OSMANLI ARAŞTIRMALARI XIX Neşir Heyeti - Editorial Board Halil İNALCIK-Nejat GÖYÜNÇ Heath W. LOWRY -İsmail ERÜ NSAL Klaus KREISER- A. Atilla ŞENTÜRK THE JOURNAL OF OTTOMAN STUDIES .XIX İstanbul - 1999 Sahibi : ENDERUN KİTAllEVi adına İsmail Özdoğan Tel: (0212) 518 26 09 Fax: (0212) 518 26 63 Yazı Işleri Sorumlusu : Nejat GÖYÜNÇ Tel: (0216) 333 91 16 "Basıldığı Yer : KİTAP MATBAACILIK Tel: (0212) 567 48 84 Cilt: FATİH MÖCELLİ'f Tel: (0212) 501 28 23-612 86 71 Adres: ENDERUN KtTABEVI BOyQk. Reşitpaşa Cd. YOmni lş Merkezi No: 46 Beyazıt -lSTA NB UL Tel. (02 t 2) 528 63 t 7 -528 63 18 ALMAN KAYNAKLARINA GÖRE CEMAL PAŞA Ramazan ÇAL!K Yakın tarihimiz üzerine, farklı görüş ve düşünceler ihtiva eden kaynak zenginliği söz konusudur. Günümüze ışık tutması bakımından fevkalade önem arz eden bu dönemin, tekrar tekrar araştırılıp incelenmesinçte fayda görülmekte dir. Bu sebeple dönemin önemli bir şahsiyeti olan Cemal Paşa hakkında, onun devrio olaylanndaki katkısını, düşüncelerini ve rolünü Alman kaynakları ışığında araştırmaya çalıştı~. a- Hayat Hikayesi ı ~ Askeri eczacı Mehmet Nesip Bey'in oğlu olan Ahınel Cemal Paşa, 6 Mayıs \. 1872'de Midilli'de dünyaya geldi. Babası gibi askeri eğitim alarak, 16 Ocak 1985'de kurmay yüzbaşı rütbesiyle Harp Akademisini bitirdi. Bundan sonra Osmanlı Devleti'nin Avrupa vilayetlerinde görev aldı. Daha sonra 1898 yılında Üçüncü Ordu'ya bağlı Redif Fırkası Erkan-ı Harbiye Reisi olarak SeHinik'te görevlendirildi. Burada Enver, Fethi, İsmail Hakkı, Faik, Canpolat, Hasan Rıza ve birçok subay gibi "İttihat ve Terakki" komitesine bağlandı. Bu komite, kısa süre önce Refik Bey, Talat Bey ve diğer birkaç kişi tarafından yeniden teşkilatlandırılmıştı. Cemal Paşa, enerjik tavırlarıyla kısa 'sürede kendini Cemal Paşa'nın hayat hikayesi için bkz.: Generalmajor Frhr. v. KRESS," Ahmed Djemal Pascha als Soldat", Mitteilwıgen des Bundes des Asienkanıpfers, 4. Jg. Nr. 9, 1. 9. 1922, s. ı -5, Berlın 19 22; Cemiii Paşa, Hatıralar (İttihat ve Terakki, 1. Dünya Savaşı Anılan) Tamamlayan ve Düzenleyen: Behçeı Cemal, Çağdaş Yayınları, !stanbul ı977; G. HERLT, "Aus Zeitschriflen und Zeitungen", Der Neue Orient, Bd. V, 5. Okıaber ı9 ı 8, Numnıcr 1, s. 2 ı 8, Berlin; M. Şükrü HANIOGLU, "Cemiil Paşa•·, Türkiye Diyanet Vakfı Islam Ansiklopedisi, Cilt 7, Istanbul ı993; Türkei 159, R. 13803, N. 2, Bd: 18-ı9, Pera'dan 9 November ı917: Willy Meyer, "Djemaı Pascha", Germania. 19 Februar 1923. N. 49. OSMANLI ARAŞTIRMALARI, XIX (1999). 224 gösterdi ve bu gizli toplulukta cemiyetin askeri örgütünü oluşturınakta büyük rol oynadı. 1908 Jöntürk ihtilalinden sonra, İstanbul'da siyasi durLıınu kontrol altında tutmak üzere gönderilen on kişilik heyette yer aldı. Aktif subay olarak hizmet etmesinin yanında, politika ile de içi i dış h oldu. Hüseyin Hilmi Paşa Kabinesi tarafından Heyet -i Islahiye üyeli·ği göreviyle Ocak 1909'da Anadolu'ya gönderildi. 31 Mart Vakıası'nın bastırılmasından sonra, 6 Mayıs 1909' da Üsküdar Murasarrıflığı, Ağustos 1909' da Adana Vali liği ve 14 Ağustos 1911 'de Bağdat Valiliği'ne atandı. 21 Eylül 1912'de Mah mut Muhtar Paşa'nın emriyle, Konya Redif Fırkası'na komuta etti. Balkan Harpleri esnasında Pınarhisar ve Vize Muharebelerine katıldı. Mağlup ordu suyla geri çekildiği Çatalca' da, kaleraya yakalandı ve bunun üzerine İstanbul'a getirildi. Bu Cemal Paşa'nın asli görevi ile ilgili ilk mağlubiyetiydi. O sıra Sadrazam olan Kamil Paşa ile İttihat-Terakki'nin arası iyi değildi. O, Kamil Paşa kabinesine karşı isyan hazırlayanlardan biri olabileceği zannıyla tutuklandı ve Divan-ı Harb-i Örfi'ye teslim edildi. Serbest bırakılmasından sonra II. Kolordu'nun IV. Tümenine komuta etmek üzere Çatalca'ya geri gön derildi. Kamil Paşa kabinesinin yıktimasından ve yeni bir Jöntürk kabinesinin göreve gelmesinden son~·a, bu arada albaylığa terfi eden Cemfıl Paşa, İstanbul şehrinin muhafızı oldu. Kısa bir süre Nafia Nazırlığı yaptı. Sait Halim Paşa kabinesinde Bahriye Nazırı oldu. Türkiye'nin, Alınanya'nın başını çektiği Üçlü İttifaka bağlanma­ sından sonra Suriye ve Filistin'deki IV. Ordu'nun Korgeneral rütbesiyle komu tanı oldu. Fakat onun komuta ettiği Kanal seferi umulan neticeyi alamadığı gibi hezimetle sonuçlandı. Bu arada Cemal Paşa, Türkiye'nin büyük bölümünü gezdi. Bahriye Nazırı olarak da Fransa'yı ve A~ustos 19 I 7' de Müttefik Devletleri ziyaret etti. Askeri ve siyasi hayattaki iniş-çıkışa rağmen, Binbaşı Hasan Bey'in kızı Seniha Hanımla evliliğinden beş çocuğu olan Cemal Paşa'nın aile hayatı mutlu ve düzenli idi. Cemal Paşa, diğer İttihat ve Terakki liderleri Enver ve Talat Paşalarla birlikte 191.8 yılının Ekim ayı sonunda ülkenin sürüklendiği feci sonu önleyeınenin acısı içinde ve düşmanlarının eline geçmemek amacıyla vurdu 225 terk ederek,2 Almanya'ya3 iltica ettı. Oradan Rusya'ya, Rusya'dan Afganis tan'a, Afganistan'dan tekrar Moskova'ya, oradan Tiflis'e gitti. Burada 22 Temmuz 1922'de yaverleriyle birlikte şehit edildi. Ölümü ile geniş bilgi, daha sonraiki bir bölümde verilecektir. Buraya kadar özetlemeye çalıştığımız Cemal Paşa'nın hayatından, belli kesitierin verilmesi faydalı olacaktır. b-Cemal Paşa'nın, Devletin Birinci Dünya Savaşı'na Girmesine Katkısı Yüzyıllarca üç kıtada huzur ve barış içinde hükmeden Osmanlı Devleti, son yıllarda büyük toprak kayıpları veriyordu. Uzun süreli savaşlar, Türk Milleti'ni yorgun düşürmüştü. Ordu da, büyük. bir savaşa hazır değildi. Fakat memleketi yeniden toparlamak, kaybedilen toprakları geri almak, kapitülasyon Jardan, soyutlanmadan kurtulmak ve muhteşem Türk Devleti'ni yeniden oluşturmak için tarafsız kalınamayacağı4 duygu ve düşüncesiyle bazı devlet 2 Ziya ŞAKİR, Ycıkın Tarihin Üç Biiyük Adamı, Ta/{it , Enver, Cemtil Paşalar, Istanbul 1944 adlı eserinde şöyle yazar: Cemal Paşa, mcmlekcıi terk ederken Enver Paşa ile aralarında şu konuşma geçer: Azizim. ..B aşımızı alıp gidiyoruz ama, ne ile gideceğimizi hiç düşünmüyoruz ... Benim yirmi-otuz lira param var. Tabiidir ki onları çocuklara bırakacağım. Fakat gittigirniz yerde ne yapacağım ? Daha sonra ailesi ilc veda ederken , içi sıziaya sıziaya rcfikasını tesciliye çalışıyor ve adeta ağlamaya müheyya bir çocuk gibi dudakları kıvrıla kıvrıla ona şöyle söylüyordu: " Ancak senin çok iyi bildigin bir şey vardır ki, ne senin ne de evlatlarıının kursaklarına bir lokma haram şey sokmadım. Sizi, ancak hizmeıimc mukabil aldıgırn para ile yaşattı ın". 3 Cemfil Paşa'ya Almanya'da da huzur yoktu. Türk Askeri Mahkemesi, Enver ve Cemfil Paşaların asker kaçağı olarak rütbelerinin geri alınmasına ve bir yıl mahkumiyeline karar vermişti. Der neue Orietıl, V. Bd., Nr. 7 1 8, s.272; ayrıca Berlin'dekı Türkiye Büyük elçiliği, Ermeni katliamında onların katkıları olduğu ve Istanbul'dan ayrılırken kamunun parasını yanlarında götürdökleri iddiasıyla, kısa süre önce Berlın'e iltica etmiş olan Cemal Paşa, Milli Eğitim Bakanı Dr. Nasım Bey, eski Genel Vali Bcdri Bey, Ittihat ve Terakki üyesi Şakir Bey'in TürkiY.e'yc geri gönderilmesini istedi. Alman Devleti. Türkiye Büyükelçiliği' ne, bahsedilen şahısların geri sevklerinin kabulüne hazır olduğu cevabını verdi. Ancak bunun gerçekleşmesi için ll Ocak 1917 tarihli Türk-Alman sevk antlaşmasının şartlarına uyup uy madığınının araştırılması gerektiği belirtildi. Von KÜHLMANN. ''Türkischer Staaısmanner'', Türkei 159, Nr. 2, R. 13801. . 4 Theodor WERNER de, Die Türkeıı ımter der brilisclıen Faust 1918-1923, Berlin 1940 adlı eserinde, Türkiye için iki yol vardı der: Ya Almanya ilc ya da ltilfif Devletlerinin biriyle anlaşma yapacaktı. Türkiye için tarafsızlık, emniyeti açısından garanti olmazdı''. s.8. Ayrıca Werner, Atatürk"ün Osmanlı Devleti'nin savaşa katılması hakkındaki düşüncelerini Mersinli Cemal Paşa'ya 10 Ekim 1919 tarihli mektubunda şöyle yazdığını ifade eder: ''Kötü sonuçundan dolayı bugün insanların nefret ettiği savaşa kaıılınaınış olsaydık çok hoş olurdu. Ama katılmaktan başka alternatif yoktu. Çünkü savaşa katılınamak da silahlı bir tarafsızlığı gerektiriyordu yani Boğazların kapatılmasını. Memleketimizin coğrafi yapısı , Istanbul'un 226 adamları, savaşa katılmayı istiyordu. Bunların başında Enver Paşa vardı. Hatta o, savaşı Almanların kazaoacağına inanıyordu. Fakat meclisde, savaşa katılıp katılınama ve savaşa kimin yanında katılınacağı konusunda fikir ayrılıkları mevcuttu. Savaşa katılınayı istemeyenler, savaşı Alınanların kazanacağını dü şünenler ve savaşı İtilafDevletlerinin kazanacağıını ümit edenler olmak üzere üç \ .-rc;'(\ ayrı görüşün temsilcileri vardı. Tarafsız olanlar, kabinede sayı olarak fazla Q)~\{'. _.; _ idiler. Onlar, ya tamamen savaşın karşısında ya da hemen bir tarafı kabul ~enfaati savunanlardı. Tarafsızlığı etmeme, bilakis memleketin için beklemeyi .,. temsil edenler, Post~Ozkan Efendi, Tarını ve Ticaret Bakanı Süleyman \<t ~ Efendi, Maliye Bakanı Cavit, ayrıca başlangıçta Bahriye Nazırı Cemal Paşa, \'?d! sonuncusu Türk- Alman ittifak antlaşmasını sağlayan ve imzalayan Sadrazam ve Dışişleri Bakanı Sait Halim Paşa idi. Bu devlet adamları, İtilaf Devletlerinin zaferi durumunda Türkiye'yi tehdit edecek tehlikeyi iyi idrak ediyorlardı. Bu sebeple onlar, Türk dış politikasının gerçekleşmesi umudunu sağlayacak Üçlü İttifakın zaferini arzu ediyorlardı. Stratejik olarak çok önemli bir durumda olan Türkiye'yi sürekli olarak savaşdan uzak tutmanın zorluğunu da biliyorlardı.5 Büyük bir Cihan Devleti'nin sadece Anadolu'ya sıkışıp kalmasını sağlayan bu savaşla ilgili olan komutanlardan konumuz gereği, Cemal Paşa'nın Osmanlı Devleti'nin savaşa katılmasındaki rolü üzerinde durulacaktır. stratejik durumu ve Rusya'nın ilil11f Devletleri saflıında yer alması, bizim seyirci olarak kal mamıza mUsaade etmedi. Ayrıca ne paramız, ne silfihımız, ne sanayimiz, ne de silahlı taraf sızlığı uygulayabilecek çaremiz vardı. ftiHif Devletlerinin özellikle ingiltere'nin gemileriınize el koyması ve donanma için halktan toplanan· yedibuçuk milyon parayı gasp etmesi, aynı zamanda ltiHlf Devletlerinin savaş ilan etmesi ( bizim savaşa katılmamızdıııı dört ay önce), Osmanlı Devleti yok etme pahasına Ermeni Cumhuriyeti oluşturma kararının açıklanması, ve son olarak Bolşevikler tarafından iHin edilen gizli anlaşmaya göre, Istanbul'un Çarlık Rusya'ya söz verilmiş olması, bizi İtilaf Devletlerine karşı savaşmamızı gerektiren gerçeklerdi. s.8-9. 5 Cari MÜHLMANN, Deutsclıland urıd die Türkei /9/3-1914. Die Berufung der deutsclıe11 Militarmission-naclı der Türkei 1913, das deııtsclı-türkisc/ıe Biindnis 1914 und der Eintrüt der Tiirkei in den Weltkrieg, Berlin 1929, s.53; Karl KLINGHART, Denkwürdig keiten des Marsdıalls lz:z;eı Pasclıa, Leipzig I 927, s. 270; Ayrıca bkz. Said Halim Paşa, Bulıranlarımız ve Son Eserleri (Hazırlayan: M. Ertuğrul tJüzdağ), İstanbul I 991, s. 31 O vd. da Osmanlı Devleti'ni tarafsız tutmanın zorluğuna, hatta öncelikle devletin Alınanlar saflıında değil de ltili\f Devletleri yanında bulunmak istediğine ama İtilaf Devletlerinin buna "asla" yanaşmadıkianna dikkat çekilir. Sadrazam Halim Paşa'nın dUşüneesi "müsellah bir bitaran ık" (sil11hlı tarafsızlık) tır, s. 315. Ama maalesef bu da başarılamaını ştır. Onun için Paşa, kendi" görüşUne aykırı olarak" devletin harbe sokulması ilzerine" gücenerek istifaya karıır vermiş" ama istifası kabul edilmemiştir. 227 Savaşın ilk günlerinde Cemal Paşa, şöyle düşünüyordu: "Türkiye, kısa zamanda seferberlik ve savaş hazırlıklarını zor da olsa bitirmeli. Bu işlerini tamamlamadan önce savaşa girmemeli ve savaşan taraflardan birinin yanında gizli olarak yer almalı". Enver Paşa'nın Kara Avrupa'sıyin bağlantılar kurduğu esnada, o da İtilaf Devletlerinin büyükelçileriyle ve temsilcileriyle kişisel ilişki­ leri vasıtasıyla aynı meseleleri tartışıyordu. O zamandan beri Cemal Paşa hak kında, Alman düşmanlığı spekülasyonları devam edip gelmektedir.6 Yukanda bahsedilen düşüncelerine rağmen Cemal Paşa, az da olsa İtilaf Devletleri sempa tisine sahipti. Bu sebeple Enver Paşa'nın duygu ve düşüncesinin karşısında idi. O, en tehlikeli faktörle iyi geçinmeyi, uyanıklığın kanunu olarak görüyor du. Bu da Üçlü İtilaf idi.? İzzet Paşa da, Cemal Paşa'nın ilk günlerde böyle düşündüğünü şu ifadeler le doğruluyor: "Parlamento toplantısı günü Sultan, meclis' i ayan ve mebusan üyelerine Yıldız bahçesinde çay verdi. Eve dönüşte Cemal Paşa, beni arabasına aldı. Giderken sordu: Hangi tarafta savaşa girmemiz gerekir? Cevap verdim: Hiç bir tarafta. Ona, hangi tehlikelerin, İtilaf Devletleri tarafından bizi tehdit ettiğini ve tarafsız olursak bizim için hangi avantajların olabileceğini açıkladım. Bu arada o, ne pahasına olursa olsun İtilaf Devletleri tarafında olmamızı isti yordu. Bu yolla Ege Denizi'ndeki adaları tekrar geri alma ümidini taşıyordu. O zaman tamamen fantastik gelen fikirleri ona aktarma teşebbüsünden vaz geçtim. Ertesi günü Paşa, Fransızları memleketlerine götüren geminin güvertesine gitti ve Fransa'nın iyiliği üzerine heyecanlı bir konuşma yaptı".8 Başlangıçta böyle düşünen, daha sonraki günlerde olayların farklı gelişmesinelen dolayı, Enver ve Talat Paşaların da tesiriyle Cemal Paşa'nın düşüncesi değişıneye başlar. İtilaf Devletleriyle müzakereler kesitdikten sonra, Cemal Paşa bütün kalbiyle İttifak Devletleri tarafına geçer. Çünkü İstanbul'un geleceğiyle ilgili Rusya'ya verilen sözlerden dolayı İtilaf Devletleri, Türkiye ile ittifakı reddetmeştİ ve Türkiye'den tarafsız kalmasını istemişti".9 Bu Cemal Paşa'nın tutumunun zamanla 6 MÜHLMANN, s. 56; KRESS, s. 4. 7 KRESS, s. 3; MÜHLMANN, s. 29. 8 KLINGHARDT, s. 270; Bu bilgiyi bizzat Ahmcı !zzet Paşa. hatıratında doğrula- maktadır. Yalnız·· lıilaf tarafını seçersek italya'dan Trablusgarb'ı alabiliriz" görüşündcdir. Paşa, Ege Denizi'ndeki adalardan söz ermemektedir. Bkz. Ahmet lzzeı Paşa, Feryadım, c.l, Istanbul 1992, s. 18 1-182. 9 KRESS, s. 4. 228 değişmesine vesile olmuştu. Rus Büyükelçisi Giers de, Cemal Paşa'nın tutu munun zamanla netleştiğini, onun İngiliz Büyükelçisiyle bir konuşmasında, Türkiye'nin yerinin merkezi güçlerin yanı olduğunu açıkca söylediğini yazmaktadır. to Ayrıca Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu mali sıkıntıdan dolayı para meselesi önemli rol oynuyordu. Alınan Devleti, Türkiye'yi maddi olarak koruma sözü veriyordu. Bunun üzerine savaş için 500 milyon Frankı Türki ye'ye gönderdi. Bundan başka Türkiye'nin buradaki bir Alman bankasında bulunan 5 milyon Türk lirasını kullanması vaadinde bulundu. ı ı Türkiye, bu yardımlada acil ihtiyaçlarını karşılama düşüncesindeydi ve onun için çok cazip geliyordu. Bu maddi yardım Türkiye'nin Almanya'nın yanında alelikele savaşa iştirak etmesinde rol oynayan ögelerden bir tanesiydi. Giers de, 16 Ekim tarihli raporunda, maddi yardımı doğrulamaktadır. Wangenheim, Enver Paşa ve Talat Bey arasında vuku bulan bir konuşmada Türkiye' nin, bağlayıcı açıklamayı yapmış olduğunu ve temel şart olarak maddi yardımı öne sürdüğü ve bunun üzeıine yardımın kısa süre sonra başladığını yazar.t2 Osmanlı ordusunda Liman von Sanders'in yaveri olarak hizmet etmiş olan Cari Mühlmann ise, "Almanya ve Türkiye" adlı eserinde, Türkiye'nin savaşa kendi menfaatleri açısından girdiğini yazınaktadır. Böylece Türkiye'nin soyut lanmadan ve kapütülasyonlardan kurtulmuş olduğunu belirtmektedir. Cemal Paşa'nın da hatıratında belirttiği gibi, o, Türkiye'nin tarafsız kalmasının mümkün olmadığını yazmaktadır13. O, 2 Ağustos Türk-Alınan dostluk ı O M ai Rudolf KAUFMANN, "Zehn Jahrc JungLUrkentum ",Der Neue Orie11t. Bd. 4, ı 9 ı 8, s. 260. 1 1 MÜHLMANN, s. 74. ı2 KAUFMANN, s.260; Alınanların yardımının karşılıksız değil, "borç" mahiyetinde olduğunun özellikle hatırda tutulmasında fayda vardır. 13 Ceınlil P~a. Hatıraları'nda Osmanlı Devleti'nin l9!4'teki acıktı halini çok açık an latır. Fransızlara yaptığı şu açıklama, durumu bütün vehameti ortaya koymaktadır: "Memleketin üç siliihlı kuvveti vardır: Birincisi ordusu, ikincisi donanınası, üçüncüsü de jan darması ! Biz bunlardan birincisinin ıslahını Almanlara, ikincisinin ıslahını lngilizlere, üçüncüsünUn tensikini Fransıziara bırakmışız. Şimdi bunda mUnakaşayı ınucib ne görüyor sunuz? Ordumuzu Rusların tensikine bırakınamızı ını arzu ediyorsunuz?( s.91). Cemiii Paşa, hatıratarının devamında konu ile ilgili detay bilgi de verir. Aslında Ingilizlere teslim ve havale edilen iş sadece donanmanın ıslahı değildir. Bağdat Demiryollarının Basra'ya doğru uzatılınası, 229 antlaşmasının yapılmasından sonra Alman Hükümeti ve ordu kumandanları­ nın, Ruslara karşı Osmanlı Devleti'ni tahrik ettiğini ve 29 Ekim hareketi için bütün sorumluluğu Başkumandan Vekili olan Enver Paşa'nın aldığını vurgulamaktadır.14 Gizli Türk-Alman görüşmelerinden ve Enver Paşa'nın Talat ve Cemal Paşalarla müzakerelerinden sonra savaşa Almanya'nın yanında iştirak etme konusunda herhangi bir tereddüt kalmaz. Alman Genel Kurmayı'nın sürekli baskısı ve İmparator'un Türkiye'nin hemen savaşa girmesi isteği üzerine15 Enver Paşa, 22 Ekim'de filo şefi Amiral Souchon'a şu emri verdi: "Türk filosu, Dicle-Fırat üzerinde gemi çalışıırma meselesinin Ingilizler lehine halli, Içişleri Bakanlığına İngiliz Genel Müfettişi ve birkaç İngiliz dahiliye müfettişi tayini, gümrüklerin ıslahının İngilizlere havalesi, tersaııclerimizin ıslahının İngiliz şirketlerine verilmesi, Ermenilerin otur duğu vilayetleri n idaresinin İngiliz memurlan na verilmek istenınesi gibi (s. 130-131) milli varlık ve bağımsızlıkla telif edilemeyecek ama Ingilizleri memnun edecek uygulamalar yapılmıştır. Böylece İngiliz-Rus anlaşması ile değişen Ingiliz siyaseti lehe döndürülınek is tenmektedir. ( s 132). Aynı şekilde Fransızlara sadeec jandarmanın ıslahı verilmez. Lübnan Dağları (Cebel-i Lübnan) jandarması bile, Fransızları memnun etmek için Fransız generale teslim edilir. Mali işlerin ıslahı, maliye memurlarının genel müfettişliği de bir Fransıza tevdi edilmiştir. Yine uygun olmadığı halde Fransızlara 6 destroycr ve 2 denizaltı· ile birçok dağ topu sıparişi verilir. ''Fransa-Türkiye Dostluk Cemiycti" kurulur. Cemiyetin Istanbul'daki başkanı bizzat Cemiii Paşa'dır.(s. 132-134) Türk- Fransız yakınlaşmasında önemli gayretleri görülen Cemal Paşa, 1914 Temmuz'unda Fransa'ya gider. Çok açık bir şekilde Türkiye'nin "Üçlü ltilafa alınmasını teklif eder. (s,l39) Ama Fransa kendisine, müttefiklerden bağımsız karar veremeycceğini bildirerek kaypak cevap verir. Sonuç reddir. (s. 140) Cema.l Paşa'ya "Legion d'honneur'' nişanının verilmesi neticeyi değiştirmemiştir. Zaten kendisinden haber siz, "Sadrazam ve Hariciyc Nazırı ile Alman Sefiri 27 Temmuz 19l4"te "Alman-Türkiye lttifakını" imzalamışlardır. Bunun Uzerine Talat Paşa, ''Alınan lttifakına rie dersin" diye sorunca; "Türkiye'yi münferit vaziyetten kurtaracak olan böyle bir ittifakı derakap kabul ed erim" der. (s.l42) Artık 2 Ağustos 1914'tc gerçekleşecek sarih Türk-Alman ittifakının önü açılmıştır; Thedor Wiegand da, 21. 12. 1917 tarihinde istanbul'a yapılan yolculukta Cemal Paşa'nın kendisine, Türkiye'nin Almanya'nın yanında savaşa iştirakı hakkında şöyle söyledi ğini yazar: "Tarafsız kalsaydık, durumumuz Yunanistan'daki gibi tamamen çekilmez olurdu. İtilaf Devletlerine bağlanmış olsaydık ve onlar galip gclselerdi, geleceğimiz mühürlenecekti, çünkü galip devletler kısa süre sonra memlekelimizi taksim edcceklerdi. Bu sebeple, tehlike leri aşabilmek için Almanya'nın yanında olmak zorundaydık. ltilaf Devletleriyle birlikte kazanmış olsaydık, kaderimiz yine aynı olacaktı. Şu anda Müttefik Devletlerin galip gelme şansının hala olması, belki bizi Rus, İngiliz ve Fransızların taksim etme tehlikesinden uzun süre kurtarmış olacak. Halbmond im letzıen Viertel, Briefe und Reisebericlııe aus der alten Türkei von Tlıeodor und Marie Wiegand 1895 bis 1918, Herausgegeben und erlautert von Gerhard Wiegand, München 1970. 14 MÜHLMANN, s. 70-71. IS JASCHKE, Gotthard, "Zuın Eintritt der Türkei in den Weltkrieg", Die Well des 1slams, Yolu me ı 9, Leiden, E.J. B rili, 1979, s.223. 230 Karadeniz'de deniz hükümranlığını kazanmalı. Rus fılosunu arayınız ve savaş ilanı yapmaksızın, nerede bulursan ız, onlara saldırınız" 16. Daha sonra 25 Ekim'de Cemal Paşa da, Türk gemi kumandanianna Souchon'a itaat etmeleri emri ni verdi. Çünkü Souchon, Sultanın emriyle hareket ediyordu. Morgenthau ve Harry Stürmer'in Cemal Paşa'nın Souchon'un Rus limaniarına ateş etmesini ilk olarak daha sonraki akşam kulubünde işittiği ve hiddetten sıçradığı iddiaları efsane dünyasına dahildir.!? Fakat göz ardı edilemez gerçekler, bazı devlet adamlannı sürekli rahatsız ediyordu. Şüphesiz Türkiye için tehlikeli olan Üçlü İtilaf idi. Çünkü Rusya, Küçük Asya'da doğrudan doğruya sınır komşusu durumundaydı. Karade niz'de güçlü bir rakip olan Rusya, Türk Devleti için doğrudan ve yüzyıllardan beri devam eden tehlike oluşturuyordu. Hint Okyanusu'nda ve Akdeniz'de deniz hükümranlığını elinde bulunduran İngiltere ve Fransa, Rusların Türklere karşı yapacağı bir saldırıda büyük destek verebilecek durumdaydı. Bu, Türkiye'yi yöneten devlet adamlarının dogması idi. -Meclis Başkanı Halil Bey'in ve Bahriye Nazırı Cemal Bey'in de-.18 "Türkiye'nin Birinci Dünya Savaşı'na iştirak Etmesi" adlı bir makale yazan Schüle, yukanda zikredilen durumlan nazar-ı dikkate alarak, Türkiye'nin gerçek hedefin~ ulaştığını yazmaktadır. O, şöyle devam ediyor: "Türkiye, tehlikeli soyutlanınayı yendi. Türkiye, Rus saldırısı durumunda Müttefik Devletlerin yardımını kesinleştirdi. Bahriye Nazırı Cemal Paşa'nın da daha sonra insan ne isterse onu söyleyebilir, ama Almanya,· güçlü bir Türkiye' yi görmek isteyen tek devlettir"19 dediğini yazmaktadır. Daha sonra İtiHl.f Devletleri, Osmanlı Devleti'ne karşı savaş ilan etti. Sadrazam, görevi bırakmak istedi. Enver ve Cemal Paşalar, ona Almanya ile 16 JASCHKE, s.223. 17 Jehuda L. W ALLAH, Anaıomie eitıer Miliıarlıi{fe. Der preussisclı-deuısclıen Militamıissionen ilı der Türkei 1835-1919, DUsscldorf 1976, s. 166. Çev. Em. Tug. General Fahri ÇELI KER, Bir Askeri Yardımm Anaıomisi, Türkiye 'de ?rusya-Alman Askeri Heyetleri, 1835-1919, Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Etüd. Bsk. Yayınları, Ankara 1985; kıyaslayınız,Hermann LOREY, Der Krieg üı de!l tiirkisclıe11 Gewassem, 1. Bd., Berlin 1928, s. 46-47. . l8 Ernst SCHÜLE, "Der Eintritt dcr TUrkci in den Wellkrieg'', Beriiner Monatslıefte, Berlin 1935, s. 212. 19 SCIIÜLE, s. 215.