i T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ENGELLİ ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ OTİSTİK BİREYLERİN EĞİTİMİNDE OKUL YÖNETİCİSİ BOYUTUNDA BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI ALAN TARAMASI EDİRNE İLİ ÖRNEĞİ CAVİD MUSAYEV TEZ DANIŞMANI YRD. DOÇ. DR. NİLGÜN TOSUN EDİRNE 2015 i Tezin Adı: Otistik Bireylerin Eğitiminde Okul Yöneticisi Boyutunda Bilişim Teknolojileri Kullanımı Alan Taraması: Edirne İli Örneği Hazırlayan: Cavid MUSAYEV ÖZET Bu araştırma, otizmli bireylerin eğitiminde okul yöneticisi boyutunda bilişim teknolojilerinin kullanımının incelenmesi için planlanmıştır. Araştırma, 16.09.2013’de başlayıp 25.05.2014 tarihinde sonlanacak şekilde toplam sekiz aylık sürede uygulamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmada nicel yöntem kullanılmıştır. Betimleyici veya durum saptayıcı araştırma türüne aittir. Veri toplama aracı olarak, çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşan anket hazırlanmıştır. Bu anket, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olan Edirne il merkezi ve ilçelerinde bulunan otizmli bireylerin eğitildiği kurumlarda ve rehabilitasyon merkezlerinde görevli müdür ve müdür yardımcılarına uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS programı ile bilgisayara kayıt edilerek birleştirilmiş, yüzde ve frekans dağılımlarına bakılarak değerlendirilmiştir. Araştırma bilgisayar kullanma durum ve amaçları, internet kullanma durum ve amaçları, bilişim teknolojilerini otizm hakkında bilgilenme amaçlı kullanım durumları, bilişim teknolojilerinin takip durumları, kurumsal bilişim teknolojilerinin alt yapı olanakları ve bunlardan yararlanma gibi değişkenler açısından incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre, katılımcıların 2’si (%16,7) orta, 9’u (%75) iyi, 1’i (%8,3) çok iyi bilgisayar kullanmakta; 9’u (%75) iyi, 3’ü (25) çok iyi internet kullanmaktadır. Katılımcıların tamamı otizmle ilgili konularda bilgi edinmek için internetten yararlanmakta ve 11’i (%91,7) güncel bilişim teknolojilerini takip etmektedirler. Katılımcıların kurumlarında otizmli bireylerin eğitimi için en çok masaüstü bilgisayar, laptop/netbook, internet, fotoğraf makinesi, eğitsel bilgisayar programları, tablet, x-box, projeksiyon ve akıllı telefon kullanılmaktadır. ii Katılımcılar; otizm eğitiminde teknoloji kullanımı ile ilgili yeterli yazılım ve donanımın olmamasından, Türkçe hazırlanmış programların azlığından, kurum bünyesinde otizmli çocukların az olduğundan, zaman yetersizliği ve çocukların psikoloji durumundan, mevcut programların özel eğitime uygun içerikte olmamasından dolayı kurumlarında otizmlilerin eğitiminde bilişim teknolojilerini kullanamadıklarını belirtmiştir. Anahtar Kelimeler: Otizm, Okul Yöneticisi, Bilişim Teknolojileri iii Name of the Thesis: Field Review for the Use of Information Technologies by School Administrators in the Education of Individuals with Autism: Provincial Sample of Edirne Author: Cavid MUSAYEV ABSTRACT The purpose of this study was to investigate the use of information technologies by school administrators in the education of individuals with autism. The study was conducted practically during eight months in total, beginning from September 16, 2013 until May 25, 2014. A quantitative method was used in this study. The study was a type of descriptive or case study. As a data-collection tool, a questionnaire consisting of multiple-choice and open-ended questions was developed. The questionnaire was applied to the principals and vice-principals serving in institutions where individuals with autism were educated and in rehabilitation centers affiliated with the Ministry of National Education, located in central Edirne and in its counties. The data gathered were combined saving on a computer by SPSS program, and were evaluated considering the percentage and frequency distributions. The study investigated the variables such as the use of computers and the purposes for using them, the use of the Internet and the purposes for using it, the use of Information Technologies for acquiring information about autism, the state of keeping up with the Information Technologies, the infrastructure facilities of institutional Information Technologies, and making use of them. According to the findings, 2 participants (16.7%) had moderate, 9 (75%) had high, and 1 participant (8.3%) had very high levels of computer use; 9 participants (75%) had high, and 3 participants (25%) had very high levels of the Internet use. All of the participants were using the Internet for acquiring information about autism, and 11 of them (91.7%) were following the current Information Technologies. In the institutions of participants, desktop computers, laptops/netbooks, the Internet, cameras, educational iv computer programs, tablets, Xbox consoles, projectors, and smartphones were most frequently used for educational purposes of individuals with autism. The participants reported that they could not utilize the Information Technologies in institutions for the education of individuals with autism due to the fact that there were insufficient software and hardware in the education for autism, the programs established in Turkish were scarce, the number of children with autism in institutions was low, and the current programs did not have suitable content for special education, and also due to insufficient time and the psychological state of children. Keywords: Autism, School Administrator, Information Technologies. v TEŞEKKÜR Bu araştırma süresince birçok kişinin ve kurumun desteğini gördüm. Öncelikle araştırma süresince bilgi ve becerilerini benden esirgemeyen, bana büyük yardım ve destekte bulunan danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Nilgün Tosun’a ve veri toplama süresince anket sorularını cevaplayan Edirne il merkez ve ilçelerinde bulunan özel eğitim okul ve rehabilitasyon merkezlerinin müdür ve müdür yardımcılarına çok teşekkür ederim. Prof. Dr. Yeşim Fazlıoğlu, Doç. Dr. Emine Ahmetoğlu ve II. Bayezid Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi Okul müdürü Serap Kara’ya veri toplama aracının oluşturulmasındaki yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Maddi ve manevi destek için sevgili babam Vekil Musayev ve sevgili annem Safure Musayeva’ya çok teşekkür ederim. Cavid Musayev Nisan, 2015 vi İÇİNDEKİLER ÖZET ...................................................................................................... i ABSTRACT ........................................................................................... iii TEŞEKKÜR .......................................................................................... v İÇİNDEKİLER ..................................................................................... vi TABLOLAR LİSTESİ .......................................................................... x ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................ xi KISALTMALAR................................................................................... x BÖLÜM I 1. GİRİŞ.................................................................................................. 1 1.1. Problem .......................................................................................................... 2 1.2. Amaç .............................................................................................................. 2 1.3. Önem .............................................................................................................. 3 1.4. Sayıltılar ......................................................................................................... 3 1.5. Sınırlılıklar ..................................................................................................... 4 1.6. Tanımlar ......................................................................................................... 4 1.6.1. Otizm ................................................................................................... 4 1.6.2. Okul Yöneticisi .................................................................................... 4 1.6.3. Bilişim Teknolojileri ............................................................................ 5 BÖLÜM II 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Otizm Kavramı ve Türleri .............................................................................. 6 2.1.1. Otizm Tanımı ....................................................................................... 6 2.1.2. Otizm Tarihçesi .................................................................................... 7 2.1.3. Otizm Özellikleri ve Belirtileri ............................................................ 9 vii 2.1.3.1. Sosyal Etkileşim ......................................................................... 9 2.1.3.2. İletişim Özellikleri ..................................................................... 10 2.1.3.3. İlgi ve Davranış Belirtileri ......................................................... 12 2.1.4. Otizm Tanısı ......................................................................................... 13 2.1.5. Otizm Türleri ........................................................................................ 14 2.1.5.1. Asperger Sendromu .................................................................... 14 2.1.5.2. Atipik Otizm .............................................................................. 15 2.1.5.3. Çocukluk Dezengetratif Bozukluğu ........................................... 16 2.1.5.4. Rett Sendromu ............................................................................ 16 2.1.6. Otizm ve Özel Beceriler ....................................................................... 17 2.1.7. Otizm Çocukların Eğitim Merkezleri………………………………...17 2.1.8. Otizmli Bireylerin Eğitim Yaklaşımları ............................................... 19 2.2. Otizmli Bireylerin Eğitiminde Yönetici Faktörü ............................................ 21 2.2.1. Yönetici Kavramı ve Özellikleri .......................................................... 21 2.2.2. Yöneticilerin Yetiştirilmesi ve Seçilmesi ........................................... 25 2.2.3. Yöneticiler ve Teknoloji Liderliği ....................................................... 28 2.2.4. Eğitimde Yöneticilerin Teknoloji Kullanımı ....................................... 30 2.3. Güncel Bilişim Teknolojileri ve Bu Teknolojilerin Eğitim Sisteminde Yeri ................................................................................ 32 2.3.1. Güncel Bilişim Teknolojileri.............................................................. 32 2.3.1.1. Bilgisayar ................................................................................. 33 2.3.1.2. Tablet bilgisayarlar................................................................... 35 2.3.1.3. Akıllı Telefonlar ....................................................................... 36 2.3.1.4. Akıllı Tahtalar .......................................................................... 36 2.3.1.5. Dijital Kameralar ...................................................................... 37 2.3.1.6. Yardımcı Teknolojiler .............................................................. 37 2.3.1.7. İnternet ..................................................................................... 37 2.3.1.8. Arama Motorlar ........................................................................ 38