Richtlijnen behandeling van voeten van personen met diabetes mellitus en van personen met een reumatische aandoening Tweede, herziene druk Richtlijnen behandeling van voeten vanpersonen metdiabetes mellitusen van personen met een reumatische aandoening Richtlijnen behandeling van voeten van personen met diabetes mellitus en van personen met een reumatische aandoening Houten Initiatiefenrealisatie:ProVoet(BrancheorganisatievoordePedicure) Organisatie:ProVoetonderbegeleidingvanhetCBO Mandaterendeverenigingen/instanties:ProVoet. Financiering:dezeherzieneversieistotstandgekomenmetfinanciëlesteunvanhetHoofd- bedrijfschapAmbachten. ISBN978-90-368-2208-4 ©BohnStafleuvanLoghum,animprintofSpringerMediaB.V.,partofSpringerNature,2018 Richtlijnenvoordebehandelingvanvoetenvanpersonenmetdiabetesmellitusenpersonenmeteen reumatischeaandoening(herzieneversierichtlijnen2009). ©Copyright2018 ProVoet(BrancheorganisatievoordePedicure) Kerkewijk69 3901ECVeenendaal 0318551369 www.provoet.nl [email protected] Allerechtenvoorbehouden. Detekstuitdezepublicatiemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevens- bestand,openbaargemaaktinenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën ofenigeanderemanier,echteruitsluitendnavoorafgaandetoestemmingvandeuitgever.Toestemmingvoor gebruikvantekst(gedeelten)kuntuschriftelijkofpere-mailenuitsluitendbijdeuitgeveraanvragen.Adresen e-mailadres:zieboven. Basisontwerpomslag:StudioBassa,Culemborg Automatischeopmaak:PrePressMediaGroep,Zeist BohnStafleuvanLoghum Waldmolen1 Postbus246 3990GAHouten www.bsl.nl V Voorwoord InzijninopdrachtvanProVoetdeRichtlijnbehandelingvanvoetenvanpersonenmet diabetes mellitus en de Richtlijn behandeling van voeten van personen met een reumatische aandoeninguitgeëvalueerd.Deevaluatieisuitgevoerddooreenwerkgroeponderleiding vanProVoet.Dezorgaanmensenuitrisicogroepen–endevoetzorgdoordemedischpedicure alsonderdeeldaarvan–heeftzichsindssterkontwikkeld.Deconclusiewasdatherzie- ningvaneenaantalaanbevelingeninderichtlijnennoodzakelijkwas. Deherzieneversieisopgesteldteraanscherpingvanderichtlijnenuit.Deaanscherpingen betreffen zowel aanbevelingen over nog niet eerder beschreven onderwerpen, als herziene aanbevelingenuitderichtlijnenvan.Dezeaanbevelingengevenantwoordopvragenuit hetvelddoorgebruiktemakenvanzoweldewetenschappelijkebewijsvoeringalsookdeme- ningvanexperts.Tekstueleaanpassingenzijnaangescherptenaanvullendenotitiesopgeno- menteneindehetbegrippenkaderduidelijktehoudenen/oftegemoettekomenaanvragenuit hetveld.Voordezeaanscherpingisgebruikgemaaktvandeexpertmening. Dewaarderinggaatuitnaardewerkgroep.Metdezeherzieningwordteenwaardevollebijdrage geleverdaandeverderekwaliteiteninzichtelijkheidvandevoetzorgvoormensenmetdeze aandoeningen. RonVerschuren directeurProVoet VII Algemene inleiding Doelstelling DeRichtlijngeefteenvoordepraktijkhanteerbareleidraadmetuitvoerbareadviezenvoorde richtlijngebruikerstenaanzienvandevoetbehandeling vanpersonenmetdiabetes mellitus (DM)enpersonenenmeteenreumatischeaandoening.Deconclusiesenaanbevelingenzijn hetresultaatvanwetenschappelijkonderzoekenervaringenaansluitendemeningsvorming gerichtophetexpliciterenvangoedhandelen.DeRichtlijnisgeenstatischdocument:hetis noodzakelijkomdevakkenniscontinuactueeltehouden. Richtlijngebruikers DeRichtlijnisbedoeldvoormedischpedicuresenvoorpedicuresmeteencertificaatVoet-  verzorging bij Diabetici en/of Voetverzorging bij Reuma. Deze pedicures beschikken over specifiekekennisenvaardighedenophetgebiedvandiabetesmellitusenreumatischeaandoe- ningenendegevolgenhiervanvoordevoeten. DewerkgroeprealiseertzichdatdeRichtlijnopbepaaldevakinhoudelijkepuntenvernieuwend kan zijn voor de genoemde beroepsgroepen, in vergelijking met de heersende ideeën in de branche.Dewerkgroepisdemeningtoegedaandatdemedischpedicureeenzorgverleneris endaardoorwellichtgrensverleggendwerkt,hoewelaltijdinsamenspraakmetdebehandelend artsvandepersooninkwestie.Dewerkgroepvindtdatindezezorgmarktookvanbelang. Demedischpedicure Demedischpedicureisopgeleidomspecialistischebehandelingenuittevoeren.Daarbijligtde verantwoordelijkheidinhetwerkmeeropdemedischtechnischekantvanhetberoep.Het takenpakketvandemedischpedicurebestaatuit: 1. hetuitvoerenvaneenvoetonderzoekenvoetscreening; 2. hetuitvoerenvanbasisbehandelingen: 4 depedicurebehandeling; 3. hetuitvoerenvanspecialistischebehandelingen: 4 hetbehandelenvanrisicovoeten; 4 hetgevenvanvoorlichtingenadvies; 4 hettoepassenvannagelreparatie-ennagelprothesetechnieken; 4 hettoepassenvannagelbeugeltechnieken; 4 hettoepassenvandrukregulerendetechnieken; 4 hetvervaardigenvanorthesen; 4. hetsamenwerkenmetanderedisciplines; 5. hetleidenvaneenbedrijf. 1 Omwillevandeleesbaarheidwordtinderestvanhetdocumentuitsluitendgesprokenoverdemedisch pedicure. VIII Algemeneinleiding Meer(achtergrond)informatieoverdemedischpedicureistevindeninhetBeroepscompeten- tieprofielmedischpedicure. Depositievandemedischpedicureindeketenzorg2  Doorhaar opleidingisdemedischpedicurebekwaamencompetentomrisicovoetentebe- handelen.IndediverserichtlijnenrondDMenreumatischeaandoeningenisdaaromookeen plaatsvoordemedischpedicure.Dediverserichtlijnenhebbentotdoelomdezorgronddeze patiëntenteoptimaliseren,omzodoendecomplicatiestevoorkomenoftevertrageneneven- tueleklachtenteverminderen. IndeNHG-StandaardDiabetesmellitustype,tweedeherziening,wordtbeschrevenhoe diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen patiënten met deze ziekte het beste kunnenplaatsvinden.Omdittebereiken,isdebehandelingondermeergerichtopinspectie vandevoeten,voorlichtingeneducatie.Derolvandehuisartsstaatdaarbijcentraal.Dezestelt hetbeleidvastinsamenspraakmetdepatiënt. AansluitendopdezeenandererichtlijnenisdeLandelijkeEerstelijnsSamenwerkingsafspraak (LESA)Diabetesmellitustype,ontwikkelddoorhuisartsenendiverseparamedischeberoeps- groependiebetrokkenzijnbijdezorgaanpatiëntenmetDMtype.DeLESAhoudtdaarbij rekeningmetverschillenintakenenverantwoordelijkheden,waarbijdetakenvandehuisarts inhetkadervantaakdelegatieenverwijzingsomsdooranderezorgverlenerskunnenworden overgenomen.Leidendhierbijishetprincipevanbevoegdheidenvooralvanbekwaamheid. De voeten van personen met DM type  kunnen bijzonder kwetsbaar zijn ten gevolge van verliesvan protectieve sensibiliteit, perifeerarterieel vaatlijden en limited joint mobility.Bij aanwezigeofdreigendevoetproblemenkomteenpersoonmetDMinaanmerkingvoorbege- leidingenbehandeling.Uitgangspuntbijgeïndiceerdevoetzorgiseenjaarlijksadequaatvoet- onderzoek. Bij dit jaarlijkse voetonderzoek behoren ook voorlichting en educatie over (de dagelijkse)zelfcontrole,voethygiëneenschoenadvisering.Naastdepodotherapeutwordthier- voor de pedicure metde specialisatie ‘Voetverzorging bij diabetici’ als wettelijk bevoegd en bekwaamgenoemd(LESADMtype:voetnoot). Ditgeldtuiteraardookvoorhetbehandelenvanrisicovoetendoordemedischpedicure.Haar werkzaamhedenomvattenimmersdetakenvandepedicuremetdespecialisatie‘Voetverzor- ging bij diabetici’ en ‘Voetverzorging bij reumapatiënten’, waaraan nog toegevoegd zijn de behandeling van overige risicovoeten, zoals verwaarloosde voeten, voeten met (spastische) verlammingen,ouderevoetenetcetera. Samenwerkingenafstemmingtussendiversedisciplinesiswenselijk,eventueeldoordevor- mingvaneenmultidisciplinairteam.Werkafsprakentussen(huis)arts,medischpedicureen 2 Hetwoord‘ketenzorg’dientgelezentewordenals‘zorgen/ofketenzorg’. 3 WaarindezeRichtlijnverwezenwordtnaardemedischpedicuremet‘zij/haar’kanook‘hij/zijn’gelezen worden. IX Algemeneinleiding podotherapeutbevordereneengoedezorgvoordediabetespatiëntgebaseerdopdebestaande richtlijnen,waarbijdezeRichtlijnaanvullendis. ?Uitgangsvragen DewerkgroepheeftzichbijhetontwikkelenvandeRichtlijngerichtopdevolgendeuit- gangsvragen: 1. Watmoeteraandeanamnesetoegevoegdwordenindienersprakeisvaneenpersoon metDMofeenreumatischeaandoening? 2. Watisscreening? 3. Watishetdoelvanscreening? 4. Hoevaakmoetergescreendwordeneninwelkemate? 5. Watmoeteraandebehandelingtoegevoegdwordenindienersprakeisvaneenper- soonmetDMofeenreumatischeaandoening? 6. Welkevoorwaardenzijnnoodzakelijkomtechniekentekunnenenmogentoepassenbij eenpersoonmetDMofeenreumatischeaandoening?Enwelketechniekenkomenver- volgensinaanmerking? 7. Watmoeteraandenazorgtoegevoegdwordenindienersprakeisvaneenpersoonmet DMofeenreumatischeaandoening? 8. Welkeinformatieoverdeinvloedvanschoenen(textielsoort,model,constructie,etc.)en sokkenmoetonderdeelzijnvanhetschoen-ensokadvies,terbeschermingvande voetenvaneenpersoonmetdiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoening? 9. Watisdeeffectiviteitvanhetgebruikvaneenhuidthermometertenopzichtevanhet handmatigmetenvandetemperatuurvandeonderbenenenvoetenvaneenpersoon metdiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoeningteropsporingvantempera- tuurverschillentussenonderbenenenvoeten? 10. Watisdebetrouwbaarheidvandedopplerbijvaatonderzoekbijpersonenmetdiabetes mellitusen/ofeenreumatischeaandoeningtenopzichtevanhethandmatiginschatten vandedoorstromingvanbloed? 11. Heefthetwerkenmethandschoenentenopzichtevanhetwerkenzonderhandschoe- nenbijpersonenmetdiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoeninginvloedop hetresultaatvanhetvoetonderzoek? 12. Watisdebestemateriaalkeuzebijhetsnijdenen/offrezenvancallus,ragadenen/ofclavi bijpersonendiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoening? 13. Watisheteffectvanparaffineenvaselineopdehuidconditie(soepelheid,hydratatie, biofilm)vandevoetenvaneenpersoonmetdiabetesmellitusen/ofeenreumatische aandoening? 14. WatisdemeerwaardevanlaserenPACTtenopzichtevangoudenstandaard(antimyco- tica)bijonychomycoseopgenezingbijpersonenmetdiabetesmellitusen/ofeenreu- matischeaandoening? 15. Watishetrisicoophuidbeschadigingbijhetgebruikvansalicylzalfofureum20-40%op voetenvanpersonenmetdiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoening? 16. Watisdeeffectiviteitvaneennagelbeugelophetregulerenvaningegroeideeningroei- endenagelsbijpersonenmetdiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoening? X Algemeneinleiding Samenstellingwerkgroep 4 mw.I.M.A.Breedeveld,medischpedicure 4 mw.N.J.J.B.vanKooten,pedicure,podotherapeut 4 mw.T.Mennen-vandeKerkhof,medischpedicure 4 mw.drs.M.A.vanPutten,arts/docentopleidingpodotherapieFontysParamedischeHoge- school 4 mw.M.H.W.Ribbink,medischpedicure 4 mw.E.Wesselink,medischpedicure Begeleiding 4 dhr.dr.J.F.B.M.Fiolet,directeurPatiënt&ZorgMaastrichtUMC+(voorzitterwerkgroep) 4 dhr.M.J.J.Dorleijn,MA,beleidsmedewerkerkwaliteitProVoet(projectleider) 4 mw.dr.L.C.vanderEs-Lambeek,senioradviseurCBO 4 dhr.drs.H.vanVeenendaal,senioradviseurCBO 4 mw.drs.L.Lemmens,seniorbeleidsmedewerkerProVoet XI Totstandkoming herziening Aanleidingherziening InzijnonderleidingvanProVoetderichtlijnenBehandelingvanvoetenvanpersonenmet diabetesmellitusenBehandelingvanpersonenmeteenreumatischeaandoeningopgesteld.Bij de totstandkoming is bepaald dat het bestuur van ProVoet uiterlijk in  bepaalt of deze richtlijnennogactueelzijn.InheeftProVoetzichhieroverlatenadviserendoordeheer VanZelm,consultantbijQ-consult.Zijnadviesluiddedateenbeperkteherzieningvanbeide richtlijnen noodzakelijk is om dewaarde van de richtlijnen te behouden. Het advies is ge- baseerdophetbelangdatzoweldeberoepsgroepalsdeketenpartnersaanderichtlijnengeven incombinatiemetdenieuweontwikkelingenophetgebiedvanwetenschappelijkeinzichtenen technieken,materiaalenapparatuur. Doelherziening Doorherzieningvanderichtlijnkandepositievanderichtlijngewaarborgdblijventegende minimaalnoodzakelijkekosten. Beoogdegebruikersvanderichtlijn DeherzienerichtlijnBehandelingvanvoetenvanpersonenmetdiabetesmellitusenpersonen meteenreumatischeaandoeningisopgesteldvoorallemedischpedicuresdiepatiëntenbe- handelenmetdiabetesmellitusen/ofeenreumatischeaandoening. Samenstellingwerkgroep Voordeherzieningvanderichtlijnenisinnovembereenwerkgroepingesteld,bestaande uitvertegenwoordigersvanallerelevantespecialismenbinnenhetwerkveldvandemedisch pedicure(ziesamenstellingvandewerkgroep).Bijhetsamenstellenvandewerkgroepiszoveel mogelijkrekeninggehoudenmetdegeografischespreidingvandewerkgroepleden,alsmede variatieinervaringinrichtlijnontwikkeling.Allewerkgroepledenhebbendebelangenverkla- ringingevuld;dezeliggenterinzagebijProVoet. Dewerkgroepwerdinhetopstellenvandeherzieneversiebegeleiddooreentechnischvoor- zitter,eenprojectleidervanProVoeteneenadviseurvanhetCBO.HetCBOismedio opgeheven. Werkwijzewerkgroep Gedurende een periode van ongeveer één jaar heeft dewerkgroep gewerkt aan de herziene versieenzijnzijvijfkeerbijeengekomen.Allereerstheeftdewerkgroepbepaaldwelkeonder- delenuitderichtlijnherzienmoestenwordenenwelkenieuweonderwerpenaandachtmoeten krijgenindeherzieneversie.Peronderwerpisbekekenofhetformulerenvaneenuitgangs- vraagnodigwas.Daarnaastisbepaaldofhetzoekennaarrelevanteliteratuurgewenstwasofdat hetformulerenvaneenexpertmeningvandewerkgroepvolstond.