3 1 0 2 2013 I Ğ I L L Y ıllık çalışmasının temel motivasyonu Türkiye YI Türk Dış dış politikasını daha iyi anlama noktasında I S pratiklerin depolandığı bir arşiv ortaya koymaktı. A K Bu doğrultuda yayınlanan Türk Dış Politikası Tİ Politikası Yıllığı bu sayı ile birlikte beşinci kitabına ulaştı. Daha önceki İ L yıllıkların gördüğü ilgi bize çalışmanın temel amacı olan Türk dış O P politikasına ilişkin arşiv oluşturma çabasının değerli ve karşılığı Ş olan bir hedefe sahip olduğunu gösterdi. DI Yıllığı Arap Devrimleri ile başlayan bölgesel istikrarsızlığın yeni K R güvenlik riskleri oluşturması nedeniyle 2013 yılı Türkiye dış Ü politikası açısından gerilimli geçmiştir. Arap Devrimleri’nin T Suriye’de sekteye uğramasıyla birlikte başlayan yeni bölgesel Editörler: Burhanettin Duran, Kemal İnat, Ali Balcı dinamikler Türkiye’nin daha önceki dönemlerde uyguladığı politikalarda ciddi değişikliklere gitmesini kaçınılmaz kılmıştır. 2008 ve sonrasında Avrupa’da yaşanan ekonomik kriz ve etkileri ile birlikte düşünüldüğünde Arap Devrimleri’nin otoriter sistemlere geri dönüş çizgisine kayması, Avrupa Birliği’nin Rusya sınırlarına dayanmasıyla ortaya çıkan güç mücadelesi, ABD’nin işgal ettiği Irak’tan çıkarken bıraktığı yapay siyasi yapılar nedeniyle bölgenin bir istikrarsızlık sarmalına sürüklenmesi ve bununla birlikte harekete geçen Sünni-Şii gerilimi Türkiye’nin içinde bulunduğu koşulları önemli ölçüde değiştirmiştir. Değişen bu yeni koşullara birçok nedenden dolayı uyum sağlamakta zorlanan Türkiye, 2013 yılında ciddi dış politika krizleri ile mücadele etmek zorunda kalmıştır. SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı 9 786054023301 www.setav.org | [email protected] Türk Dış PoliTikası Yıllığı 2013 Türk Dış PoliTikası Yıllığı 2013 EDİTÖRLER BURHANETTİN DURAN KEMAL İNAT ALİ BALCI SETA Yayınları 46 ISBN: 978-605-4023-xx-x © 2014 SETA Vakfı İktisadi İşletmesi 1. Baskı: Aralık 2014, İstanbul Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’na aittir. SETA’nın izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir. Düzelti: Mehmet Akif Memmi Uygulama: Ümare Yazar / Songül Eryiğit Kapak: Songül Eryiğit Baskı ve Cilt: Turkuvaz Matbaacılık Yayıncılık A.Ş., İstanbul İletişim: SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Nenehatun Caddesi No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara Tel:+90 312.551 21 00 | Faks :+90 312.551 21 90 www.setav.org | [email protected] İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 Türk Dış PolİTİkaSı üZerİNe BağımSıZ makaleler ORTADOĞU’DA YENİ DURUM VE TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKA STRATEJİSİ Hasan BasRİ YaLçın 13 TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA YENİ OSMANLICILIK TARTIŞMALARI EnEs BaYRakLı 43 TÜRKİYE’DE KÜRT HAREKETİNİN AB POLİTİKASI: MUHALİF BİR ETNİK BLOĞUN DIŞ POLİTİKASI ÜZERİNE ANALİZ aLİ BaLcı 61 AK PARTİ DÖNEMİ DIŞ POLİTİKADA DEVLET KİMLİĞİ VE “YUMUŞAK GÜÇ” ERman akıLLı 89 Türk Dış PolİTİkaSıNıN 2013 Yılı Gelİşmelerİ TÜRKİYE’NİN İRAN POLİTİKASI kEmaL İnaT 115 TÜRKİYE’NİN IRAK POLİTİKASI aLİ BaLcı 143 TÜRKİYE’NİN SURİYE POLİTİKASI nEBİ mİş 161 TÜRKİYE’NİN MISIR POLİTİKASI İsmaıL numan TELcİ 187 TÜRKİYE’NİN KÖRFEZ ÜLKELERİ VE ÜRDÜN POLİTİKASI muHıTTın aTaman vE İsmaıL akDoğan 209 TÜRKİYE’NİN KUZEY AFRİKA POLİTİKASI Ramazan ERDağ 237 TÜRKİYE’NİN İSRAİL-FİLİSTİN POLİTİKASI YıLDıRım TuRan 253 TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ POLİTİKASI aLİ REsuL usuL 265 TÜRKİYE’NİN ABD POLİTİKASI EYüp ERsoY 279 TÜRKİYE’NİN GÜNEY KAFKASYA POLİTİKASI EmRE ERşEn 303 TÜRKİYE’NİN DOĞU ASYA POLİTİKASI kaDİR TEmİz 323 TÜRKİYE’NİN BALKANLAR POLİTİKASI nazİf manDacı 337 TÜRKİYE’NİN ORTA ASYA POLİTİKASI kıLıç BuğRa kanaT 363 TÜRKİYE’NİN KIBRIS POLİTİKASI sİBEL akgün 379 TÜRKİYE’NİN SAHRAALTI AFRİKA POLİTİKASI aBDuRRaHım sıRaDağ 393 TÜRKİYE’NİN LATİN AMERİKA POLİTİKASI musTafa YETİm 415 TÜRKİYE’NİN AFGANİSTAN VE PAKİSTAN POLİTİKASI saLİH Doğan 429 TÜRKİYE’NİN GÜNEYDOĞU ASYA POLİTİKASI ümİT aLpEREn 445 TÜRKİYE’NİN RUSYA POLİTİKASI faTİH ÖzBaY 461 ÖNSÖZ Yıllık çalışmasının temel motivasyonu Türkiye dış poli- tikasını daha iyi anlama noktasında pratiklerin depolandığı bir arşiv ortaya koymaktı. Bu doğrultuda yayınlanan Türk Dış Politikası Yıllığı bu sayı ile birlikte beşinci kitabına ulaştı. Daha önceki yıllıkların gördüğü ilgi bize çalışmanın temel amacı olan Türk dış politikasına ilişkin arşiv oluşturma çabasının değerli ve karşılığı olan bir hedefe sahip olduğunu gösterdi. Arap Devrimleri ile başlayan bölgesel istikrarsızlığın yeni güvenlik risk- leri oluşturması nedeniyle 2013 yılı Türkiye dış politikası açısından geri- limli geçmiştir. Arap Devrimleri’nin Suriye’de sekteye uğramasıyla birlikte başlayan yeni bölgesel dinamikler Türkiye’nin daha önceki dönemlerde uyguladığı politikalarda ciddi değişikliklere gitmesini kaçınılmaz kılmıştır. 2008 ve sonrasında Avrupa’da yaşanan ekonomik kriz ve etkileri ile birlikte düşünüldüğünde Arap Devrimleri’nin otoriter sistemlere geri dönüş çiz- gisine kayması, Avrupa Birliği’nin Rusya sınırlarına dayanmasıyla ortaya çıkan güç mücadelesi, ABD’nin işgal ettiği Irak’tan çıkarken bıraktığı yapay siyasi yapılar nedeniyle bölgenin bir istikrarsızlık sarmalına sürüklenmesi ve bununla birlikte harekete geçen Sünni-Şii gerilimi Türkiye’nin içinde bulunduğu koşulları önemli ölçüde değiştirmiştir. Değişen bu yeni koşul- lara birçok nedenden dolayı uyum sağlamakta zorlanan Türkiye, 2013 yı- lında ciddi dış politika krizleri ile mücadele etmek zorunda kalmıştır. Dış politik alanda yaşanan bu “kriz” sarmalına Türkiye iç siyasetinde yaşanan iki önemli kriz de katkıda bulunmuş ve dış siyasetteki krizi daha da derinleştirmiştir. 2003 yazında Gezi Parkı ekseninde yaşanan gelişmeler ve 2013 Aralık ayında hükümete ve başbakana yönelik olarak başlatılan “yolsuzluk davası” görünümü altındaki “darbe girişimi” bir taraftan dış politikanın üzerine inşa edildiği ekonomik güce zarar verirken diğer ta- raftan da Türkiye’yi dışarıda düzeltmesi gereken bir imaj sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu imaj sorunu Batı için Ankara’ya yönelik eleştirinin temel zeminini oluştururken, Doğu için Türkiye’nin modellik seçeneğini tartışmalı hale getirmiştir. Üstelik her iki kriz ve etraflarında yaşanan diğer gelişmelerin Türkiye’de iç siyasal istikrarı tehlikeye atmasından ve hükü- metin dikkatini içeriye çevirmesine yol açmasından dolayı dış politikadaki aktivizm yerini bir ölçüde savunmacı bir çizgiye bırakmıştır. Ortadoğu özelinde Mısır’da yapılan darbe, Suriye’de iç savaşın yoğun- laşarak devam etmesi, İran’ın Suriye’de ve Irak’ta müdahaleci bir politika izlemesi gibi çok sayıda dinamik, Türkiye’nin bölgeye yönelik politikasını zorlaştırmıştır. Bu olumsuz görüntüye karşılık Irak Kürdistan Bölgesel Yö- netimi (IKBY) ile geliştirilen yakın ilişki Türkiye için olumlu sayılabilecek bir dinamik olarak değerlendirilebilir. Özellikle Türkiye’nin Kürt mesele- sini sona erdirmek için başlattığı çözüm sürecinde IKBY’nin katkısı göz önüne alındığında bu ilişkinin Türkiye iç politikasını da etkileyen bir bo- yutu olduğu söylenebilir. Avrupa Birliği ile ilişkilerde 2008 yılından beri yaşanan durgunluk 2013 yılında atılan adımlarla aşılmaya çalışılmış ve Kasım ayında yeni bir fasılın müzakereye açılması sağlanmıştır. Çalışmanın 2013 gelişmelerine ayrılan bölümünde bu dinamiklerin nasıl şekillendiği detaylı bir şekilde analiz edilmektedir. Türkiye’nin Orta- doğu politikasından AB ile ilgili yaşanan gelişmelere, ABD ile ilişkilerden Uzak Doğu’ya ve Afrika’ya yönelik politikasına kadar birçok alanı kap- sayan bu bölümler 2013 yılının bütün boyutlarıyla anlaşılmasına katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla, çalışmanın bir başka katkısı da, dış politikanın küçük bir parçasına odaklanmak yerine genel olarak değerlendirilmesine imkan sağlamaktır. Kitabın ilk bölümünde Türk dış politikasına ilişkin bağımsız makaleler yer almaktadır. “Türk Dış Politikasında Yeni Osmanlıcılık Tartışmaları” başlıklı makale Enes Bayraklı, “Türkiye’de Kürt Hareketinin AB Politikası: Muhalif Bir Etnik Bloğun Dış Politikasi Üzerine Analiz” başlıklı yazı Ali Balcı ve “AK Parti Dönemi Dış Politikada Devlet Kimliği ve ‘Yumuşak Güç’” başlıklı makale de Erman Akıllı tarafından kaleme alınmıştır. İkinci bölümde ise Türkiye’nin 2013 yılında dünyanın değişik bölge- lerine yönelik politikasında yaşanan gelişmeler ele alınmıştır. Bu çerçe- vede, Türkiye’nin Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerine yönelik politikası Kemal İnat, Ali Balcı, Muhittin Ataman, İsmail Akdoğan, Nebi Miş, İs- mail Numan Telci, Yıldırım Turan ve Ramazan Erdağ tarafından kaleme alınan yedi ayrı makalede analiz edilmiştir. ABD ile ilişkiler Eyüp Ersoy, AB ile ilişkiler Ali Resul Usul, Doğu Asya’ya yönelik Türkiye politikası Kadir Temiz, Güneydoğu Asya’ya yönelik politikası ise Ümit Alperen ta- rafından yazılmıştır. Kafkasya politikası Emre Erşen, Balkanlar politikası Nazif Mandacı ve Orta Asya politikası Kılıç Buğra Kanat tarafından ka- leme alınmıştır. Kıbrıs’ı Sibel Akgün, Rusya’yı Fatih Özbay, Latin Ameri- ka’yı Mustafa Yetim, Afganistan-Pakistan’ı Salih Doğan ve Sahra-Altı Af- rika politikasını da Abdurrahim Sıradağ yazmıştır. Elbette böyle bir çalışmanın ortaya çıkması kolektif çabanın bir ürü- nüdür. Bu kolektif çabada en büyük pay elbette bölümleri ve makaleleri yazarak elinizdeki kitabın ortaya çıkmasına imkan sağlayan yazarlara aittir. Yine yazıların hakemliğini yaparak ya da yazıların son okumasını gerçek- leştirerek vakit harcayan arkadaşlarımıza da teşekkür borçluyuz. Ayrıca ki- tabın yayınlanması sürecinde emek veren SETA ekibine de teşekkür ederiz. Ankara, Aralık 2014 Burhanettin Duran Kemal İnat Ali Balcı