UMBERTO ECO Önceki Günün Adası Umberto Eco ÖNCEKİ GÜNÜN ADASI ROMAN İtalyanca aslından çeviren KEMAL ATAKAY CAN YAYINLARI LTD. ŞTÎ. Hayriye Caddesi No.2, 80060 Galatasaray, İstanbul Telefon:(0-212) 252 56 75 - 252 59 88 - 252 59 89Fax: 252 72 33 web sayfamız: http://www.canyayinlari.com e-posta: [email protected] 1. DAPHNE 2. MONFERRATO’DA OLANLAR HAKKINDA 3. HARİKALAR SARAYI 4. KANITLANMIŞ İSTİHKÂM 5. DÜNYA LABİRENTİ 6. BÜYÜK IŞIK-GÖLGE SANATI 7. PAVANE LACHRYME 8. TUHAF BİR ÖĞRETİ: O DÖNEMİN GÜZEL RUHLARI 9. ARİSTOTELES DÜRBÜNÜ 10. ISLAH EDİLEN COĞRAFYA VE HİDROGRAFİ 11. İHTİYAT SANATI 12. RUHUN TUTKULARI 13. SEVGİ HARİTASI 14. SAVAŞ SANATI ÜZERİNE İNCELEME 15. SAATLER (BAZI RAKKASLAR) 16. SEMPATİ TOZU ÜZERİNE KONUŞMA 17. ARZULANAN BOYLAMLAR BİLİMİ 18. İŞİTİLMEMİŞ TUHAFLIKLAR 19. PARLAK DENİZCİLİK 20. KESKİN KAVRAYIŞ VE YARATICILIK SANATI 21. TELLURİS THEORİA SACRA 22. PORTAKAL RENGİ GÜVERCİN 23. FARKLI VE HÜNERLİ MAKİNELER 24. İKİ BÜYÜK DÜNYA SİSTEMİ ÜSTÜNE KONUŞMALAR 25. İLGİNÇ TEKNİK 26. ARMALAR TİYATROSU 27. DENİZİN KABARMASININ GİZLERİ 28. ROMANLARIN KÖKENİ ÜZERİNE 29. FERRANTE’NİN RUHU 30. AŞK HASTALIĞI YA DA EROTİK MELANKOLİ ÜZERİNE 31. POLİTİKACILARIN KİTABI 32. HAZLAR BAHÇESİ 33. YERALTI DÜNYALARI 34. DÜNYALARIN ÇOĞULLUĞU ÜZERİNE MONOLOG 35. DENİZCİLERİN AVUNTUSU 36. NOKTADAKİ ADAM 37. TAŞLARIN NASIL DÜŞÜNDÜĞÜ ÜZERİNE PARADOKSAL ALIŞTIRMALAR 38. CEHENNEMİN DOĞASI VE YERİ ÜZERİNE 39. ESRİMELİ SEMA YOLCULUĞU 40. COLOPHON 1. DAPHNE “Gene de aşağılanmamdan gurur duyuyorum ve böyle bir ayrıcalığa mahkûm edildiğim için, korkunç bir kurtuluşun tadını çıkarıyorum neredeyse: Sanırım, soyumuzun, insanoğlunun belleğinde, ıssız bir gemide deniz kazasına uğrayan yegâne varlığıyım.” Böyle yazıyor Roberto della Grive, yola gelmez bir kavram karmaşası içinde, tahminen 1643 yılının Temmuz ile Ağustos ayları arasında. Bir tahta parçasına bağlı, güneş gözlerini kör etmesin diye gündüz yüzünü güneşten öte tarafa çevirmiş, su yutmamak için boynu doğal olmayan bir biçimde gerilmiş, teni tuzlu suyla kavrulmuş, hiç kuşkusuz ateş içinde, kaç gündür dalgalar üzerinde dolaşıyordu? Mektuplar bunu belirtmiyor ve sanki sonsuz bir sürenin geçtiğini düşündürüyorlar, ancak en çok iki günlük bir süre söz konusu olmalı, aksi takdirde -kendi betimlemesine göre, onun gibi son derece hastalıklı, doğal bir kusuru nedeniyle ancak gecegezer bir hayvan olarak- Phoebus’un kırbacı altında hayatta kalamazdı (zengin hayal gücüyle yakındığı gibi). Zamanı hesaplayacak durumda değildi, ama sanırım onu Amarilli’nin bordasından fırlatıp atan fırtınadan hemen sonra deniz durulmuş ve denizcinin ona tam yerinde bir uyarıyla işaret ettiği o bir tür sal, akıntılar onu koya yanaştırıncaya kadar, ekvatorun güneyinde son derece ılıman bir kışın hüküm sürdüğü bir mevsimde, sakin bir deniz üzerinde alizelerin itmesiyle, çok fazla mil yol gitmesine gerek kalmaksızın, onu sürüklemişti. Geceydi, uyuyakalmıştı ve ta ki sal bir sarsıntıyla Daphne’nin pruvasına çarpıncaya dek, gemiye yaklaşmakta olduğunu fark etmemişti. Ve -dolunay ışığında- bir cıvadranın altında, çapa zincirinden uzak olmayan bir noktasından bir ip merdivenin sallandığı (peder Caspar, Yakub’un merdiveni adını verecekti ona!) bir baş kasarasının karşısında, su üstünde salındığını fark eder etmez, bir anda tüm gücünü yeniden kazanmıştı. Umutsuzluğun verdiği güç olmalı bu: Bağıracak (ama boğazı kupkuruydu) ya da bedeninde mor izler oluşturan iplerden kurtulup, yukarı çıkmayı deneyecek kadar nefesi olup olmadığını yokladı. Kanımca, böyle anlarda, ölmek üzere olan bir insan, beşikteyken yılanları boğan bir Herkül olup çıkar. Roberto’nun olayla ilgili notları pek bir şey anlaşılamayacak kadar karışık, ancak sonunda baş kasarasına çıktığına göre, bir şekilde o merdivene tutunmuş olduğu fikrini kabul etmek gerekir. Belki de yukarı, her adımda bitkin bir halde, bir durup bir ilerleyerek yavaş yavaş çıkmış, kendini korkuluktan öte yana atmış, gemideki iplerin üzerinden sürünerek kasaranın kapısını açık bulmuştur... Karanlıkta o varile içgüdüsel olarak dokunmuş olmalı, kenarına tutunarak güçlükle doğrulmuş ve varile bir zincirle bağlı çanağı bulmuştur. İçebildiği kadar içmiş, sonra tam bir doygunlukla yere çökmüştü; belki de kelimenin gerçek anlamıyla doygunluk içinde, çünkü suda ona hem içecek hem de yiyecek sağlayacak kadar çok boğulmuş böcek olsa gerek. Yirmi dört saat süreyle uyumuş olmalı, sanki yeniden doğmuşçasına uyandığında gece idiyse doğru bir hesaplama bu. Şu halde, hâlâ geceydi değil, yeniden geceydi dememiz gerekiyor. O hâlâ gece olduğunu düşündü, aksi takdirde aradan bir gün geçtikten sonra birileri onu bulmuş olurdu. Ay ışığı güverteden içeri sızıyor, ocağın üzerinde asılı duran kulplu bakır tenceresiyle geminin mutfağı izlenimini veren yeri aydınlatıyordu. Odanın, biri cıvadraya doğru, öteki güvertenin üzerinde iki kapısı vardı. Roberto’nun yüzü ikinci kapıya dönüktü, sanki gündüz ışığı onları aydınlatıyormuşçasına, düzenli bir biçimde yerleştirilmiş çarmıkları, bucurgatı, yelkenleri toplanmış gemi direklerini, lombarlardaki birkaç topu ve kıç kasarasının yan kesitini gördü. Gürültü çıkarmıştı, ama kimsenin yanıt verdiği yoktu. Yüzünü bordaya çevirmişti ve sancak tarafında, yaklaşık bir mil ötede, meltemin kıpırdattığı palmiyeleriyle Adanın profilini gördü. Toprak, yarı karanlıkta ağaran kumun çevrelediği küçük bir koy biçimindeydi, ancak her kazazedenin başına geldiği gibi, Roberto bunun bir ada mı yoksa bir kıta mı olduğunu kestiremiyordu. Öteki bordaya doğru sendeleyerek ilerlemiş ve bir başka profilin -ancak bu kez çok uzakta, neredeyse ufuk çizgisinde-doruklarını seçer gibi olmuştu; onun da sınırlarını belirleyen iki yüksek kayalık çıkıntıydı. Kalanı denizdi, sanki gemi iki kara parçasını ayıran geniş bir kanaldan geçerek girdiği sığınakta demir atmış gibi. Roberto, eğer iki ada söz konusu değilse, hiç kuşkusuz bunun, daha geniş bir toprak parçasına bakan bir ada olduğuna karar vermişti. Ortasında bulunan insanlara, ikiz iki kara parçası karşısında bulunduğu izlenimini verecek kadar geniş koylardan haberi olmadığına bakılırsa, başka varsayımlar kurmaya kalkıştığını sanmıyorum. Böylece, çok büyük kıtaların var olduğunu bilmediği için, tam on ikiden vurmuştu. Bir kazazede için güzel bir şey: Ayaklarınız sağlam zeminde ve kara elinizin altında. Ama Roberto yüzmeyi bilmiyordu, birazdan gemide filika bulunmadığını, bu arada akıntının gemiye ulaştığı salı uzaklaştırdığını keşfedecekti. Bu yüzden, ölümden kurtulmanın getirdiği rahatlamaya şimdi üçlü bir yalnızlığın kaygısı eşlik ediyordu: Denizin, yakındaki Adanın ve geminin verdiği yalnızlık. Hey gemidekiler, diye bağırmayı denemiş olmalı, bildiği bütün dillerde, bitkin düşünceye kadar. Sessizlik. Sanki gemidekilerin hepsi ölmüş gibi. Benzetmeleri öylesine bolca kullanan birisi olarak, görüşünü hiç bu kadar doğrudan dile getirmemişti. Ya da neredeyse -ama işte bu “neredeyse”den söz etmek istiyorum ve söze nereden başlayacağımı bilmiyorum. Oysa, başladım bile. Bir adam bitkin düşmüş, okyanusta geziniyor ve lütufkâr sular onu terk edilmiş izlenimini veren bir gemiye atıyor. Sanki mürettebat gemiyi az önce bırakıp gitmişçesine terk edilmiş, çünkü Roberto güçlükle mutfağa dönüyor ve orada sanki ahçının yatmaya gitmeden önce koyduğu bir kandil ile bir çakmak buluyor. Ancak ocağın yanında üst üste konmuş, boş iki şilte var. Roberto kandili yakıyor, etrafına bakıyor ve bol miktarda yiyecek buluyor: Kurutulmuş balık, nemden dolayı çok az küflenmiş bisküvi, bıçakla şöyle bir üstünü kazımak yeterli. Balık çok tuzlu, ancak bol bol su var. Kısa sürede gücüne kavuşmuş ya da bunları yazarken gücü yerinde olmalı, çünkü -tam bir edebiyatçı edasıyla- yaşadığı şölenin zevklerinden uzun uzadıya söz ediyor: Olympos onun şölenlerine eş bir şölen görmemiştir asla, denizin derinliklerinden bana ulaşan nefis nektar, ölümü benim yaşamım demek olan canavar... Ancak Roberto’nun kalbinin Sinyora’sına yazdıkları şöyle: Gölgemin güneşi, gecemin ışığı, Niçin gökyüzü, yarattığı o şiddetli fırtınada yok etmedi beni? Neden kurtuldu şu bedenim doymak bilmez denizden, daha sonra ruhum bu kısır ve de talihsiz yalnızlık içinde korkunç bir kazaya maruz kalacak idiyse? Şayet merhametli gök yardımıma gelmezse, belki de siz şimdi size yazdığım bu mektubu asla okuyamayacaksınız ve bu denizlerin ışığıyla yanan bir meşale gibi ben gözlerinizde silik bir gölge haline geleceğim, tıpkı Selene gibi, o Selene ki Güneş’inin ışığından fazlasıyla ah evet fazlasıyla feyiz alarak, gezegenimizin en uç eğrisinin ötesine yolculuğunu yavaş yavaş tamamlarken, yüce yıldızından gelen ışınların yardımından mahrum kalmış bir halde, önce incelerek, onun yaşamına son veren orak biçimini alır, sonra kuvvetini iyice yitiren bu yağ lambası, dahi tabiatın sırlarıyla ilgili şövalyelik armaları ve esrarengiz amblemler oluşturduğu o uçsuz bucaksız soluk mavi kalkan içinde bütünüyle eriyip çözülür. Bakışınızdan mahrum bırakılmış biri olarak, âmâyım çünkü beni görmüyorsunuz, dilsizim çünkü benimle konuşmuyorsunuz, hafızadan yoksunum çünkü beni hatırlamıyorsunuz. Ve yalnızca, alevli saydamsızlığım, karanlık alevim benim, bu elverişsiz koşulların açtığı düşmanca savaş içinde, zihnimin hep aynı çehreyle çizdiği canlı, sevimli hayali geçiriyorum sizin yerinize. Bu tahtadan kayada, bu su üstünde salınan kalede, beni denizden koruyan denizin tutsağı olmuş, bağışlayıcı gök tarafından cezalandırılmış, tüm güneşlere açık bu en derinlerdeki lahitte gizlenmiş ben, yeryüzü üzerindeki bu yeraltında, her yerden kaçmama fırsat veren, ama kendisinden kaçamadığım bu hapishanede selamete ulaşıp, bir gün sizi görmeyi umuyorum. Hanımefendi, mutsuzluğumun solmuş gülünü, size layık olmayan bir armağan olarak, size sunarcasına yazıyorum size. Gene de aşağılanmamdan gurur duyuyorum ve böyle bir ayrıcalığa mahkûm edildiğim için, korkunç bir kurtuluşun tadını çıkarıyorum neredeyse: