1 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Recenzenti prof. dr. Ivo Pranjković prof. dr. Josip Silić Urednica Anita Šikić Tehnički urednik Edi Ocvirk Likovna oprema Dubravka Zglavnik CIP – Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveučilišna knjižnica – Zagreb UDK 811.163.42’367 KORDIĆ, Snježana Riječi na granici punoznačnosti / Snježana Kordić. – Zagreb : Hrvatska sveučilišna naklada, 2002. Bibliografija uz svako poglavlje. – Kazala. – Summary : Zusammenfassung. ISBN 953-169-073-1 420725060 Knjiga je tiskana uz potporu Ministarstva znanosti i tehnologije RH. 2 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Snježana Kordić Riječi na granici punoznačnosti HRVATSKA SVEUČILIŠNA NAKLADA Zagreb, 2002. 3 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 4 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com PREDGOVOR Ova knjiga predstavlja habilitacijski rad obranjen na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Münsteru 7. 1.2002. godine. Članovima komisije za ocjenu habilitacije prof. dr. Gerhardu Birkfellneru (Münster, pred- sjednik komisije), prof. dr. Wilhelmu Grießhaberu (Münster), prof. dr. Karlu Gutschmidtu (Dresden), prof. dr. Helmutu Jachnowu (Bochum) i prof. dr. Peteru Rehderu (München) najsrdačnije se zahvaljujem. Želim se zahvaliti i prof. dr. Ivi Pranjkoviću i prof. dr. Josipu Siliću što su rukopis preporu čili za objavljivanje u Hrvatskoj sveu čilišnoj nakladi, kao i urednici Aniti Šiki ć što je rukopis odmah uvrstila u tu nakladu. U Münsteru početkom 2002. S. K. 5 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com SADRŽAJ Predgovor ................................................................................................ 5 UVOD ...................................................................................................... 9 1. UPOTREBA LIČNIH ZAMJENICA JA/TI/ON ...................................... 11 1.1. Uvod .......................................................................................... 11 1.2. »Pro-drop« jezici ...................................................................... 12 1.3. Posebnost ličnih zamjenica trećeg lica ................................ 14 1.4. Lične zamjenice trećeg lica i pokazne zamjenice ................ 16 1.5. Metaforiške upotrebe ličnih zamjenica ................................. 18 1.6. Zaključak .................................................................................. 30 Literatura .......................................................................................... 33 2. KONGRUENCIJA S VI IZ POŠTOVANJA ........................................... 37 2.1. Uvod .......................................................................................... 37 2.2. Problem kongruencije ............................................................. 38 2.3. Kongruencija s Vi .................................................................... 40 2.4. Posebnost nominativa ............................................................. 41 2.5. Usklađivanje kongruencije ..................................................... 43 2.6. Zaključak .................................................................................. 44 Literatura .......................................................................................... 46 3. UOPĆAVAJUĆE ČOVJEK .................................................................... 49 3.1. Uvod .......................................................................................... 49 3.2. Svojstva jednog tipa uopćavanja ........................................... 51 3.3. Čovjek i spol ............................................................................. 57 3.4. Čovjek i žena ............................................................................ 59 3.5. Čovjek i ljudi ............................................................................ 62 3.6. Zaključak .................................................................................. 63 Literatura .......................................................................................... 65 4. PREDMETNE POKAZNE ZAMJENICE OVAJ/TAJ/ONAJ ..................... 67 4.1. Uvod .......................................................................................... 67 4.2. Kriteriji opisa ........................................................................... 68 4.3. Deiksa ....................................................................................... 71 4.4. Anafora ..................................................................................... 73 4.5. Katafora .................................................................................... 82 4.6. Zaključak .................................................................................. 85 Literatura .......................................................................................... 88 6 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 5. PREZENTATIVI EVO/ETO/ENO ......................................................... 93 5.1. Uvod ......................................................................................... 93 5.2. Postojeći opis riječi evo/eto/eno ........................................... 95 5.3. Privremeni zaključak ............................................................ 100 5.4. Upotreba riječi evo/eto/eno .................................................. 102 5.5. Padežne varijacije u rečenicama s evo/eto/eno .................. 113 5.6. Zaključak ................................................................................ 120 Literatura........................................................................................ 125 6. SLOŽENI VEZNIK TIM VIŠE ŠTO .................................................... 129 6.1. Uvod ........................................................................................ 129 6.2. Sastav veznika ....................................................................... 130 6.3. Mobilnost dijelova veznika .................................................. 134 6.4. Varijabilnost sastava veznika ............................................... 138 6.5. Uska specijaliziranost značenja ........................................... 139 6.6. Zaključak ................................................................................ 140 Literatura ........................................................................................ 141 7. GLAGOLI IMATI I BITI (u lokacijsko-egzistencijalnim rečenicama) ............................... 143 7.1. Uvod ........................................................................................ 143 7.2. Oblik ima ................................................................................ 149 7.3. Prezent ima/nema naspram je/nije ...................................... 151 7.4. Određenost/neodređenost ..................................................... 158 7.5. Pravila o upotrebi padeža ..................................................... 164 7.6. Zaključak ................................................................................ 168 Literatura ........................................................................................ 170 8. UPOTREBA GLAGOLA TREBATI ..................................................... 175 8.1. Uvod........................................................................................ 175 8.2. Postojeći opis glagola trebati ............................................... 176 8.3. Novi opis glagola trebati ...................................................... 185 8.4. Zaključak ................................................................................ 187 Literatura ........................................................................................ 188 SAŽETAK ............................................................................................. 191 Summary .............................................................................................. 197 Zusammenfassung ............................................................................... 205 Registar imena ..................................................................................... 213 Registar pojmova ................................................................................. 221 Bilješka o autoru .................................................................................. 227 7 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 8 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com UVOD Cilj pisanja ove knjige bio je doprinijeti poboljšanju leksikografskih i gramatičkih priručnika, i to na na čin da se opišu sintakti čka, seman- tička i pragmatička svojstva određenog broja zamjenica, čestica, imenica, veznika i glagola. Radi se o onim jedinicama koje u jezi čnom sistemu zauzimaju poziciju između punoznačnih riječi i riječi koje imaju samo gramatičku funkciju. Njihovo osciliranje izme đu leksi čkog i grama- tičkog statusa kao i mogućnost njihovog korištenja na nekoliko različitih načina otežali su njihov opis, što se jasno vidi u rje čnicima i gramatika- ma našeg jezika. Budući da takvih jedinica ima ve ći broj, za ovu knjigu su odabrane one među njima o kojima domaći rječnici i gramatike nude posebno oskudan opis ili čak ne nude nikakav. Takvu postojeću situaciju je važno prevladati već i stoga što su te rije či izuzetno česte: prosječno je svaka deseta riječ u jezičnoj upotrebi jedna od riječi koje se opisuju u ovoj knjizi. Zato se može o čekivati da će ova knjiga zanimati ne samo lingviste nego i sve one koji žele saznati više o jezičnim jedinicama koje tako često koristimo. Prva tri poglavlja knjige bave se svojstvima ličnih zamjenica ja/ti/on/ mi/vi/oni, izražavanjem poštovanja pomoću lične zamjenice Vi i izraža- vanjem uopćavanja pomoću pozamjeničene imenice čovjek. Sljedeća tri poglavlja posvećena su pokaznim zamjenicama ovaj/taj/onaj, pokaznim riječima evo/eto/eno i složenom vezniku tim više što. U zadnja dva pogla- vlja radi se o glagolima imati, biti i trebati. Na kraju svakog poglavlja predlaže se jedan model gramati čkog i leksikografskog opisa predsta- vljenih riječi. U knjizi se na više mjesta te rije či uspoređuju s odgovara- jućim riječima u ostalim slavenskim (i drugim) jezicima. Rezultati ovog istraživanja trebaju prvenstveno služiti prakti čnoj svrsi i naći primjenu u gramatikama i rječnicima. Takva namjena odredi- la je i izbor metoda prema kojima se radilo: 1) za dobivanje informacija o načinima upotrebe i o učestalosti istraživanih riječi koristili su se kor- pusi iz raznih funkcionalnih stilova pisanog i govorenog jezika (korpusna lingvistika). 2) Riječi su se opisivale ne samo na razini rečeni- ce (klasični strukturalistički pristup) nego i iznad rečenične razine kada je to bilo potrebno. 3) Pritom se obra ćala pažnja na njihovu ulogu pri ostvarivanju kohezije teksta (lingvistika teksta). 4) Da bi se što potpunije došlo do zna čenja istraživanih rije či, vodilo se ra čuna o izvanjezi čnoj situaciji i o namjerama govornika (pragmatika). 9 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 10 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com