Uniwersytet Warmiæsko(cid:150)Mazurskiego w Olsztynie Wydzia‡ Prawa i Administracji S tudia P rawnoustrojowe 7 Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiæsko(cid:150)Mazurskiego w Olsztynie KOMITET REDAKCYJNY Stanis‡aw Pikulski (przewodnicz„cy), Stanis‡aw Gajewski (zastŒpca przewodnicz„cego), Eugeniusz Hull (sekretarz), Jan Bia‡ocerkiewicz, Bronis‡aw Sitek ADRES REDAKCJI Wydzia‡ Prawa i Administracji UWM 10-702 Olsztyn, ul. Warszawska 98 tel 0(...)89 524 64 31, fax 535 15 97 RECENZENT Witold Wo‡odkiewicz REDAKCJA NAUKOWA Aldona Rita Jurewicz, Bronis‡aw Sitek, Adam (cid:140)wiŒtoæ PROJEKT OK£ADKI Maria Fafiæska PL ISSN 1644(cid:150)0412 ' Copyright by Wydawnictwo UWM (cid:149) Olsztyn 2007 Wydawnictwo UWM ul. Jana Heweliusza 14, 10-718 Olsztyn tel. (0-89) 523 36 61, fax (0-89) 523 34 38 www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/ e-mail: [email protected] Ark. wyd. 25,3; ark. druk. 21,5 Druk: Zak‡ad Poligraficzny UWM w Olsztynie, zam. nr 192 Spis tre(cid:156)ci 3 UWM Studia Prawnoustrojowe 4 2005 Spis tre(cid:156)ci Wykaz skr(cid:243)t(cid:243)w.................................................................................................................. 5 S‡owo wstŒpne (Bronis‡aw Sitek) .................................................................................... 7 Maria Zab‡ocka, Stan badaæ polskiej romanistyki......................................................... 9 CZ˚(cid:140)˘ PIERWSZA ZAGADNIENIA RZYMSKIEGO PRAWA KARNEGO Krzysztof Amielaæczyk, Tw(cid:243)rcza interpretacja (cid:132)legis Corneliae de sicariis et veneficis(cid:148) przez Hadriana i jurysprudencjŒ cesarsk„............................................................... 23 Marzena Hanna Dyjakowska, (cid:132)Crimen laese maiestatis divinae(cid:148) w literaturze XVII wieku................................................................................................................. 41 Piotr Ko‡odko, Ch‡osta jako kara w rzymskim wojskowym prawie karnym............... 61 Anna Paw‡owska, Sposoby wykonania kary (cid:156)mierci w relacjach Tacyta i Swetoniusza ............................................................................................................ 77 Piotr Sadowski, Rzymskie prawo karne w ujŒciu Contarda Ferriniego....................... 91 Ryszard Sajkowski, Wybrane problemy oskar¿enia Gajusza Syliusza i jego ma‡¿onki Sozji......................................................................................................... 107 Adam (cid:140)wiŒtoæ, Przymus s‡u¿by wojskowej w p(cid:243)(cid:159)nym cesarstwie rzymskim.............115 CZ˚(cid:140)˘ DRUGA ZAGADNIENIA RZYMSKIEGO PRAWA PRYWATNEGO El¿bieta Ejankowska, D„¿enia emancypacyjne kobiet rzymskich na tle przemian politycznych i ekonomiczno-spo‡ecznych p(cid:243)(cid:159)nej republiki i pryncypatu............... 137 Klaudia Jerz, Obywatelka rzymska (cid:132)u‡omn„ osob„ fizyczn„(cid:148).................................... 157 Aldona Rita Jurewicz, Interpretacja tekstu Modestyna D. 23.2.24. RozstrzygniŒcie klasyczne czy p(cid:243)(cid:159)niejsza interpolacja?...................................................................169 Marek Kury‡owicz, Swetoniusz, Caligula 38. Pr(cid:243)ba interpretacji w (cid:156)wietle rzymskiego prawa spadkowego...............................................................................179 Aleksandra Paczkowska, Terminologia zwi„zana z instytucj„ konkubinatu w prawie rzymskim (cid:150) interpretacja wybranych pojŒ(cid:230)............................................ 189 Agnieszka StŒpkowska, (cid:132)Dos recepticia(cid:148) i (cid:132)dos aestimata(cid:148) w (cid:156)wietle (cid:132)Lex Iulia de fundo dotali(cid:148)....................................................................................................... 203 Jakub Jan Szczerbowski, Forma kodycylu w (cid:156)wietle prawa justyniaæskiego........... 219 Renata (cid:140)wirgoæ-Skok, Beneficjum (beneficium) w (cid:159)r(cid:243)d‡ach prawa rzymskiego....... 229 4 Spis tre(cid:156)ci CZ˚(cid:140)˘ TRZECIA HISTORIA PRAWA RZYMSKIEGO ORAZ JEGO RECEPCJA Tomasz Giaro, Interpretacja jako (cid:159)r(cid:243)d‡o prawa (cid:150) dawniej i dzi(cid:156)............................... 243 £ukasz Marzec, Wizja powszechnego prawa europejskiego wed‡ug Artura Ducka... 255 Bronis‡aw Sitek, Wp‡yw rzymskiego prawa publicznego na ustawy municypalne w (cid:156)wietle (cid:132)Tabula Heracleensis(cid:148) i (cid:132)lex Irnitana(cid:148). Studium prawno-por(cid:243)wnawcze.....263 Marek Sobczyk, Prawo rzymskie przed s„dami Wsp(cid:243)lnot Europejskich................... 279 Iwona Szpringer, Wp‡yw zasady (cid:132)prior tempore potior iure(cid:148) na polskie prawo cywilne w rozwoju historycznym............................................................................ 295 Renata Wiaderna-Ku(cid:156)nierz, Nauka i nauczanie prawa rzymskiego na Uniwersytecie Lwowskim w pierwszej po‡owie XX wieku (zarys problematyki) ..........................307 Rafa‡ Wojciechowski, Wybrane zagadnienia arbitra¿u w doktrynie prawnej XII i XIII wieku....................................................................................................... 319 Miron Wolny, (cid:132)Lex Claudia(cid:148) a rozw(cid:243)j kariery politycznej Gajusza Flaminiusza...... 327 ANEKS..........................................................................................................................335 WstŒp 5 Wykaz skr(cid:243)t(cid:243)w AAS (cid:150) Acta Apostolicae Saedis, Roma AHDE (cid:150) Anuario de Historia de Derecho Espaniol, Madrid AJAH (cid:150) American Journal of Ancient History, New Brunswick ANRW (cid:150) Aufstieg und Niedergang der r(cid:246)mischen Welt. Geschichte und Kultur Roms im Spiegel der neueren Forschung, Berlin(cid:150)New York BIDR (cid:150) Bulletino del(cid:146)Instituto di Diritto Romano Vittorio Scialoja, Roma CPH (cid:150) Czasopismo Prawno-Historyczne, Poznaæ DNP (cid:150) Der Neue Pauly, Enzyklop(cid:228)die der Antike, Stuttgart EK (cid:150) Encyklopedia Katolicka, Lublin EMC (cid:150) Echos du Monde Classique, Calgary FIRA (cid:150) Fontes Iuris Romani Anteiustiniani, t. I(cid:150)III [Leges, Auctores, Negotia], Florentiae 1940 IURA (cid:150) Rivista Internazionale di Diritto Romano e Antico, Napoli JR (cid:150) The Juridical Review, Edinburgh JRS (cid:150) Journal of Roman Studies, London NNDI (cid:150) Novissimo Digesto Italiano, Torino NRHD (cid:150) Nouvelle Revue Historique de Droit Fran(cid:231)ais et (cid:201)tranger, Paris OCD (cid:150) The Oxford Classical Dictionary OIR (cid:150) Opera Iuridica Rariora PiP (cid:150) Paæstwo i Prawo, Warszawa PK (cid:150) Prawo Kanoniczne, Warszawa PWRE (RE) (cid:150) Paulys Realencyklop(cid:228)die der klassischen Altertumswissenschaft, Stuttgart RHD (cid:150) Revue d(cid:146)Histoire du Droit, Haarlem, od 1950 Groningen RIDA (cid:150) Revue Internationale des Droits de l(cid:146)AntiquitØ, Bruxelles RSDI (cid:150) Rivista di Storia del Diritto Italiano, Roma SDHI (cid:150) Studia et Documenta Historiae et Iuris, Roma UJ (cid:150) Uniwersytet Jagielloæski, Krak(cid:243)w UKSW (cid:150) Uniwersytet Kardyna‡a Stefana Wyszyæskiego, Warszawa UMCS (cid:150) Uniwersytet Marii Curie-Sk‡odowskiej, Lublin UWr (cid:150) Uniwersytet Wroc‡awski, Wroc‡aw ZSS (cid:150) Zeitschrift der Savigny-Stiftung f(cid:252)r Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung, Weimar 6 WstŒp WstŒp 7 UWM Studia Prawnoustrojowe 4 2005 S‡owo wstŒpne W dniach 16(cid:150)18 czerwca 2006 r. w Ostr(cid:243)dzie mia‡a miejsce coroczna konferencja romanist(cid:243)w. Tym razem zosta‡a zorganizowana przez KatedrŒ Prawa Rzymskiego i Por(cid:243)wnawczego Wydzia‡u Prawa i Administracji Uni- wersytetu Warmiæsko-Mazurskiego w Olsztynie. Wydarzenie to stanowi znacz„cy przyczynek do rozwoju tak m‡odego o(cid:156)rodka kszta‡cenia przy- sz‡ych prawnik(cid:243)w. W konferencji obok do(cid:156)wiadczonej kadry akademickiej udzia‡ wziŒli r(cid:243)wnie¿ m‡odsi przedstawiciele polskiej romanistyki, dla wie- lu z nich by‡a to okazja do zaprezentowania swoich pierwszych poczynaæ naukowych. W sumie udzia‡ w konferencji wziŒ‡o ok. 50 os(cid:243)b ze wszystkich o(cid:156)rodk(cid:243)w akademickich w Polsce. KonferencjŒ otworzy‡ Dziekan Wydzia‡u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmiæsko-Mazurskiego w Olsztynie, prof. zw. dr hab. Stanis‡aw Pikulski oraz prof. zw. dr hab. Witold Wo‡odkie- wicz, jako wsp(cid:243)‡organizator i przewodnicz„cy Komisji Praw Antycznych. NastŒpnie g‡os zabrali przedstawiciele w‡adz lokalnych, starosta i bur- mistrz Ostr(cid:243)dy. Tematem przewodnim spotkania romanist(cid:243)w by‡ prawo rzymskie. Tak szeroka formu‡a pozwoli‡a na zabranie g‡osu przez wszystkich chŒtnych oraz do przedstawienia wszystkich kierunk(cid:243)w badaæ romanistycznych wPolsce. Konferencja rozpoczŒ‡a siŒ wyst„pieniem prof. zw. dr hab. Marii Zab‡ockiej, kt(cid:243)ra przedstawi‡a stan badaæ polskiej romanistyki w latach 2005(cid:150)2006. Konferencja by‡a podzielona na trzy czŒ(cid:156)ci. Pierwsza dotyczy‡a zagadnieæ rzymskiego prawa karnego. Najwa¿niejsze wyst„pienia w tej czŒ(cid:156)ci odnosi‡y siŒ do interpretacji legis Corneliae de sicariis et veneficis (dr Krzysztof Amielaæczyk), crimen laese maiestatis divinae (dr Marzena Hanna Dyjakowska). W drugiej czŒ(cid:156)ci podejmowano zagadnienia rzym- skiego prawa prywatnego, a do najciekawszych odczyt(cid:243)w nale¿y zaliczy(cid:230) interpretacjŒ tekstu Swetoniusza Kaligula 38 (prof. Marka Kury‡owicz) oraz analizŒ emancypacji kobiet w Rzymie w okresie p(cid:243)(cid:159)nej republiki ipryncypatu (dr El¿bieta Ejankowska). Trzeci„ czŒ(cid:156)(cid:230) konferencji po(cid:156)wiŒ- cono zagadnieniom historii prawa rzymskiego, np. kwestii interpretacji jako (cid:159)r(cid:243)d‡a prawa (prof. Tomasz Giaro), wp‡ywu prawa rzymskiego publicz- nego na prawo municypalne (prof. Bronis‡aw Sitek), prawa rzymskiego przed s„dami Wsp(cid:243)lnot Europejskich (dr Marek Sobczyk). G‡os w dyskusji 8 WstŒp zabrali m.in. prof. Witold Wo‡odkiewicz, prof. Janusz Sondel, prof. W‡ady- s‡aw Rozwadowski, prof. Jan Zab‡ocki i inni. W tym miejscu nale¿y podziŒkowa(cid:230) wszystkim, kt(cid:243)rzy przyczynili siŒ do zorganizowania konferencji romanist(cid:243)w w Ostr(cid:243)dzie, w tym prof. Witol- dowi Wo‡odkiewiczowi, prof. Bronis‡awowi Sitkowi, a w szczeg(cid:243)lno(cid:156)ci dr. Aldonie Ricie Jurewicz i dr. Adamowi (cid:140)wiŒtoniowi, na barki kt(cid:243)rych spad‡ ca‡y trud logistycznego przygotowania spotkania oraz materia‡(cid:243)w pokonferencyjnych. Bronis‡aw Sitek Stan badaæ polskiej romanistyki 9 UWM Studia Prawnoustrojowe 7 2007 Maria Zab‡ocka Warszawa Stan badaæ polskiej romanistyki Romanistyka polska Anno Domini 2006 jest w pe‡ni rozkwitu, czego dowodzi obecno(cid:156)(cid:230) tak licznie zebranych na konferencji m‡odszych i star- szych romanist(cid:243)w, a przede wszystkim liczne publikacje, kt(cid:243)re ukaza‡y siŒ w ostatnim czasie. Oceniaj„c dorobek polskich romanist(cid:243)w, na pocz„tku nale¿y podkre(cid:156)li(cid:230), i¿ warto(cid:156)(cid:230) tego dorobku zosta‡a uznana przez najpowa¿niejsze gremia kra- jowe. (cid:140)wiadczy o tym przyznanie, w corocznie og‡aszanym konkursie re- dakcji czasopisma (cid:132)Paæstwo i Prawo(cid:148) na najlepsz„ pracŒ habilitacyjn„ idoktorsk„, pierwszej nagrody ks. Franciszkowi Longchamps de BØrier za rozprawŒ habilitacyjn„ Nadu¿ycie prawa w (cid:156)wietle rzymskiego prawa pry- watnego1. Wyr(cid:243)¿nienie otrzyma‡a te¿ praca doktorska Iwony Szpringer Pierwszeæstwo zastaw(cid:243)w w prawie rzymskim, Lublin 2006. Nie spos(cid:243)b w kr(cid:243)tkim wyst„pieniu om(cid:243)wi(cid:230) ca‡o(cid:156)(cid:230) dokonaæ romanist(cid:243)w polskich w ostatnich latach, dlatego te¿ zostan„ wspomniane prace wydane po 1 stycznia 2005 r. Poprzednio opublikowane2 zosta‡y wyliczone w moim artykule Romanistica polacca negli ultimi dieci anni 1994(cid:150)2004, og‡oszo- nym w czasopi(cid:156)mie on-line Diritto@Storia nr 43. Od pocz„tku 2005 r. opublikowano, nie licz„c recenzji i sprawozdaæ, ponad 120 pozycji. Dlatego te¿ zostan„ tu wyliczone zw‡aszcza te artyku‡y, kt(cid:243)re by‡y og‡oszone w r(cid:243)¿nych, czasami mniej znanych romanistom, pozy- cjach. Prace za(cid:156) wydane w znanych, mam nadziejŒ, publikacjach z poprzed- nich zjazd(cid:243)w, a to z konferencji w Lublinie (2(cid:150)3 grudnia 2004 r.) (cid:150) Contra 1 Rozprawa ta da‡a impuls do wymiany pogl„d(cid:243)w na temat nadu¿ycia prawa. Por. A. StŒpkowski, Wok(cid:243)‡ problematyki nadu¿ycia prawa podmiotowego, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 5.1, 2005, s. 255(cid:150)274; T. Giaro, Rzymski zakaz nadu¿ycia praw podmiotowych w (cid:156)wietle nowej jurysprudencji pojŒciowej, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 6.1, 2006, s. 279-300; A. StŒpkowski, Nadu¿ycie prawa podmiotowego w (cid:156)wietle jurysprudencji kulturowej, Zeszy- ty Prawnicze [UKSW] 6.2, 2006, s. 189(cid:150)219. 2 Wyj„tkowo zostan„ powo‡ane te prace, kt(cid:243)re ukaza‡y siŒ faktycznie w 2005 r., cho(cid:230) maj„ datŒ wcze(cid:156)niejsz„. 3 [online] <www.ditittoestoria.it>. 10 Maria Zab‡ocka leges et bonos mores i konferencji w Suchej Beskidzkiej (8(cid:150)12 czerwca 2005 r.) (cid:150) (cid:132)Zeszyty Prawnicze [UKSW](cid:148) 6.1, bŒd„ jedynie og(cid:243)lnie wzmiankowane. Z pozycji ksi„¿kowych nale¿y wymieni(cid:230) trzy publikacje m‡odych pol- skich romanist(cid:243)w, a mianowicie monografiŒ Pauliny (cid:140)wiŒcickiej Proces Je- zusa w (cid:156)wietle prawa rzymskiego. Studium z zakresu rzymskiego procesu karnego w prowincjach wschodnich w okresie wczesnego pryncypatu, Kra- k(cid:243)w 2005 oraz publikacje dw(cid:243)ch rozpraw doktorskich pi(cid:243)ra Marka Sobczy- ka Si‡a wy¿sza w rzymskim prawie prywatnym, Toruæ 2005 i wspomnian„ ju¿ nagrodzon„ rozprawŒ Iwony Szpringer o zastawie. Z prac, kt(cid:243)re uka¿„ siŒ w najbli¿szym czasie, nale¿y koniecznie zasy- gnalizowa(cid:230) pozycje, kt(cid:243)re musz„ znale(cid:159)(cid:230) siŒ w bibliotece ka¿dego romani- sty. S„ to Prawa antyczne Marka Kury‡owicza i Zawsze wierni. Uniwersytet Jagielloæski a Ko(cid:156)ci(cid:243)‡ rzymskokatolicki, Janusza Sondla, oczywi(cid:156)cie z licz- nymi nurtami romanistycznymi. (cid:140)ledz„c dorobek ostatnich miesiŒcy, nale¿y podkre(cid:156)li(cid:230), i¿ uwaga bada- czy by‡a skierowana nie tylko tradycyjnie na rzymskie prawo prywatne. Liczne pozycje to cenne publikacje (cid:159)r(cid:243)de‡, oczywi(cid:156)cie wraz z t‡umaczeniem i komentarzem, prace podkre(cid:156)laj„ce miejsce prawa rzymskiego w kulturze europejskiej oraz szeroko pojŒte prawo publiczne. Systematyczna publikacja (cid:159)r(cid:243)de‡ ma miejsce w (cid:132)Zeszytach Prawni- czych [UKSW](cid:148) (gdzie ju¿ wcze(cid:156)niej zosta‡o zamieszczone t‡umaczenie Anny Tarwackiej Leges regiae). Ukaza‡y siŒ tam t‡umaczenia wybranych tytu‡(cid:243)w Digest(cid:243)w i Kodeksu (pi(cid:243)ra A. Tarwackiej4, El¿biety Loski5 iAgnieszki StŒpkowskiej6), a tak¿e pierwsza czŒ(cid:156)(cid:230) de diversis regulis iuris antiqui z obszernym komentarzem Tomasza Palmirskiego7. Bartosz Szolc- Nartowski przygotowa‡ do druku t‡umaczenie pierwszej ksiŒgi Digest(cid:243)w. Bronis‡aw Sitek wyda‡ i oczywi(cid:156)cie zaopatrzy‡ t‡umaczeniem i komenta- rzem Tabula Heracleensis8. Zapowiada te¿ opublikowanie dalszych leges municipales. Jaros‡aw Rominkiewicz, zajmuj„cy siŒ prawami greckimi, 4 A. Tarwacka, O konstytucjach cesarskich.4 tytu‡ 1 ksiŒgi Digest(cid:243)w. Tekst (cid:150) t‡umacze- nie (cid:150) komentarz, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 5.1, 2005, s. 275(cid:150)278. 5 E. Loska, Ustawa julijska o przemocy publicznej (cid:150) 6 tytu‡ 48 ksiŒgi Digest(cid:243)w. Tekst (cid:150) t‡umaczenie (cid:150) komentarz, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 5.2, 2005, s. 229(cid:150)241; Ustawa julij- ska o przemocy prywatnaj (cid:150) 7 tytu‡ 48 ksiŒgi Digest(cid:243)w. Tekst (cid:150) t‡umaczenie (cid:150) komentarz, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 6.1, 2006, s. 301(cid:150)307. 6 A. StŒpkowska, O (cid:145)actio rei uxoriae(cid:146) przekszta‡conej w (cid:145)actio ex stipulatu(cid:146) i o naturze nadanej posagom (cid:150) 13 tytu‡ 5 ksiŒgi Kodeksu Justyniaæskiego. Tekst (cid:150) t‡umaczenie (cid:150) komen- tarz, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 5.2, 2005, s. 243(cid:150)280. 7 T. Palmirski, O r(cid:243)¿nych regu‡ach dawnego prawa (cid:150) 17 tytu‡ 50 ksiŒgi Digest(cid:243)w. Tekst (cid:150) t‡umaczenie (cid:150) komentarz, Zeszyty Prawnicze [UKSW] 6.2, 2006, s. 221(cid:150)326. 8 B. Sitek, Tabula Heracleensis (Lex Iulia municipalis). Tekst (cid:150) t‡umaczenie (cid:150) komen- tarz, Olsztyn 2006.