T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PETER HANDKE’NİN KASPAR ADLI TİYATRO ESERİNİN STİLİSTİK AÇISINDAN ANALİZİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Remzi ÜNAL Enstitü Anabilim Dalı : Alman Dili ve Edebiyatı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Arif ÜNAL HAZİRAN - 2015 BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. Remzi ÜNAL 25/06/2015 ÖNSÖZ Bu çalışmada Peter Handke’nin Kaspar adlı tiyatro eseri stilistik açıdan ele alınacaktır. Üslup analizine geçmeden önce Peter Handke’nin yazınsal ortamı anlatılmaya çalışılacak, analiz içinde gösterilen üslup figürleri ele alınmıştır. Bu analizde eserden yapılan alıntılamalarla anlatım özellikleri, üslup figürleri gösterilecektir. Alıntılamalar çalışmanın amacına uygunluğu için eser içindeki gibi tamamen orijinal yazı düzeniyle, şekliyle ve puntosuyla verilmiştir. Tez çalışmasının hazırlanmasında yardımlarını, deneyimlerini ve zamanını benden hiç esirgemeyen Danışman Hocam Prof. Dr. Arif ÜNAL’a, yardım ve önerileri için Yrd. Doç. Dr. Cüneyt Arslan ve Yrd. Doç. Dr. Okan Koç Hocalarıma derin şükranlarımı sunarım. Ayrıca bugünlere gelmemde emeği geçen Sakarya Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü değerli hocalarına, yoğun çalışma günlerimde benden desteklerini esirgemeyen dostlarım Mustafa YELKEN’e Dilara TERZİ’ye, Ahmet BAÇİK’e, Melahat BAYRAM’a ve ağabeyim Özgür ÜNAL’a, saygıdeğer anne ve babama tüm içtenliğimle teşekkür ederim. Remzi ÜNAL 25/06/2015 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ........................................................................................................... iii ÖZET ............................................................................................................................... iv SUMMARY ..................................................................................................................... v GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: PETER HANDKE VE KASPAR .............................................................. 4 1.1. Peter Handke’nin Biyografisi ..................................................................................... 4 1.2. Peter Handke ve Grup 47 ........................................................................................... 7 1.3. Postmodernizm ve Peter Handke ............................................................................. 11 1.4. Peter Handke’nin Yeni Bireyciliği ........................................................................... 13 BÖLÜM 2: STİLİSTİK (BİÇEMBİLİM) ................................................................... 15 2.1. Stili Tanımlama Çabaları ......................................................................................... 15 2.2. Kavram Olarak Stilistik............................................................................................ 17 2.3. Stilistiğin Diğer Bilim Dalları İle Olan İlişkisi ........................................................ 21 2.3.1. Stilistik ve Edebiyat ....................................................................................... 21 2.3.2. Stilistik ve Dilbilim ........................................................................................ 24 2.3.3. Stilistik ve Retorik ......................................................................................... 27 2.4. Stilistiğin Öğeleri ..................................................................................................... 29 2.4.1. Grafik Şekileri ve Stilistik.............................................................................. 29 2.4.2. Kelimeler ve Stilistik ..................................................................................... 30 2.4.3. Cümleler ve Stilistik ...................................................................................... 32 2.4.4. Tekrarlama Yöntemleri ve Stilistik ................................................................ 35 2.4.5. Tezatlar ve Stilistik ........................................................................................ 37 2.4.6. Mecazlar ve Stilistik ...................................................................................... 38 2.4.7. Metinlerarasılık ve Üslup ............................................................................... 39 BÖLÜM 3: KASPAR ADLI TİYATRO ESERİNİN STİLİSTİK YÖNÜNDEN İNCELENMESİ VE YORUMU .................................................................................. 42 3.1. Kaspar’ın Özeti ........................................................................................................ 42 i 3.2. Grafik Şekillerine (Graphische Formen) Göre Kaspar’ın Üslubu ........................... 45 3.3. Kelimeler Bazında Üslup ......................................................................................... 50 3.3.1. Kelime Figürleri ............................................................................................. 51 3.4. Cümleler ve Cümle Üslup Figürleri ......................................................................... 58 3.4.1. Cümle Türleri ................................................................................................. 59 3.4.2. Cümlelerde Bilgilerin Hiyerarşisi ve Stilistik ................................................ 62 3.4.3. Yapılarına Göre Cümleler ve Stilistik ............................................................ 64 3.5. Tekrarlama Sanatları ve Stilistik .............................................................................. 69 3.6. Zıtlık Figürleri ve Stilistik ........................................................................................ 74 3.7. Mecazlar ve Stilistik ................................................................................................. 76 3.8. Metinlerarasılık ve Stilistik ...................................................................................... 81 SONUÇ ........................................................................................................................... 84 KAYNAKÇA ................................................................................................................. 90 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... 96 ii KISALTMALAR Alm. : Almanca Lat. : Latince İng. : İngilizce Örn. : Örnek iii SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti Tezin Başlığı: Peter Handke’nin Kaspar Adlı Tiyatro Eserinin Stilistik Açısından Analizi Tezin Yazarı: Remzi ÜNAL Danışman: Prof. Dr. Arif ÜNAL Kabul Tarihi: 25.06.2015 Sayfa Sayısı: v (ön kısım) + 96 (tez) Anabilimdalı: Alman Dili ve Edebiyatı Bilimdalı: Alman Dili ve Edebiyatı Postmodern yazarlar arasında gösterilen Peter Handke eserlerinde kullandığı dil, üslup ve yöntemler açısından diğer pek çok yazardan farklı olduğunu kanıtlamıştır. Edebiyat ve dil konusundaki hassasiyetini her seferinde dile getirmiş ve eserlerini- özellikle Dil Oyunlarını- bu çerçevede oluşturmuştur. Dili amaç edinen Handke içerikten çok biçeme, yani üsluba ağırlık vermiştir. Ayrıca bu tutumunu 1966 yılında edebiyat topluluğu olan Grup 47’nin ilk ve son kez katıldığı toplantısında toplumcu ve siyasi anlamda güdümlü edebiyata olan sert eleştirisiyle göstermiştir. Bu tepkisiyle Handke Yeni Gerçekçiliği eleştirmiş, toplumcu gerçekçiliğe dayalıve güdümlü edebiyata karşı gelerek edebiyatta bireyciliği savunmuştur. Handke eserlerinde kullandığı dille ifadelerini alışılmışın dışında oluşturur. Özellikle tiyatro eserlerinde geleneksel tiyatro eserlerinin kalıplarını yıkmayı amaçlar. Bu amacını Kaspar adlı eserinde drama adına olan bütün öğeleriyle –özellikle eserin metnindeki geçen ifadelerin dilsel yapısıyla- açık bir şekilde göstermiştir. Kaspar’ın dayandığı hikâye gerçek olmasına rağmen Kaspar Handke için kurmaca bir modeldir. Handke bu modeliyle mekanikleşen dilin toplumu da ve bireyi de nasıl mekanikleştirdiğini gösterir. Bunu yaparken dilin ve öğelerinin bilinenden farklı olarak ifadelerini oluşturur. İşte bu yüzden Kaspar stilistik açıdan analizini yapmak için uygundur. Kaspar eserini analiz ederken eserin grafik şekil özellikleri, cümleleri, kelimeleri ve bunları oluşturan zıtlık, mecaz, tekrarlama üslup figürleri ele alınacaktır. Ayrıca eserde metinlerarasılık öğeleri incelenecek ilişkili olduğu metinler gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: Üslup, Anlatım, Üslup Öğe ve Figürleri Analizi iv Sakarya University Institute of Social Sciences Abstract of Master’s Thesis Thesis Title: Analysis of Peter Handke’s Drama “Kaspar” In Terms of Stylistic Author: Remzi ÜNAL Supervisor: Prof. Dr. Arif ÜNAL Acceptance Date: 25.06.2015 No. of pages: v (pre text) + 96 (main body) Department: German Language and Discipline: German Language and Literature Literature In term of his own style, art of writing and methods in his works, Peter Handke has proven that he is different from many writers and contemporaries. He also utters his sensibilities for litarature and language under any circumtances and produces his own typical writings- especially his “spoken- word” pieces. Focusing mainly on language, Handke puts emphasis on style –namely wording- rather than content. In 1966, he also harshly criticized literature directed by political and social mentality in the literature assembly named Group 47 which he attended for first and only time. With this attitude, Handke made it clear that he is critical on New Realism and he strongly advocates individualism against social realism and the directed literature. Handke creates his expressions in unusual way through the language he uses in his work. His main purpose is to bring down traditional forms of theater in his plays. He clearly expresses this aim of his the play Kaspar through the whole elements includnig drama –especially the linguistic structure appearing in the text of the play Although Kaspar is based on reality true story, it is a fictious model for Handke. He, with this model, points out mechanized language has also mechanized individuals and society. His instrument to practice this way of writing is to create the expressions of language and its elements contrary to what is known. That is why, Kaspar is appropriate for a stilistic analysis. In the analysis, the graphical form characterictics, sentences, words of the play and the elements such as contradiction, metaphor, restaging and the figures of wording were emphasized. In addition, the intertextual elements were investigated and the related texts were shown. Keywords: Style, Narration, Stylistic Elements and Figures Analysis v GİRİŞ Üslup terimi modern araştırmalar içinde yer aldığı gibi dil ve edebiyatla ilişkili olarak günlük hayatta sıkça kullanılan bir terimdir. Batıda üslup için stil (Alm: Stil, İng: Style) kelimesi kullanılır. Antik çağlardaki stil kelimesi kazık ya da yazmak için kullanılan ucu sivri alet anlamındayken zaman içerisinde değişmiştir. Günümüzde ise stil kelimesi ifadelerde var olan söylemin etkin unsurlarının özellikleridir. Bu çerçevede stilistiğin amacı edebi bir metnin kişilerarası, metinle ilgili kapsamları irdelemek, metni oluşturan kişinin ifadelerinde kendine has nasıl bir dil kullanımı geliştirdiği, yani metinlerin üslubunu tespit etmektir (Erden, 2002: 14). Başta üslup antik dönemde törensel, politik ve hukuki alanlarda hitabet sanatı olan retoriğin bir ikna tekniği iken zamanla dil bilimi ve edebiyatı çatısı altında toplayan bir bilim dalı haline gelmiştir. Stilistik, yazılı bütün metinlerin biçimlerini ele alırken yazınsal biçembilim edebi metinlerin dil yapısını inceler ve yorumlar. Bunu yaparken edebi metnin içinde yer alan ifadelerde bulunan kelimelerin, cümlelerin ve bunların üslup figürlerinin ele aldığı gibi zıtlık, mecaz, tekrarlama gibi edebi söz sanatı tekniklerini de irdeler. Ayrıca stilistik metinlerde dil dışı öğelerin de anlatım üzerindeki etkileri inceler. Dil dışı etkenler çağın, edebi dönemlerin ve türlerin özellikleri; metin içindeki ifadelerin yazı özellikleri (şekli, puntosu, metin düzeni, noktalama işaretleri vb.) anlatım üzerinde etkili olabilir. Stilistik açıdan analizi yapılan Peter Handke’nin yazdığı Kaspar oyunu izleyici- sahne diyaloguna dayanan bir oyundur. Ayrıca toplum tarafından dışlanmış Kaspar’ın beynini altüst eden bir sesle sahnenin her yerinde olan türlü efektlerle ve görüntülerle günlük yaşamın basmakalıp ifadeleri insanları da aynı biçimde yönlendirildiğinin altı çizilmektedir (Yamaner, 2007: 133). İşte bu basmakalıp konuşma biçimlerine karşı olan Handke oyunlarında postmodern tiyatroda dilin tek başına bir iletişim aracı olmadığını göstermeye çalışmış bu görüşü çürütmek için farklı diyalog biçimleri denemiştir. Handke, Kaspar eserinde dili alışılmışın dışında kullanmış onu araç değil bir amaç olarak görmüştür. Bu görüşünü de 1966 yılında Grup 47 toplantısında dile getirmiş ve ayrıca bir anlatımda yer alan kelimelerin sözlük anlamı dışında kullanılarak bu anlatımın güdümlü, toplumsal gerçekliğe uygun yeni gerçekçilik tarzına karşı bir duruş sergilemiştir. Handke bu duruşuyla eserlerindeki anlatımlarını oluştururken 1