T.C. OKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI ÖZEL HASTANE İŞLETMELERİNDE MUHASEBE, İÇ KONTROL SİSTEMİ ve SWOT ANALİZİ BİTİRME TEZİ Hazırlayan Mustafa ERZURUM 122008516 Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Abdül Kadir TUNA İSTANBUL – Temmuz 2014 1 T.C. OKAN UNIVERSITY INSTITU OF SOCIAL SCIENCES PRIVATE HOSPITAL BUSINESS ACCOUNTING, INTERNAL CONTROL SYSTEM AND SWOT ANACYSIS Mustafa ERZURUM 122008516 MASTER’S DEGREE ACCOUNTING ANG AUDITING ADVISOR Yrd.Doc. Dr. Abdül Kadir TUNA ISTANBUL, July 2014 2 T.C. OKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI ÖZEL HASTANE İŞLETMELERİNDE MUHASEBE, İÇ KONTROL SİSTEMİ ve SWOT ANALİZİ BİTİRME TEZİ Hazırlayan Mustafa ERZURUM 122008516 Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Abdül Kadir TUNA Tezin Enstitüye Teslim Edildiği Tarih: Tezin Savunulduğu Tarih: Tez Danışmanı: Yrd.Doç. Dr. Abdül Kadir TUNA Diğer Jüri Üyeleri Prof Dr. Targan ÜNAL ________________ Yrd. Doç. Dr. Bülent GÜNCELER ________________ Yrd. Doç. Dr. Abdül Kadir TUNA ________________ İSTANBUL, Temmuz 2014 3 ÖNSÖZ Bu tezimde karmaşık bir yapıya sahip olan hizmet işletmelerinden, özel hastane işletmelerinin genel mantığını ortaya koymaya çalıştım. Sektörün 10 yıla yakın içinde olmama rağmen 10 yıldır karşılaştığım zorlukları tezimde de yaşadım. Gerçekten konu ile alakalı evet tam bu diyebileceğim çalışmalar bulamadım. Elbette ki yapılan tüm çalışmalar sektöre büyük kolaylıklar sağlamıştır. Her geçen gün değişen teknoloji ve insan; sağlık hizmetlerinde sürekli farklılıkları da yanında getirmiştir. Hastaneler hayatlarını devam ettirebilmeleri için bu farklılıkları göz ardı edemezler ve sektörde biz buradayız (iyi doktor ve gelişmiş makine parkları ile) demeleri gerekmektedir. Görev yaptığım Kayseri Özel Sevgi Hastanesinde bunların hepsini yaşamaktayız. Büyük yatırımlar ve emeklerle kurulan hastanelerin sistemsel hatalarından dolayı kapanmaları üzücüdür. Bu bağlamda hastanelerin yönetiminin çok dikkatli olması gerekmektedir. Alanında uzman kişiler yetiştirilmeli ve geliştirilmelidir. Sağlık ve sağlık işletmeleri yönetimi ve yöneticiliği şakaya gelmez. Danışmanım ve bana farklı vizyonlar katan sayın çok değerli hocam Yrd.Doç. Dr. Kadir TUNA’ ya ayrıca yetişmemde emeği olan tüm lisans ve yüksek lisans hocalarıma ve benden fikirlerini saklamayan değerli arkadaşlarıma, çalıştığım hastanenin tüm ortak ve çalışanlarına sonsuz teşekkürlerimi sunarım. i İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.........................................................................................................................i İÇİNDEKİLER............................................................................................................ii ŞEKİLLER LİSTESİ..................................................................................................vii KISALTMALAR DİZİNİ.........................................................................................viii GİRİŞ............................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM........................................................................................................2 HASTANE İŞLETMELERİ..........................................................................................2 1.1. GENEL OLARAK HASTANE İŞLETMELERİNİN TANIMI....................2 1.1.1. Hastane İşletmelerinin Tanımı.......................................................2 1.1.2 Hastane İşletmelerinin Sınıflandırılması.........................................4 1.1.2.1.Sundukları Hizmet Türlerine Göre Hastaneler..................4 1.1.2.2.Ortalama Kalış Süresine Göre Hastaneler........................6 1.1.2.3. Mülkiyetlerine Göre Hastaneler......................................6 1.2.Yatak Adetlerine Göre Hastaneler................................................................6 1.2.1. Diğer Çeşitli Kriterlere Göre Hastaneler........................................7 1.2.2. Özel Hastanelerin Türleri, Temel Özellikleri ve Sınıflandırılması.7 1.2.2.1. Genel Hastaneler............................................................7 1.2.2.2. Dal Hastaneleri...............................................................7 1.2.3. Hastane İşletmelerinin Özellikleri.................................................8 1.2.3.1.Hastanelerde Uzmanlaşma Seviyesi.................................8 1.2.3.2.Hastaneler Karmaşık Bir Yapısı.......................................9 1.2.3.3.Tüketici Uzmanın Gücü Karşısında Zayıf Konumu..........9 1.2.3.4.Hastanelerde Bilgi Asimetrisi..........................................9 1.2.3.5.Profesyonellik Diğer İşletmeler......................................10 1.2.3.6.Tüketici Egemenliği......................................................10 1.2.3.7. Etkinlikler Ertelenemez ve Hata Kabul Etmez Nitelikleri..................................................................................10 1.2.3.8.Çıktının Tanımlanması ve Ölçümü.................................11 1.2.3.9.Denetim Eksikliği..........................................................11 1.2.4. Hastane İşletmelerinin Fonksiyonları..........................................11 1.2.4.1. Tıbbi Fonksiyonlar........................................................11 1.2.4.2. Eğitim Fonksiyonu.......................................................12 1.2.4.3.Araştırma ve Geliştirme Fonksiyonu..............................12 1.2.4.4.Teknik Fonksiyonlar......................................................12 1.2.4.5. Mali Fonksiyonlar.........................................................13 1.2.4.6.İdari Fonksiyonlar..........................................................13 1.2. MUHASEBE SİSTEMİ............................................................................14 1.2.1. Muhasebe Sistemine Genel Bir Bakış..........................................16 1.2.1.1. İşletmelerde Muhasebenin Yeri.....................................17 1.2.1.2.Tek Düzen Muhasebe Sistemi Kullanımının Faydaları...18 1.2.1.3. Hesap Planının Özellikleri............................................19 1.2.1.4. Muhasebe ile İlgili Taraflar ve Muhasebenin Fonksiyonları............................................................................20 1.2.2. Hastane İşletmelerindeki Muhasebe Sistemi................................21 1.2.2.1.Muhasebe Bilgi Akışı....................................................23 ii 1.2.2.2. Muhasebenin Faaliyetlere Etkisi...................................23 1.2.2.3.Hastane Muhasebesi......................................................24 1.2.2.3.1. Hastane Finansal (Genel) Muhasebesi...........25 1.2.2.3.2. Hastane Yönetim Muhasebesi.........................26 1.2.2.3.3.Hastane Maliyet Muhasebesi...........................27 1.2.2.3.4. Hastane Mali Tablolarının Analizi..................31 İKİNCİ BÖLÜM.........................................................................................................33 HASTANE İŞLETMELERİNDE İÇ KONTROL VE İÇ DENETİM...........................33 2.1.İÇ KONTROL...........................................................................................33 2.1.1.İç Kontrol Örnekleri.....................................................................33 2.1.1.1.Hastane İşletmelerinde İç Kontrol ve Denetim İzlencesi33 2.1.1.2.İç Kontrol Eksikliğinin Olası Sonuçları..........................34 2.1.1.3.Kontrollü Bir Yapının Temel Unsurları..........................34 2.1.1.3.1.Süreç ve Alt Süreçleri......................................36 2.1.1.3.2.Yan Gelir Kaynakları (Ana Gelir Kaynağı olabilir)..........................................................................36 2.1.1.3.3. İç kontrol – İç Denetim Arasındaki Fark.........37 2.1.1.3.4. Hastane İşletmelerinde İç Denetim Departmanı Organizasyon Yapısı......................................................38 2.1.1.3.5. Hastane İşletmelerinde İç Denetim Departmanı İşlevsel Raporlama.........................................................38 2.1.1.3.6. Hastane İşletmelerinde İç Denetim Departmanı İdari Raporlama.............................................................38 2.1.1.4. Denetim Komitesi.........................................................38 2.1.1.5. Hastane İşletmelerinde İç Denetim Departmanı Politika ve Prosedürleri..........................................................................39 2.1.1.6. Hastane İşletmelerinde İç Denetim Departmanı Yetkileri....................................................................................40 2.2. Hastane İşletmelerinde Risk Odaklı Denetim Planlaması IIA Performans Standartları 2010 Planlama..............................................................................40 2.2.1.Hastane İşletmelerinde Risk Odaklı İç Denetimin Amaçları.........41 2.2.2.Hastane İşletmelerinde Risk Odaklı İç Denetim Yaklaşımı...........41 2.3.Muhasebe Sisteminin Denetimi Ve Kontrolü 2.3.1.Hastanelerde Muhasebe Denetimi..............................................................................42 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM.....................................................................................................44 SWOT ANALİZİ........................................................................................................44 3.1.Üretim Ve Kalite........................................................................................44 3.2.Swot Analizinde İç-Dış Durum Değerleri...................................................46 3.3.Swot Analizinin Etkinliği Ve Başarısı Analiz Çeşitliliğine Bağlı................47 3.4.Türkiyede Sağlık Hizmetlerinin Durumu “Swot Analizi”...........................48 3.4.1.Güçlü ve Zayıf Yönler; Fırsat ve Tehditler...................................48 3.4.2.Zayıf Yönleri...............................................................................50 3.4.3.Fırsatlar.......................................................................................56 3.4.4.Tehditler......................................................................................56 3.5.Temel İtici Güçler “Main Drivers”.............................................................57 3.6. Sektörel Panoroma....................................................................................57 iii 3.7. Sektörel Analiz..........................................................................................58 3.7.1 Sektörün Güçlü Tarafları..............................................................60 3.7.2 Sektörün Zayıf Tarafları...............................................................60 4.BÖLÜM...................................................................................................................61 4.1 Kayseri Özel Sevgi Hastanesi Ortaklarının Katılmış Olduğu Anket Çalışması.........................................................................................................61 4.1.1. Hastane İşletmeciliğinin Genel Standartlarına Ortakların Bakış Açısı.....................................................................................................64 4.1.2 Hizmet Üretim Maliyetleri Hakkında Bakış Açılarının Ölçümü...65 4.1.3 Karlılık Bakış Açısı.....................................................................69 SONUÇ.......................................................................................................................83 KAYNAKÇA..............................................................................................................85 Ekler...........................................................................................................................88 Ek-1 Anket Formu.......................................................................................................88 ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................91 iv ÖZET Karmaşık yapıya sahip olan sağlık işletmelerinde özel hastanelerin işlemesinde ve işletilmesinde genl bir kanıya varmamızı sağlayan bu tezimde öncelikle birinci bölümde; Hastane işletmelerinin tanımlanmasını, hastane işletmelerinin türlerini, temel özelliklerini ve hastane işletmelerinin fonksiyonlarını işledim. Sonrasında muhasebeyi hastane işletmelerine özelleştirerek, hastane işletmelerinde muhasebe sistemini bunu anlatırken genel muhasebe sisteminden ve hastane işletmelerinde muhasebe fonksiyonunun işletilmesi hakkında genel bilgilendirme yaptım. İkinci bölümde; hastane işletmelerinde iç kontrol ve iç denetim hakkında genel bilgiler verirken, hastane işletmesinde risk odaklı denetim planlaması ve hastane işletmelerinde muhasebe sisteminin denetimi ve kontrolü hakkında bilgiler verdim. Üçüncü bölümde; SWOT analizi genel bilgilendirmemesi, Türkiye de sağlık hizmetlerinin durumu swot analizin kapsamında işlenerek, sektörel panorama ve sektörel analizle sektörün güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymaya çalıştım. Sonuç olarak ekler bölümünde çalıştığım özel hastanenin ortakları ile yaptığım anket ile ortakların sektör bilgisi ve planlamaları, gelecek beklentilerini ortaya koymaya çalıştım. v ABSTRACT In the first part this thesis that aims to illuminate the complicated nature of management and managing of health management in private hospitals, it is aimed that; Definition of hospital managements, types of hospital managements, its basic features and functions are clarified. Then, privatization of hospital management accountings are discussed in terms of accounting system of hospital management. Also, in this process of discussion, I give information about general accounting systems and managing function of hospital management accountings. In the second part of my thesis; while discussing internal check and accounting control of hospital managements, I have analyzed risk-based audit planning of hospital managements, accounting systems and control of hospital managements. In the third part of the thesis; I discuss SWOT analysis in terms of medical services in Turkey and I aimed to exhibit positive and negative aspects of Turkey's medical services via conducting sectoral panorama and sectoral analysis. As a conclusion, in the appendix chapter of my thesis, I aimed to exert sectoral knowledge, plannings and future expectations of associates of the private hospital that I have worked via conducting a survey. vi ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1: Bütüncül Sağlık Hizmeti Sunan Kurumlar..........................................4 Şekil 1.2: Hastane İşletmesi Organizasyon Şeması..............................................14 Şekil 1.3: Finansal Muhasebe Çevresi...............................................................16 Şekil 1.4: Finansal Muhasebe Üzerindeki Baskı Grupları....................................21 Şekil 1.5: İşletmelerde Bilgi Akışı.....................................................................22 Şekil 1.6: Muhasebede Bilgi Akışı.....................................................................27 Şekil 1.7: Uygulama Hastanesi Organizasyon Şeması........................................70 vii