P.VERGILI MARONIS LIBELLUS QUI INSCRIBITUR CATALEPTON CONSPECTU LIBRORUM ET COMMENTATIONUM, NOTIS CRITICIS, COMMENTARIO EXEGEXECO INSTRUCTUS PARS ALTERA EDIDIT R. E.H. WESTENDORP BOERMA LITT. CLASS. DOCTOR, IN ACADEMIA GRONINGANA PROFESSOR ORDINARIUS <VcP ASSEN - MCMLXIII VAN GORCUM & COMP. N.V. - DR. H. J. PRAKKE & H. M. G. PRAKKE INSTITUTUM NEDERLANDICUM SCIENTIAE PURAE (z.W.O.) Copyright 1963 by Royal VanGorcum Ltd., Assen, Netherlands. All rights reserved, including the right to translate or to reproduce this book or parts thereof in any form. Printed in the Netherlands by Royal VanGorcum Ltd., Assen PRAEFATIO Ecce, tredecim annis postquam partem priorem 1 huius editionis foras dedi, alteram tandem absolvi. Non modo ipse aliis negotiis distractus distentusque fui, sed etiam moram quandam fortasse non inutilem esse putavi, dum complures viri docti, quos his ipsis annis sive Vergilio (Büchner) sive Appendicis Vergilianae editioni criticae (Giomini, Salvatore) operam dare sciebam, opus suum conficerent. Primum autem librorum et commentationum conspectum volu­ minis I supplere libet1 2 : Editiones : Remo Giomini, Appendix Vergiliana. Testo, introduzione e traduzione. La Nuova Italia, Firenze (Biblioteca di Studi Superiori, vol. XXVI) 1953. R.Ellis-C. Hardie, Appendix Vergiliana et Vitae Vergilianae antiquae. Oxonii, e typographeo Clarendoniano, 1954 (textus autem Ellisii im­ mutatus non est; Vitarum editio nova est). Armando Salvatore, Appendix Vergiliana II, Dirae (Lydia), Copa, Moretum, Catalepton. In aedibus Paraviae (Corpus Scriptorum Latinorum Para- vianum), Torino 1960. Versiones: Johannes Götte, Vergil, Landleben. Lat.-deutsch. Tusculum-Bücherei 1949. Caterina Vassalini, Appendice Virgiliana. La Ciris, Poesie Brevi. Sansoni, Firenze 1956. Ettore Bolisani, Dali' „Appendix Vergiliana” : I Catalepton e le Dirae tradotti e commentati. Giuseppe Randi Libraio in Padova 1958. Ad Epigrammata omnia interpretanda libellumque ipsum expli­ candum conferantur: F. Dornseiff, Verschmähtes zu Vergil, Horaz und Properz. Ber. d. sächs. Akad., Phil.-hist. Kl. B 97, Heft 6, Akademie-Verlag, Berlin 1951. 1 P. Verghi Maronis libellus qui inscribitur Catalepton. Pars Prior. „De Torenlaan", Assen (Holland) 1949. 2 Commentationes, quae ad singula epigrammata pertinent, suo loco afferentur. Errata et quae addenda vel corrigenda in Vol. I visa sunt, in fine huius libri imprimenda curavimus. VI PRAEFATIO K. Büchner, I’, Vergilius Maro. Der Dichter der Römer, Stuttgart 105h. C. S. Gonzalez, El Apéndice Virgiliano. Universidad catolica del Ecuador, Quinto 1958. De Vergilii iuvenis vita studiisque : F.Giancotti, L’Appendix Vergiliana e il tema fondamentale di Virgilio. Maia 4 (1951), p. 118-137. S.Correnti, Le amicizie giovanili di Virgilio. Sic. Gymn. 6 (1953), p. 76-87. De codicibus : R.Giomini, Sui Corsiniano dell’ Appendix Vergiliana.. Studi ital. di Filol. Class. 24 (1949), p. 167-180. J.Kraszler, Das Grazer Fragment aus einem Vergil-Kodex des 10. Jahr­ hunderts. Mitteil, d. steiermärkischen Landesarchivs, Folge 3, Graz 1953, p. 20-27. Emil Gaar, Text und kritische Bewertung des Grazer ,,Vergil''-Fragments. Anz. d. phil.-liist. Kl. d. österr. Akad. <1. Wiss. 1953, 15, p. 188-231. B. Bisschoff, Archiv. Zeitschr. 48 (1953), p. 205-8 (qui fragmentum codicis nuper repertum priori parti saec. IX' attribuit). A.Haury, Du nouveau sur ΓAppendix Vergiliana. Rev. Ét. Ane. 55 (1953), p. 404-5. C. Hardie, 1.1., praef., p. XXI11. A. Salvatore, Ed. Parav., praef., p. V-XXXIII. De novis libris ad Vergilium iuvenem pertinentibus : G. E. Duckworth, Recent Work on Vergil. A Bibliographical Survey (1940- 1956). The Class. World 51 (1958), p. 92; 1.16-7. V.Pöschl, Der Forschungsbericht : Virgil. Anz. f. die Altertumswiss. 12 (1959), p. 193 sqq. Quorum operum sine ullo dubio Salvatorii et Büchnerii maioris momenti sunt quam cetera: Salvatore enim, qui toti Appendici edendae multos iam annos strenue operam dat et complures libros commentationesque cum codicibus tum interpretationi dedicavit, optime de Catalepton libello meritus est. Textum quidem traditum plerumque religiose defendit signumque crucis coniecturae dubiae praefert, sed codices accurate excussit interque se contulit, in calce paginarum locos similes collegit, apparatui critico indicique multas adnotationes suas admiscuit, quae nonnumquam commentarii instar sunt. Büchner autem, qui anno 1956 separatim divulgavit discepta- PRAEFATIO VII tionem copiosam cloctissimamque, quam s.v. Vergilius composuit in usum Encyclopaediae a viris doctis Pauly et Vdssowa institutae, non modo Appendici Vergilianae toti sed etiam Catalepton libello singillatim interpretando studiosissime se dedit. Nonnunquam ab eo dissentiens saepe interpretationem eius probavi grato animo mihique ascivi. Praeterea his annis fragmentum codicis IX* vel X* saeculi repertum est, quod in tabulario urbis Graz asservatum viri docti Kraszler et Gaar anno 1953 publici iuris fecerunt. Non modo anti­ quissimam textus memoriam servat, sed etiam egregio codice B paulo melior est. Minima autem pars huius codicis nobis adest: incipit enim ab epigrammate 14,7. Lectiones in apparatum criticum littera G apposita recepi. Non necessarium esse duxi lectiones neque codicis N (Neapolitani IV E 7) neque C (Corsiniani 43 F 21) memorare, qui Itali ex eodem fonte quo B hauserunt neque quicquam novi nos docent, quod ad Catalepton libellum attinet. Legentes refero ad praefationes appa­ ratumque criticum virorum doctorum Gtomini et Salvatore. Denique monere velim in hac altera parte libelli mea quidem opinione admodum pauca Vergilio iuveni attribui posse: parodiam 10 Maro scripsit, nisi omnia me fallunt, c. 11 fortasse; de c. 12 incer­ tus sum; sed 9, 13, 14, 15 haud dubie a Vergilio abiudicanda sunt. De his quaestionibus in praefatione singulorum epigrammatum fusius disseremus. Restat ut gratias agamus maximas Instituto Nederlandico Scientiae Purae (Z.W.O.), quod liberaliter sumptus huius editionis suppeditavit; praefectis ministrisque bibliothecarum Universitatis Groninganae et eius, quae ”Buma-Bibliotheek” vocatur; viris doctis, quibuscum per epistulas colloqui mihi licuit, et aliis et C. C. van Essen atque Armando Salvatore Romanis, Ioanni Rich­ mond Hiberno, Patrikio Reuterswärd Suecico; denique tibi, R.J. Iwema amico, qui denuo in plagulis corrigendis mihi benevole strenueque adfuisti. Groningae, mense Iulio anni MCMLXII. SIGLA G fragmentum codicis in tabulario urbis Graz asservatum 1814 saec. IX-X B Bruxellensis 10676 saec. XII H Helmstadiensis 332 saec. XV 31 Monacensis 18895 saec. XV A Arundelianus 133 saec. XV R Rhedigeranus 125 saec. XV Med. Mediolanensis vel Ambrosianus 0 74 saec. XV U Vaticanus Urbinas 353 saec. XV V1 Vossianus 78 saec. XV Z consensus codicum HMAR Ω consensus omnium codicum Aid. 1517 editio Aldina, Venetiis 1517 Aid. 1534 editio Aldina altera, Venetiis 1534 Stemma codicum: Ω CATALEPTON 9 Pauca mihi, niveo sed non incognita Phoebo, pauca mihi, doctae dicite Pegasides. Victor adest, magni magnum decus ecce triumphi, victor, qua terrae quaque patent maria, 5 horrida barbaricae portans insignia pugnae, magnus ut Oenides utque superbus Eryx' ' nec minus idcirco vestros expromere cantus maximus et sanctos dignus inire choros. Hoc itaque insuetis iactor magis, optime, curis, 10 quid de te possim scribere quidve tibi. Namque (fatebor enim) quae maxima deterrendi debuit, hortandi maxima causa fuit. Pauca tua in nostras venerunt carmina chartas, carmina cum lingua, tum sale Cecropio, 15 carmina quae Phrygium, saeclis accepta futuris, carmina quae Pylium vincere digna senem. Molliter hic viridi patulae sub tegmine quercus Moeris pastores et Meliboeus erant, 1 incognita Z, ignita B 3 Victor adest B, Victoria est Z triumphi Ω, triumpho HMU 4 qua terr(a)e Ω, quod terrem HM quaque ZB2 1,01 9 8 7 * * * * quaaque B1 5 barbarice BH, barbari(a)e ARM 6 ut Ω, et HMU oenides B, een- H, eon- AR, eucides M, Alcides Delrio, Aenides Hertzberg, Aegides Eliis 7 expromere Ω, expromite R 8 sanctos Ω, sanctus HM 9 magis Ω, magnis HM curis BH, campis AR 10 Quid BH, Quod ARMed scribere (scriu-^41) Ω, sciberem H 13 carmina Ω, carmïe H 14 tum Ω, tam HM sale Ω, sole R 15 habent ARU, om. B1H, add. in margine B2 Phrygium Heinsius (Prygium Birt) prciù B2, pilium AR, pylium U 16 que AR, quid B, om. HM 17 hic Aid. 1534, huic B R, huic vel hinc cett. codd. 18 pastores & Ω, pastore sed HM melib(o)eus AR, melibous B, -beis H 9 CATALEPTON dulcia iactantes alterno carmina versu, 20 qualia Trinacriae doctus amat iuvenis. Certatim ornabant omnes heroida divi, certatim divae munere quoque suo. Felicem ante alias o te scriptore puellam ! Altera non fama dixerit esse prior: 25 non illa, Hesperidum ni munere capta fuisset, quae volucrem cursu vicerat Hippomenen ; candida cycneo non edita Tyndaris ovo ; non supero fulgens Cassiopea polo; non defensa diu multum certamine equorum, 30 optabant gravidae quod sibi quaeque manus, saepe animam generi pro qua pater impius hausit, saepe rubro similis sanguine fluxit humus ; f regia non Semele, non Inachis Acrisione, immiti expertae fulmine et imbre Iovem; 35 non cuius ob raptum pulsi liquere penates 19 iactantes Ω, cantantes R alterno Ω, alterna H carmina Z, carmine B 20 trinacrie (-ach- A) ZB2, tranarie vel trt- B1 21 (h)eroida BHU, epyr (-ir A) edia AIR divi 1. Dousa, diu(a)e Ω, dure H2 22 quoque B, qu(a)eque Z 23 alias B, alios Z ote B, tot HM, tanto ARU 24 altera Scaliger, Alter Ω, alterno U fama B, famam (pha-)Z esse B, U (sed in marg. ipse), ipse cett. codd. 25 hesperidum (-ium B1) Ω, exsperidù R ni BHU, in A R 26 uolucrem Z, oucrem B hypomenen B, hyppomem H, ypomanem AR, hippomenem M, hippomanem U 27 ouo BR, ono H, euo A 28 cassiopea (cassiapeo B1) B2 polo B, cassipea p. U, cas(s)ieq; ap(p)olloZ 29 multum Ω, volucrum Aid. 7534, et multum Sabbadini, multo Némethy, biiugum De Witt, iunctum Postgate, inuictum Galletier equorum AR, quorum BHM 30 optabant Z, obtabant B, obstabant Vollmer grauid(a)e Ω, Graiae Aid. 1534, avide Baehrens quod Ω, quam ed. 1473, Tollius, Birt, quom Ribbeck 31 impius (inp-) BHU, ipsius ARM 32 rubro Ω, rubrae Eliis similis Ω, Eleis Aid. 1517, edd. vett., pinguis Baehrens, immitis postea pro qua Sabbadini, sitiens Birt fluxit Ω, fulsit R 33 praebent B et Aid. 1517, om. ceteri codices praeter initialem litteram R 34 In miti B, Immitti HUMed, Imiti R, Inuiti A, immitem Parker, immissum Lange expertae Scaliger, expectat B, expectant Z 35 cuius ob B, ob cuius HM, obuius AR, ocius U raptum BH, raptim AR, non cuius raptu Eliis CATALEPTON 9 3 Tarquinii patrios, filius atque pater, illo quo primum dominatus Roma superbos mutavit placidis tempore consulibus, multa neque immeritis donavit praemia alumnis, 40 praemia Messalis maxima Publicolis. Nam quid ego immensi memorem studia ista laboris, horrida quid durae tempora militiae? castra foro j castra urbi praeponere castra, tam procul hoc gnato, tam procul hac patria; 45 immoderata pati iam sidera iamque calores, sternere vel dura posse super silice; saepe trucem adverso perlabi sidere pontum, saepe mare audendo vincere, saepe hiemem; saepe etiam densos immittere corpus in hostes, 50 communem belli non meminisse deum; nunc celeres Afros, periurae milia gentis, aurea nunc rapidi flumina adire Tagi, nunc aliam ex alia bellando quaerere gentem, vincere et Oceani finibus ulterius. 36 Tarquinii H, Tarquini AR, Tarquiniiq; B 38 tempore Aid. 1517, tempora Ω 40 maxima Ω, maxime R publicolis Z, plublicolis B, Poplicolis Ribbeck 41 ista Ω, om. HM 43 c.f. castra B, c.f. solitos (-tis U)Z, Postgate, te castra Bücheier, castra huic Sabbadini, solito huic Ribbeck, toties Eliis, rostris Biri, lituos Galletier, solito te vel solitu’s tu Salvatore urbi (ubi A)Z, urbe B 44 Tam Z, Iam B hoc gnato (nato AR) Ω, ac irato HM, amotos Lange, a gnatis Salmasius, hoc Latio Wernicke, Haupt hac BA, ac HM, a R, haec . . . haec Eliis, hunc . . . hunc Postgate 45 pati iam B, patriam HMMed, pati nunc AR sidera Ω, frigora Aid. 1517 iamque BH, nuncque AR calores ARB2H'2, colores B1H1M 46 sternere Ω, stertere Aid. 1534 47 perlabi Aid. 1517, perlabens Ω sidere Z, sidera B 48 mare audendo BR, audendo mare HAM 50 non Ω, nec UAld. 1517 meminisse BHM, timuisse AR, metuisse T ollius 51 celeres AR, celeris BHM periure HM, perniriç B1, peruiriç (voluit periu-).B2, periuria AR, periture U, perituraque Aid. 1534, periuraeque ultima Oudendorp, per rura et ovilia agentes Hertzberg, pernici milite agentis Baehrens 52 adire tagi AR, adiret agi BHM 53 querere Ω, quere H 54 finibus Ω, uiribus finibus H1M 4 CATALEPTON 9 55 Non nostrum est tantas, non, inquam, attingere laudes, quin ausim hoc etiam dicere, vix hominum est. Ipsa haec, ipsa ferent rerum monumenta per orbem, ipsa sibi egregium facta decus parient. Nos ea, quae tecum finxerunt carmina divi, 60 Cynthius et Musae, Bacchus et Aglaie, si laudem aspirare humilis, si adire Cyrenas, si patrio Graios carmine adire sales possumus, optatis plus iam procedimus ipsis. Hoc satis est: pingui nil mihi cum populo. 55 est tantas non inquam B, est inquam tantas U, tantas inquam est Z 56 ausim BRA2, hausim II, (h)ausum A2UM 57 ipsa haec se (te Oudendorp) ipsa Salmasius, sese haec ipsa Heinsius, ferent Z, fer(unt)£f 58 Ipsa Ω, Isa H sibi Ω, etiam U decus Ω, deus A 59 tecum finxerunt Ω, tectum fixerunt H 60 mus(a)e ARU, musa BHM Aglaie Aid. 7534, egiale BARU, egile HM 61 laudem Ω, laudes Aid. 7517, laudum ed. Zarothi 1482, laude Baehrens aspirare B, aspirarem HM, aspirem ARU si B, sed Z adire BRU, audire HAM Cyrenas (ci- B) Ω, camoenas Aid. 7517, Camenas Haupt 62 Si B, Sic Z adire sales Z, adires ales B 63 optatis Z, oppatis B 64 Hoc Ω, Hec HM „Some few thoughts, few but not unknown to shining Phoebus, impart to me, ye learned Muses! The conqueror is here - lo! the mighty glory of a mighty triumph - conqueror he, where’er lands and where’er seas are outspread, bearing grim tokens of barbaric strife, like unto Oeneus’ mighty son, or unto proud Eryx; nor less on that account most mighty in drawing forth your songs and worthy to enter your holy choirs. Therefore, noblest of men, the more am I fretted with unwonted cares, wondering what about thee or what for thee I have power to pen. For that which - yea, I will avow it - ought to have been chief reason for holding me back, has been chief reason for urging me along. Some few of thy songs have found place in my pages - songs of Attic speech as well as Attic wit - songs that, welcomed by ages yet to be, are worthy to outlive the aged Phrygian, worthy to outlive the aged man of Pylos. Herein, under a spreading oak’s green covert, were the shepherds Moeris and Meliboeus at their ease, throwing off in alternate verse sweet songs such as the learned youth of