IV, V, VI, VII, VIII, XIII., XIV Epistulae ex registrob eati Gregoriip apae uel similia uerb=t addidit. Epistulas sic numerauit: india. IX = 1-82, indic-t. X-XI = 1-104, india. XII-XV = 1-205, india. 1-Vll = 1-193. Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA X PRAEFATIO Hi codices R et r digni quos conferamus sunt : R1 Casinensis 71, saec. XI, de quo cf. Codicum Ca.rinensium manuscriptorumC ata/ogus, I, 191 5, p. 81 s. Hic codex et nobis et editoribus nouissimis quasi fundamentwn edirionis dedit. R2 Treuirensis 171, saec. X. Vide M. Keuffer, Beschreibendes Verzeichnissd er Handschriften der Stadtbib/iothek zu Trier, 11, 1891, p. 89 s. Dolemus hunc codicem hodie ualde mutilatwn esse. Primum folium nostris temporibus adiecnun est, margines saepe mutilaros corrector supplere conatus est uerbis, quae digna non sunt quae afferantur. Obserues igitur, quaeso, apparatum criticum, qui in hac editione solito modo negariuus qui uocatur est, in codice R2. iudicando non eodem modo usicandum esse : e silencio nihil de eius lectionibus uel correcrionibus condudere possis. Accedit quod plwima folia desune et cetera inter se commutata sunt, ut ita ordinari debeant: fol. 1, 2., 3, 4 (ex india. IX) ; 7-<), 10, 2.6-2.9, 36, 30 (ex india. IV) ; 31-3 5, 5, 6 (ex india. V) ; 2.5 , I 1-14, I 5-2.1 (ex india. VI) ; 2.1 -2.4, 37, 38 (ex indict. VII). RJ Sangallensis 670, saec. X. Cf. G. Scherrer, Verzeichnis der Handschriftend er Stiftsbib/iothek 110n St. Gallen, I 87 5, p. 2.I 6. Conrinet has 36 epistulas: 1,8, I 5, 19, 2.3, 2.4, 33, 34, 40, 51, 6 6, 7 6, 7 9, 8 2. ; 11,1 3, 19, 37 , 3 8, 39 , 4 2., 44 ; 1113, 8, 4 7, 54 , 61; IV,11, 2.4, 30; V,36, 44, 45; VII,5, 7, 31; VIIl,4; IX, 148, 2.19. Parisiensis B.N. 2.2.79, saec. X, olim S. Martialis Lemouicensis r1 118. Cf. Bib/iothequeN ationa/e, Catalogueg énéra/e, 11, p. 383. Parisiensis B.N. 11674, saec. IX, olim Floriacensis. Cf. MG r2 p. XII. Quomodo hi codices qui priorem partem collecrionis R conrinent (i.e. codices R et r) inter se cohaereant, hoc modo oculis subicere uelim : ,. r2 RJ Restat ut de parte posteriore collectionis R ( = e) pauca dicamus. Codices R iam traaauimus, codices e hi sunt : e, = Ambrosianus C 2.38 inf. (in MG pi), saec. X, olim Bobien- sis, de quo cf. Stud. 11 6 2. s. Google Original from Digitized by UNIVERSITYO F MINNESOTA