Biyoloji KONU KİTABI A Bilgehan PERİ PALME YAYINEVİ Biyoloji Konu Kitabı Bilgehan PERİ PALME YAYINEVİ Yayın No. 1652 / 18 Yayına Hazırlama : PALME Dizgi Grafik Birimi Yayıncı Sertifika No. : 14142 PALME Yayınevi© ISBN : 978-605-282-138-1 Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ Baskı Tarihi : 2018 Basımevi Sertifika No. : 16102 Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINEVİ’ne aittir. “Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR” M. Kemal ATATÜRK YAYINEVİ’NDEN Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaya koyduğu öğretim programlarının ana felsefesi; öğrencilerin kendilerine güvenen, sistemli düşünebilen, girişimci, planlı çalışma alışkanlığına ve eleştirel bakış açısına sahip, estetik duyguları ve yaratıcılıkları gelişmiş bireyler olmalarını sağlamaktır. İşte bu felsefe okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir beyin gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle bir süreçte yetişen gençler etrafı ile sağlıklı iletişim kurabi- lecek, kendini iyi tanıyacak ve çevresine daha yararlı bireyler olacaktır. Yayınevimiz tarafından büyük bir özveriyle hazırlanan bu yayınlar, yukarıda belirtilen bakış açısıyla oluşturulmuş, yeni sınav sistemine (YKS) uygun bir nitelik kazanmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında büyük emekler veren değerli yazarımıza teşekkür ederiz. Yayınevimizin lise grubundaki yüzlerce yayınlarından biri olan kitabımızın tüm öğrencilerimize yararlı olmasını, öğretmenlerimize de derslerinde katkı sağlamasını diliyoruz. Palme Yayınevi YAZARLARDAN Sevgili Öğrenciler, YKS'ye hazırlanmanızda önemli katkıları olacağına inandığım bu kitap, "Lise Biyoloji Programının" tüm konularını kapsamaktadır. A ve B bölümlerinden oluşan bu kitapta, her konuyla ilgili özet bir konu anlatımı ve testler bulunmaktadır. Her sayfanın yanında bulunan sorular, o sayfadaki bilgilerin pekiştirilmesine yardımcı olacaktır. Bu kitabın hazırlanmasında bana destek olan Palme Yayınevi Genel Müdürü Sn. İlhan BUDAK'a, tüm dizgi ve görsel çalışmalarını yapan Palme Yayınevi Dizgi Ünitesi Çalışanlarına, bu süreçte bana destek olan eşim Göze PERİ ile kızlarım Selin PERİ ve İpek PERİ'ye teşekkür ederim. Emeğinizin başarıya dönüştüğü bir yıl olması dileğiyle... Bilgehan PERİ [email protected] 0532 763 40 26 A KİTABI ÜNİTE 1 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ ..................................................................................................... 8 ÜNİTE 2 HÜCRE ................................................................................................................................ 50 ÜNİTE 3 EKOLOJİ ............................................................................................................................. 84 ÜNİTE 4 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI .................................................................................... 136 ÜNİTE 5 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME ..............................................................................170 ÜNİTE 6 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ................................................................................190 ÜNİTE 7 KALITIM ............................................................................................................................ 204 ÜNİTE 8 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................... 250 ÜNİTE 9 ENDOKRİN SİSTEM ......................................................................................................... 278 B KİTABI ÜNİTE 10 DUYU ORGANLARI .............................................................................................................. 8 ÜNİTE 11 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ....................................................................................... 24 ÜNİTE 12 SİNDİRİM SİSTEMİ............................................................................................................ 42 ÜNİTE 13 DOLAŞIM SİSTEMİ ........................................................................................................... 62 ÜNİTE 14 VÜCUDUN SAVUNULMASI VE BAĞIŞIKLIK ......................................................................... 88 ÜNİTE 15 SOLUNUM SİSTEMİ ......................................................................................................... 100 ÜNİTE 16 BOŞALTIM SİSTEMİ ......................................................................................................... 118 ÜNİTE 17 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM ..................................................................... 136 ÜNİTE 18 GENDEN PROTEİNE (NÜKLEİK ASİTLER - PROTEİN SENTEZİ) .......................................... 160 ÜNİTE 19 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ ........................................................................ 182 ÜNİTE 20 SOLUNUM ..................................................................................................................... 196 ÜNİTE 21 FOTOSENTEZ ................................................................................................................. 214 ÜNİTE 22 BİTKİLERİN YAPISI ......................................................................................................... 242 ÜNİTE 23 BİTKİLERDE BÜYÜME VE HAREKET ................................................................................ 262 ÜNİTE 24 BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI .................................................................................... 276 ÜNİTE 25 BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME............................................................................................ 290 İÇİNDEKİLER A KİTABI ÜNİTE 1 YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ ..............................................................................................................8 Bölüm 1 : Canlıların Ortak Özellikleri ............................................................................................8 Bölüm 2 : Canlıların Temel Bileşenleri ........................................................................................15 ÜNİTE 2 HÜCRE .................................................................................................................................................... 50 Bölüm 1 : Hücre Organelleri ve Çeşitleri .................................................................................. 50 Bölüm 2 : Hücre Teorisi ve Hücre Zarından Madde Geçişleri ........................................... 69 ÜNİTE 3 EKOLOJİ................................................................................................................................................. 84 Bölüm 1 : Canlılar Arası Yaşama ve Beslenme İlişkileri ....................................................... 84 Bölüm 2 : Popülasyon Ekolojisi ................................................................................................... 93 Bölüm 3 : Komünite Ekolojisi ....................................................................................................... 99 Bölüm 4 : Ekosistem Ekolojisi .................................................................................................... 107 Bölüm 5 : Güncel Çevre Sorunları ve İnsan ........................................................................... 117 ÜNİTE 4 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI ..................................................................................... 136 ÜNİTE 5 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME .......................................................................... 170 ÜNİTE 6 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ........................................................................... 190 ÜNİTE 7 KALITIM ............................................................................................................................................... 204 Bölüm 1 : Mendel Genetiği ve Uzantıları ................................................................................ 204 Bölüm 2 : Kan Grupları ................................................................................................................. 221 Bölüm 3 : Modern Genetik .......................................................................................................... 225 ÜNİTE 8 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................................. 250 ÜNİTE 9 ENDOKRİN SİSTEM ...................................................................................................................... 278 Yaşam Bilimi Biyoloji 1. Ü n i t e 1.Ünite / YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Örnek Sorular 1. Prokaryot ve ökaryot hücrelerde, � Canlılar bakteriler, arkebakteriler, protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ol- I. yönetici molekül olan DNA'nın çekirdekte mak üzere altı farklı alemde incelenirler. Aşağıda bu alemlerde yer alan canlıla- bulunması, rın tamamında ortak olan özellikler maddeler halinde verilmiştir. II. hücre zarı ile madde alış verişinin kontrol edilmesi, 1. Hücresel Yapı III. oksijenli solunum olayının mitokondri or- � Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hüc- ganelinde tamamlanması relerden meydana gelir. Canlılar hücre sayılarına ve yapılarına göre gruplandırı- özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II labilir. D) I ve III E) II ve III � Bakteri, amip ve paramesyum gibi canlılar tek hücrelidir. Şapkalı mantar, ayçi- çeği ve insan gibi canlılar ise çok hücrelidir. 2. Kertenkelelerde kuluçka sıcaklığının oluşan yav- � Hücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır. Prokar- ruların cinsiyetine etkisini araştıran bir bilim in- yot hücrelerde çekirdek ve zarla çevrili organeller bulunmaz. Bakteri ve arke- sanı, yaptığı araştırmalar sonucunda elde ettiği bakteri âlemlerinde bulunan canlılar prokaryot hücre yapısına sahiptir. Ökaryot verileri kullanarak aşağıdaki grafiği çizmiştir. hücrelerde, yönetici molekül olan DNA çekirdek içinde bulunur. Bu hücreler- Yavru sayıları : Dişi yavru de mitokondri gibi zarlı organeller bulunur. Protista, mantar, bitki ve hayvanlar : Erkek yavru 15 âleminde yer alan canlılar ökaryot hücre yapısındadır. vi 10 ne yı a Y 5 e m al P 22 26 32 Yumurtaların bekletildiği kuluçka sıcaklığı (°C) Bu grafiğe göre, I. 32°C'de yumurtalardan çıkan erkek yav- ru oranı yüksektir. II. Kuluçka sıcaklığı, yavruların cinsiyetleri- Prokaryot hücrelerde DNA sitoplazmada bu- Ökaryot hücrelerde DNA çekir- nin belirlenmesinde etkilidir. lunur. dekte bulunur. III. Dişi ve erkek yavru oranının birbirine en yakın olduğu sıcaklık 26°C'dir. 2. Beslenme yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III � Tüm canlılar metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için besin maddelerine D) I ve II E) I ve III ihtiyaç duyar. Ototrof organizmalar inorganik maddeleri kullanarak kendi be- sinlerini üretebilen canlılardır. Örneğin bitkiler güneş ışığını kullanarak ihtiyaç 3. Aşağıdaki organizmalardan hangisi, güneş duydukları organik besinleri sentezler. Mantar ve hayvan gibi canlılar ise kendi enerjisi yardımıyla inorganik maddeleri kul- besinlerini üretemezler. Heterotrof olarak adlandırılan bu canlılar, besin ihti- lanarak ihtiyaç duyduğu organik besinleri üretebilir? yaçlarını diğer canlıları yiyerek karşılarlar. A) Şapkalı mantar B) Paramesyum Tüm canlılar inorganik maddeleri yaşadığı ortamdan hazır alır. Ototrof C) Kurbağa canlılar organik besin monomerlerini inorganik maddeleri kullanarak üretebilir- D) Bezelye ken, heterotrof canlılar diğer canlılardan karşılarlar. E) Planarya 8 1.Bölüm / Canlıların Ortak Özellikleri 3. Solunum ve ATP üretimi Örnek Sorular � Tüm canlılar besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile parçalayarak ihti- 4. Aşağıdaki canlıların hangisinde dokulaşma yaç duydukları ATP'yi sentezler. Hücreler oksijenli solunum ve fermantasyon görülmez? gibi olaylar ile ATP üretirler. A) Amip � Besin monomerlerinin oksijen kullanılmadan parçalanarak ATP'nin sentezlen- B) Eğrelti otu mesi fermantasyon reaksiyonları ile gerçekleşir. Besinlerin oksijen yardımıyla C) Toprak solucanı parçalanarak ATP'nin sentezlendiği reaksiyonlara oksijenli solunum adı verilir. D) Yonca Oksijenli solunumda besin monomerleri daha küçük bileşenlerine parçalandığı E) Deniz yıldızı için enerji verimi fermantasyona göre oldukça yüksektir. 4. Organizasyon � Her canlı belirli bir organizasyona sahiptir. Tek hücreli canlılarda organizas- yon, hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri üstlenmesiyle oluşur. Çok hücreli canlılarda ise atomlar molekülleri, moleküller makromolekülleri, makromolekül- ler organelleri, organeller hücreleri, hücreler dokuları, dokular organları, organ- lar sistemleri, sistemlerde organizmayı oluşturur. 5. İnsanlardaki hücresel organizasyona ait olan, Atom Molekül Makromolekül Organel Hücre Doku Organ Sistem Organizma vi organ hücre e n yı Ya doku sistem e I III m al P II IV birimlerinin küçükten büyüğe doğru sıra- lanması için hangi iki birimin yer değiştir- mesi gerekir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV Basit atomlardan karmaşık organizmalara kadar biyolojik organizasyon 6. Heterotrof organizmalarda aşağıdaki dönü- şüm olaylarından hangisi gerçekleşemez? A) Monomer → Polimer 5. Çevresel uyarılara tepki B) Organik → İnorganik � Tüm canlılar çevreden gelen uyarılara karşı tepki gösterirler. Canlıların gös- C) Monomer → ATP terdiği tepki biçimlerinde farklılıklar görülür. Örneğin tatlı sularda yaşayan tek D) Polimer → Monomer hücreli bir canlı olan öglena, fotosentez yapabilmek için ışığa hareket eder. Bitki köklerinin suya yönelmesi, gözbebeklerimizin parlak ışıkta küçülmesi çok E) İnorganik → Organik hücreli canlıların gösterdiği tepkilerden bazılarıdır. 1 B 2 E 3 D 9 1.Ünite / YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ 6. Metabolizma Örnek Sorular � Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tamamına metaboliz- 7. Aşağıdakilerden hangisi katabolik bir olay- dır? ma denir. Metabolizma ikiye ayrılır. A) Nişasta sentezi a) Anabolizma (Özümleme): Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık mo- B) Aktif taşıma leküllerin sentezlenmesidir. Bu olaylar sırasında ATP harcanır. Fotosentez, pro- C) Oksijenli solunum tein sentezi ve glikojen sentezi gibi reaksiyonlar anabolik reaksiyonlardır. D) Hücre bölünmesi E) Protein sentezi n(Glikoz) → Glikojen + (n – 1) H O 2 n(Amino asit) → Protein + (n – 1) H O 2 1Gliserol + 3Yağ asiti → Yağ + 3H O 2 b) Katabolizma (Yadımlama): Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere yı- kılarak enerjinin sağlandığı olaylardır. Oksijenli solunum ve fermantasyon kata- bolik reaksiyonlardır. Glikoz + 6O → 6CO + 6H O + 32ATP + Isı 2 2 2 8. Aşağıdakilerden hangisi canlıların ortak Glikoz → 2 Etil alkol + 2CO2 + 2ATP + Isı özelliklerinden biridir? Glikoz → 2 Laktik asit + 2ATP + Isı vi A) Fermantasyon ne yı 7. Hareket a B) Eşeyli üreme Y me � Sünger ve mercan gibi bazı canlılarda yer değiştirme görülmez. Diğer bütün C) Ototrof beslenme al P canlılar hareket edebilir. Bir hücreli canlılarda hareket için özelleşmiş farklı ya- D) Yer değiştirme pılar vardır. Öglenada bulunan kamçı ile paramesyumda bulunan siller buna ör- E) Anabolizma nek olarak verilebilir. Çok hücreli canlılarda ise hareket için özelleşmiş organlar bulunur. 8. Üreme � Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için yeni bireyler oluşturmasına üre- me denir. Eşeysiz ve eşeyli üreme olmak üzere ikiye ayrılır. Eşeysiz üreme ile oluşan canlıların genetik yapıları ata canlı ile aynıdır. Bakterilerin bölünmesi, hidranın tomurcuklanması eşeysiz üreme örnekleridir. Eşeyli üreme ile oluşan canlıların genetik yapıları ise birbirlerinden ve ata canlıdan farklı olur. Böylece tür içi genetik çeşitlilik oluşur. a 9. n(Glikoz) Glikojen + (n – 1) H O b 2 a ve b tepkimeleri ile ilgili, I. b basamağı anabolik bir tepkimedir. II. a basamağında ATP harcanır. III. Aynı hücrede gerçekleşebilirler. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 4 A 5 B 6 E Eşeyli üreme ile oluşan yavruların genetik yapıları birbirinden farklıdır. 10