l•l KÜLTÜvRe 1UR!ZMB AKANLIGIY AV INLAR,! 6 52 TEVFiK RIZA (HayatEıd,eb iŞ ahsiyŞeit.ii,r lerO Hazırlayan Dr.A bdullUaÇhM AN TÜKR BÜYÜKELRDİi ZiSİ Kapak Düzeniı Sa.im ONAN Onay: 6.5.1gü9n8 6v e 928.1 -1861 Birincbias kı,A ğustos1 986 BaskıS ayıs: ı1 5.000 GayeM at. San. ve TiAc..Ş .- ANKARA iÇİNDE K iRL E ÖNSÖZ 5 ... .... .. ... ... ... ... ... ... ... ..• ... ... ... •.. Hayatı. .... ... ... .... . .... ... ... ... .. .... ... .... . .. 7 Santaıv eŞ iiArn lyıaş. .ı... .. . . . . . . . . 1.1 . . . . . . . . . . . . . . Eseerrli. ..... ... ... ... .... ... ... ... .... . ... . . . . 2.0 . . . . Bilbiyografy.a.. . .... .. .. .. . . . .. .. . 2.1 . . . . . . . . . . . . . . . . KOŞMALAR BiArn -Mıe' yüsiy.y. e..t . . ... ...... .. ... .... ... 23 ... GözA şiınğa.ıl. .... ... ... ... ... ... . ....... ... . ... . 24 . . Humm!aıA- 1ykş'. . . . . . . . . . . . .2 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Garpi BiHral et . . .... .. .. ... .... .. . . . . .... .. . . . 2.6. . . EnieyyeAşıtk- .i . . . . .... . .. . .... .. .... ... .. .. ..2 .7. . . . . . GelD,a haY aıGkfel.!.n ... .. ... . .... .. . .... . .... .. . 28 . Serezni,. ş .. .... ... . .. ... . ... ... .. ..... . .... .... . 29 .. ...... ... ... .. . ........ . .... .... . 30 KasvtelYia ğmrular ... BiMre çhül.e y..e.. . . . ... . .. .. ... ... ... ... .. . 3.1 . Ud'uTen' s.i., ri. . .... . .... .... ... . .... . . . . .. . ... . .. 32 . DİAVNALR Div.an... .. ........ ... ....... . .. ........ . .... .... . 33 ... Ş8m-ıG ari'ban. ..... .. ... .. . .... .. ... .. ... ... .. . . . .3 5 .. İzcielre.. . ......... ... ... ... ............� . . ... ·.... . . 38 HaraMba 'b.e..d .. ..... .. . ...... .. . . . . .. ... .. . ..... . 41 Anadol.u. .... ... . ....... .... ... ... ... ... ... ... ... . 43 .. DivanH-aıs ert .. ... ... .. . .. ...... .... ... ... ... ... .. 45 .. AcıkAlnıa. .. . ... .. ... ... .. . . .. . ... ... ... .. . .... .. .. 47 Uçu�nu şlar.! . ... . .. ... ... . .. . ... .. ... ... . . ... . . . . 52 . Edinre İçin ..... ... ... ... ... ... ... ... . ....... ... . ... . 54 l.ssıEzl le..r ..d ..e ... .. .. . . . . . . . . 5.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . KarSae vda.. ... ... .. ..... . .. ... ... .... .... ... . 58 ... Gözle.r .i. n . .. .... . .. . ... ... ... . .. ..... .. ..... . .. . 60 FiganH-asır et ... . . . .... . ... .. .. .. .. .. .. . .62 . . . . . . . . . . . GaleyaAnşık- .ı. ... .. ... .. . .. .. .... .... . ... ... ... ... . 64 Firket'Neicnib Ruhun.a. . .. ... . .... .. . ... ... ... ..... 66 Rumelİçiin ...... . .... ... ... ... ... .. ... ... .. ... . ..... 68 AltıSan çlıH atice. ... .. ...... .. ..... ... .... ... ... ... . 70 SelmaS,en deU nuYtav rum!. ... .. .. ... . .... . .. ..... 72 BabaN asiıhatı. . .... .. .. .. .. ... .. ... .... . . . .. . . 7. 5. .. . . KocaH asanD ay.ı ... . . . . .. ... .. .. .. ..... ... .. .. .7 7 . . . . NEFESLER KarabaDbear gaıhı.ı..nd a 82 Bezm-i Cem. ...................................... 84 Kalenderi ......... ............ ... .................. 87 GelD erviş! ...... ... ... . :. ......... ...... ..... ....... 89 GelZa hiı.d..!.. .................................... 92 . FitnAeşı-ki. . .. .. .. ... ......... 94 . ... .. . . . ... . . . .. . .. .. . Sorma oHcam . . . .. . ... .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . . . . . .. .. . 96 Dinlİem anım! . . . ... . ..... 98 ... .. ..... .. ..... . .. .... . . . EıdiHba rabBia ıbEar enlere. .. . . 100 .... . ..... .. ...... .... YOnusE mre'yAer mağan. 102 . . ARUZV EZNİl.Y.:ŞEI İl.RE.:R Mella�Miü bhe.m. ....... 104 SenslNza sıVla kiG·etç irir.i..m.. ................... 105 BirH azaMn ahsulü .... .. ... .. . 106 ....... . ... . . . . ...... Okçulard'a ......... ................................. 107 Geilbolu'Hdamaz aB eyS ahilvie A yazmaİç in .. 109 . ... SeraÖbm-rıü m. ... . .. . ... . . . . . . ... .. . .. .. 113 . . . . . . . . . BalabaDna ğla.r. ı. . . . .... . . .. 117 . . ... . . .. . .. . .. ... . .. . Fecr·iE vvlein ...... ...... ............... ... ........ . 119 Sfenk.s. ....................................... 122 . Secde. ......................................... 124 SÖZLÜK 127 ... 4 Ö Ö N S Z Edebivyeas ta nathıenm enh ert ürünydeenv ie o rijienasle r­ leorr takyoay abilimçeitlkna höncea aşılmımeşr halelerhdae­n berdoalrm agke rekthiuğsiu söut edebne rtie krarlbaingra enr ­ çektBiurn.u inç iTnü,r şki irigneiçni rmoildşu bğauz mıe rhalele­ rindeg örülebilebcuke iğtia pbtiair l M.e şrutisyoentr ası şairi olaRnı zTae vfihka'yianit lıse a navteış iiarn layüızşeır ianndae hatlarkııyslacdaau ruldu.kstaonnh reac vee a ruvze zniyyalzed ığı şiirleçredşeiöntr lnie ksluenru lmuştur. Türkk ültüvre e debitayrait hinddaeh çao k«< FeylesloaJcfa»­ bıyla taRnıızTnaea vnf biukg,ü gne nellbiikdrle ev rdea mgasını vurduağşuı tka rşziıi rlebriişrya lioerl arhaakt ırlanmaSketra­dır. vet-i Fünun edebiyatının kuruluişt iybıalrleanr ı olan 1895'ten devreidne bdie rgileArbdiünldhea Hka mitde siarlit ıanrduavz e z­ niyldei kkadteeğ eşri irnleeşrr edReınz Tae vfiaksı,şl ö hretini 1913'stoennr yaa yımlaşdiıiğrıl keazralneı Mri.l eldieb iyattıen· şekküdlö nemoil abnu tarihlheercdeve e znvie k ısmen sade Türkçiel oe günkTüü rkşi iri.neignnü zeölr neklevreirniirk en, biyra ndadna1 900'y1ıül laMredham edE min'bianş latomlıdşu ğu «parmhake sabşıi»i arsiı vla disine oturtur. Küçüyka ştiatni bahraelnkk ü ltüryüeytlieş şeanim,ri zacıyla gelenekbtüeynüb ki mrah aretylaer arlanmbaislıevnnegı e lenek içinbdiedr e ğetra şıyoannu ntl vian,k oşmvae n efeslbeariş ta devraiynd ınloalrmıaü kz erdee ğişçiekv relebrüdyeüb ki irl giy­ lek arşılRanıızrTa.e vfyiekn tarzi şiirlyearyiınmil ambaayşal adı­ ğıt arihlbeiryrda en dadnau nutulmyaüyzta u tmuvşed evraiyn­ dınlarhıankcigarö rülfeonl klhoarlv,ke t ekkee debiyattaınmı tı· cım ahiyettbeikriç moakk alesşiiyielrse t etigğeilneen ieçki nde 5 bazıd ayanlaakrb umlayaç almıışştırA.v am halkhıanf ızasında durafno lklmoarl zemesihyallek aşıvkeBl eakrtıa dşeir vişlerinin ağzındşaikiöirr nekleTrüirnmki i lletiknairna kteenr ignüiz eilf a­ dee dene serloelra rgaökr eşna işri,i rlveedr iiğ eçra lışmalarıy­ laM Otarekey ılrlmadaba şlyaıpC umhuyreit'tseonn rgae ilşevne eserlermiinildd eleğ erleörnep landyae rv ereyne nbii sran atkar neslidneeö ncüleütkm iştir. Burayşa airiilnM. e şrutiöynecte sianieat r uvze zinylyea z­ dığçıe şittülrid eşkiii rledraihyasl oen radköin emaei dti vakno,ş ­ ma ven efesleritnodpelnao ml arealkl iörn eka lnımışk,ia tbısno ­ nunad ak üçük sböizrl eükkl eneremke tienrldeg eçeens kkie li­ me ve tamlamalbaarzlıta a biralçeılrka nşmtıırÇ.e şitçlail ış­ malarımodlad uğgui bbiuk üçüeks erhianz rılanmasıdant deaş vik­ lerignöird üğümv eş ua ndam addeteanr amızbdual umanyanm er· humh ocamP rofD.r .M ehmeKta plan'ı bruahrmaedtala en mak isterim. Dr.A bdullUaÇhM AN İstanbTuelm,m uz1 986 6 H AY A TI 18tiy9ı lınsdoağ ,ubki rk ışg ünü6 dirneb'ayğel Cıi srM-uis ­ tafPaa şa' kasabasdıünndyaa yga· eenl RızaT evfiDke,b reHloi­ ca MehmedT evfiıEk�f ondiiel Kaıtkasyaı'kdaaçnı nllasrtaakn bul­ dab irı k�onasğaat ılMaünn irHea nım'Hıknç ocuğudur. İlkt ahsililnset,a n'bubla'bdaası ınnh ocalıyka ptığı Sion Mekte'bnid eb aşlarB.i rs üreB eylerbveey iD avutparşüaş ti­ yeelringei dersdee ,b abasınsıanv coıla rakl zmıitta'yei ni üze­ rintea hsiylariı dkaa lır. AnoosMiü nirHea nım'İızımni ts'ıtte msaa lgısnoın ucöul ü­ mü üzerinaei,l Ab u sefeGre l.iıbodlöun'eyrDa.a hah enüzo n yaşalrmdaıkıçio cuğuhıany atınbdöay lece byiernd iö nemb aşlar. Gelibotlaub iatıanndnaeş efkatinmdaehnr umb irç ocuklhuak­ yatgıe çiırReınz aT evfi•kç,o ouukılkc ennetaid»ı nvıe rdıbiuğ ·i günleMreir idseı iskı ihka tıarylaciaktır. Öte yandano,ğ ulnuni yib irt ahsiyla pmasıinsıt eybean­ basıi seo,n ub u rüya· aelmindeand etzao ral ayırarlaskt an­ bul'gae tirGiapl atasaSruatlya nisik'anyed ett(i00r1i3r) .D er�­ lerek arşiıl gisiyzülziüğnid eink id ersy ılüıs tüstseı nıfktaa­ lnıca,o kuldaany rılaGrealki ıbolduö'nyearG .e libolu«bdial,h as­ saH amzabesya hlielrinbdiers ürey ingeö nlünycaeş arB.i ra ra tekraorkı umah evesiknaep ılvier b abasının dovsatslıatraıs ıy­ lab u defaM ektebM-üit kiyeg'iyree (r1 885)B.u t afiihlehrodcea kadrosvue dersp rograbmaık ımındmaenm leketienn ilersie ­ viyedeokkiu alrlındabni roil anM eikteM MüfıkiyeR'edcea izade Ekrem'öinnc ülüğüynednei b ire debiyaatrçn ıelsil yetişmekte· dirD.a has onralbairrıe şra irv e yazaorl araşkö hrekta zana- 7 ca:AkU FerruAhH, KemalA,l iR ızav eA ltS eydgii bair kadaş-· larııybliar lıoıik!ukltdea m'ükıis ahiavta dany ararlaRnıaznaT evfiık, buraıdab i·yra ndanD arwin, Büchnegri bfii lozofolkaurrvı a e şiirlyearz arkeönt,ey andadna bazıta lebhea reketle'rkianteı ­ lırS.a rayvae rilıebnij ru rnüazle ribnaez !ıl ocalbairrllai katrea,­ larınodnau nd ab ulunduğbui rg rupt aleboek uldaunz aklaştırı­ lır {1008). Bıu aradbaa ıbavseıf aetd e.r Kı:sbai rb unalıdme vresinden· sıonrjai mnastıihlokc aFıasııiE kf endi'tnaivns iyesuiynaer aTkı •b­ biıyeM-üil ıkiyek'ayyed oluBru.r addaa raıhdautr amazd;a hiliye subaylarıbnidrainın kea rşgıe ldii.çğiio. knu ldank ovulurdsaa Topıhane MüşZierkiiP aşa'naırna yag irmesiaıyflf,eıed ·ri.l Biu olaydabni ry ılk adars onraS irkecib'iıdrek ahvehane«dheü r­ riyeıta,d alevte h ükumeşteı killeürzie•r iynaep tıbğiırk onuşma­ dand olayjıur naeld i.lehraeıpks eıdiHBr.u s efedre ,Z aptiNyae­ zırNıa zımP aşa'nn ıaracılhıağpıiysltake unr tulvuer o kulag erii dönerB.u aradah,a yatbıi ,drü zengei ,rdeürş üncesiayklrea,b a­ lartıar afından, Dar.ülmuallMiümdaitr eAsyiş eS J.dıHkaan ım'la: evf.ie.nfrd:( ii1, 8r94 ). Meikteb-Tiı ılJbiyea'ndceank 1897y ılınmdeaz uno labilir. Talelbels'iığria sınudmaum ie tkaürz erinkdöet üb iıirn tibbaı ­ raktıöğnıe s ürülerdeıikp lomaseılnk ao nulunbciars üreg örev· alamazsdaa ,d ahas 'OnrKaa rantina ldagrierserBrnk.ea zd a ı,stemedseanh ip olkdöutğüuş öhreutniu tturmavke felseçfai­ lışmalyaarp makn iyetiMyılıes ır'a giotlmaeıknbt ke g emiyi& Avrıuıpa'kyaaçı maykaa lkardsaa,v erilbeinrj urnaülz erinÇea ­ n�kale'dgeenrd iö nmezko runkdaal ır. Buo laydasno nrKaa rantiİndaa resi'ngdöeırkeiv ienkeo la­ raıkİ ıstanGlübmurlü ğü EcıJTaı-bybıi yMeü fettişdıelv ieğrii. l.ı ir 1903'teeş ıAiy şeS ııdıHiaknaı mv efaetd erb,i ry ılk adasro nra �kiıencşiiN azlHıa mm'leav lenir. 8 1907 ylıındbail,ah ssyaa kıdno stlannSdaaiHdn aliPma şa ve Manyasıaidze iRkeB fey'ıisnar rlayrlıah,e nügzi· zloial nl t­ tihavde T ear1kCkel myietin'deg ireBri.yr ıklad ars ornaT,e m­ muz 1908'i·ldM.ee ş rutiey'tiHna ne dlidigğüi•n rldeeS etiSmı ­r rı( Tarcianl)be i kıotrelai ts ıtrındİsa·n tbaul haılkımneaşr uteiity övenn uutklvarei rrA.yn ıy ıEldi rnmee bussue çileerkM ecils-i Mebuasn'gair er. Pervasıbza zhıar ektelie yrüzünedn,ç okk ısa sbüeir sro ­n rap artli ideiryllaeerr aısa çırl.ı1 91y2lı ınditait,hd a vTee rkaik i·çindmeu:hkalifi lerkiunr duHğüur reityv eİ tlifa Frıkasın'ag ire­ reks yiasim ücdaelseinio radsaür dümreye blaaşrA.y nyıı bli,r seçiikomn uşmasıy aparekn,p artiile sıkia �kadlaaşrtıa rfaıdnan Bölğüü'ndaer akdaış KozmiE·fdeiin idlberi likbtiera y k adar hapsdeii.lr1 913y ııdlnai s,e seçibmö lgeoslia Gnü mülecd'ien seçimk onşumayıy apraken,pa rtiil esik arkadlaaşrtıa rafından fean halddeöv ülüİ'r�.i nsoeiç immdeeb uss eçliemyeinc,eg eçi­ cib irs ürdee o lspaol tiikaytıer keder. Siaysif aaliie.yireintnp,a rti mücadeleeirlniyna ındnaf ı-r satb udluçkae dbeiyavte f elfseelye udğear şaRnzı aT evifkb u aardad,ev rni beilblalşıg azetvee m ecmualıadnra şirilre,d il, edbeiyate,s tetviekf elseifleieg l ildiik .katdee ğemrak alre le yayılmar. 1914-19y1ıl8la raır aısdnas iyafsaila ieyteldrenu za,kb ir yandaensk ıig öreovli aKna rainntaİd aresnid'kıeii işnsiü drür­ür ken diğery anadnd aR ehb-eiİtr taidh-Oıs manMiek tebi'fneld­e sefed erlseirv eirrv ei lreied yayılmayackatiğaıp lna hrazııırğlı­ nab aşlra. Mütareikemz alakntdaısno nrait kdiaorgae leTnev Hk Paşa 'kanbeisnideM aairfN azrııo alrayke nidpeonli iaktyag irenR ıaz Tevifk( 1918D)a,m adF eriPta şkaa ibensdined ei kdie fŞaü ra-yı Devlte Reislinieğg etrilii(r1 91-199 20A)y.n tıa irhl·deerD arlüfü- 9